Rwy'n falch iawn o allu cyfrannu ychydig o funudau ar hyn, ar ôl treulio fy mywyd blaenorol yn gweithio yn adran gynllunio Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, ar ei gynllun datblygu lleol. Roedd yn hunllef. Roedd yn rhaid inni gynnal cymaint o sesiynau tystiolaeth, roedd yn rhaid inni brofi bod Llywodraeth Cymru yn anghywir pan oeddent yn anfon dau swyddog Llywodraeth i fyny, ac yn dweud wrthym faint o dai yr oedd yn rhaid i ni gael. Nid oedd hyn yn ymwneud â chreu lleoedd ar y pryd, ac rydym ni'n byw erbyn hyn—. Cabinet Llywodraeth Cymru blaenorol oedd hyn, ond rydym ni'n byw erbyn hyn gyda rhai o'r problemau hynny. A'r hyn sy'n niwsans, nid yn unig rydym ni wedi cyflwyno ein cynllun datblygu lleol yn y fan yma, mae llawer o geisiadau'n cael eu cyflwyno ar gyfer ardaloedd sydd erioed wedi cael eu nodi yn ein cynllun datblygu lleol, ac wrth gwrs ar TAN 1 y mae'r bai. Pan fyddwch chi'n siarad â rhai o'm hetholwyr, mae'n debyg eu bod yn credu bod TAN 1 yn ymwneud â lliw lledr esgid penodol, ond pan edrychwch chi mewn gwirionedd ar oblygiadau gwirioneddol TAN 1, mae wedi gwrthdroi yr hyn a oedd gennym ni, sef cyflenwad 8.1 o flynyddoedd, rwy'n credu bellach, i dair, ac mae'n ymwneud â niferoedd adeiladu tai gweddilliol. Ni fyddaf yn eich diflasu â'r manylion, ond os byth y dymunwch gael gwers un i un ar TAN 1, a llanastr y sefyllfa ar hyn o bryd—. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet, a bod yn deg, wedi dweud mewn atebion i nifer o gwestiynau yr wyf i wedi'u codi ei bod yn gwrando ac y bydd yn ei ystyried yn fwy manwl.

Ar geisiadau cynllunio mwy o faint, clywsom ni, 'O, mae'n rhaid defnyddio safleoedd tir llwyd yn gyntaf', ond eto i gyd, rydym yn dal i weld y tir amaethyddol da hwn, tir amaethyddol o radd ansawdd da, yn cael ei gyflwyno, a'r polisi lle na ddylid peryglu lles y fferm. Ymddengys mai'r cyfan yw hwnnw yw ein bod yn dweud un peth mewn polisi, ond mewn termau real, nid yw'n berthnasol. A'r cais diweddaraf—ym mis Medi, byddaf yn siarad mewn ymchwiliad cynllunio unwaith eto. Dylai hwnnw fod wedi bod ym mis Mawrth, ac yna cafodd ei ohirio tan fis Mai. Ac mae hwn yn gais sydd wedi codi ymhell dros 1,300 o wrthwynebiadau. Mae cynghorwyr lleol, aelodau wardiau, aelodau cabinet—mae pawb yn dweud, 'Na, na, na, allwn ni ddim cymryd mwy o seilwaith ar y darn penodol hwn o dir.' Ond pan oedd aelodau cynllunio yn ceisio ei amddiffyn, roedden nhw'n ceisio defnyddio'r Gymraeg a'i gwneud yn berthnasol mewn polisi, ond sydd mewn gwirionedd am asesiadau. Ac yn ymarferol, yn llythrennol, dydy hynny ddim yn digwydd. Fel y nodwyd yn fersiwn drafft 'Polisi Cynllunio Cymru'

'wrth ddynodi safleoedd sydd i’w neilltuo ar gyfer tai mewn cynlluniau datblygu, mae’n rhaid i awdurdodau cynllunio lleol ddilyn trefn chwilio, gan ddechrau gydag ailddefnyddio tir ac adeiladau a ddatblygwyd o’r blaen mewn aneddiadau'.

Nid yw'n digwydd. Rwyf wedi codi hyn dro ar ôl tro yn y Siambr hon am y newidiadau i'r fethodoleg ar gyfer cyfrifo'r cyflenwad o dir ar gyfer tai. Cynigiwyd hyn yn 2014. Roedd 79 y cant o awdurdodau cynllunio, gan gynnwys Conwy, yn anghytuno â'r cynigion, ac roedd y rhai hynny a oedd yn gwrthwynebu yn ffafrio'r fethodoleg cyfraddau adeiladu blaenorol yn lle hynny. O ganlyniad i'r newidiadau dilynol i'r fethodoleg a amlinellir—fel y gallwch weld, rwy'n awyddus i roi hyn ar gofnod—o dan ganllawiau TAN 1 yn 2015, mae llawer o awdurdodau cynllunio wedi gweld eu ffigurau cyflenwad tir ar gyfer tai wedi'u gogwyddo'n llwyr erbyn hyn. Ac mae hyn yn rhoi pwysau aruthrol ar swyddogion cynllunio yr awdurdodau lleol, ac mewn gwirionedd mae'n eu rhoi dan anfantais gydag aelodau etholedig. Ac ni ddylem anghofio, mewn democratiaeth wirioneddol, yr aelodau etholedig sydd yno i gynrychioli eu hetholwyr, a ddylai mewn gwirionedd fod yn gallu bod yn rhan o'r broses benderfynu.

Rwy'n gwybod fod teimladau cryf wedi bod yma heddiw ynghylch cael gwared ar yr Arolygiaeth Gynllunio. Gofynnwyd imi yn ddiweddar, hyd yn oed, ar rai ceisiadau sydd wedi eu cyflwyno pam mae arolygiad cynllunio ar gyfer datblygiadau sydd wedi methu yn cael eu datblygu a allai gael eu gwrthdroi mewn arolygiadau cynllunio. Ond nid oes proses apelio'n bodoli ar gyfer pobl sydd â phethau sydd wedi'u caniatáu nad ydynt yn cytuno â nhw. Felly, efallai bod angen edrych ar hynny. Mae angen rhywfaint o gydbwysedd i atalnod llawn y broses cynllunio.

Mae paragraff 2.14 o 'Bolisi Cynllunio Cymru' yn datgan os yw

'polisïau mewn CDLl a fabwysiadwyd wedi hen ddyddio at ddibenion penderfynu ar gais cynllunio...dylai awdurdodau cynllunio lleol roi llai o bwys ar y cynllun a throi at ystyriaethau perthnasol eraill megis polisi cynllunio cenedlaethol'.

Dywed paragraff 6.2 o TAN 1

'Pan fo’r astudiaeth gyfredol yn dangos bod y cyflenwad tir yn llai na’r cyflenwad 5 mlynedd gofynnol...dylid rhoi pwyslais sylweddol ar yr angen i gynyddu’r cyflenwad wrth ymdrin â cheisiadau cynllunio os yw’r datblygiad fel arall yn cydymffurfio â’r cynllun datblygu a pholisïau cynllunio cenedlaethol.'

Mae nawr yn adeg amserol iawn ichi fod yn edrych ar hyn mewn ffordd strategol iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n ei gefnogi'n llwyr ac yn cefnogi llawer o'r cynigion yn Neddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac rwy'n credu bod polisi cynllunio ein cymunedau yn ffordd dda iawn o ddechrau gweithredu llawer o nodau ac uchelgeisiau'r Ddeddf honno, nid dim ond ei dyheadau. Felly, diolch ichi, ond gwnewch yn siŵr eich bod yn gwrando ynghylch TAN 1. Diolch i chi.