Soniais am fynediad at fanciau bwyd eiliad yn ôl, ac roeddwn yn siarad ag un o ymddiriedolwyr y banc bwyd yn Nyffryn Clwyd yr wythnos diwethaf, a dywedodd wrthyf fod tua thraean y bobl sy'n cael pecynnau bwyd ganddynt yn blant. Cafodd dros 500 o blant barseli bwyd ganddynt yn y flwyddyn ddiwethaf yn unig. Mae hyn oll yn golygu, wrth gwrs, fod pobl yn gorfod gwneud dewisiadau amhosibl ar sail ddyddiol, ac ni ddylent orfod gwneud hynny. Rydym wedi'i glywed o'r blaen, onid ydym? Mae'n rhaid iddynt ddewis rhwng rhoi bwyd ar y bwrdd, dilladu eu plant, neu wresogi eu cartref.

Tynnwyd fy sylw yn ddiweddar at erthygl a ymddangosodd yn y British Medical Journal yn rhybuddio mai'r argyfwng iechyd cyhoeddus nesaf yn y DU fydd diffyg maethiad ymhlith plant—diffyg maethiad ymhlith plant mewn economi orllewinol yn yr unfed ganrif ar hugain. Nawr, mae hyn yn ei dro, wrth gwrs, yn effeithio ar gyrhaeddiad addysgol, gydag athrawon yn gwneud eu gorau i weithio gyda phlant sy'n llwglyd, wedi blino, ac yn dioddef yn sgil rhai o effeithiau corfforol eraill tlodi. Roedd un athro mewn ysgol gynradd yn agos at ble rwy'n byw yn dweud wrthyf yn ddiweddar sut y bu'n rhaid iddi ymdrin mwy â'r gwasanaethau cymdeithasol yn ystod y blynyddoedd diwethaf nag y bu'n rhaid iddi erioed o'r blaen—ar lefelau nas gwelwyd o'r blaen, o gymharu â'i phrofiad dros yrfa hir yn addysgu.

Felly, gadewch inni fod yn glir: mae tlodi plant yn tramgwyddo yn erbyn hawliau, ac mae gan Weinidogion y Llywodraeth hon ddyletswydd sylw dyledus i'r CCUHP drwy Fesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011. Nawr, y cwestiwn sy'n ein hwynebu, a'r un rydym yn ei ofyn i'n hunain yw hwn: a yw tlodi plant o ddifrif yn dod yn norm i lawer o deuluoedd, ysgolion a chymunedau ledled Cymru bellach, a beth sy'n cael ei wneud am y peth? Nawr, crybwyllais ar ddechrau'r cyfraniad hwn rai o'r mentrau gan Lywodraethau Cymru blaenorol dros ddegawd yn ôl bellach i geisio trechu tlodi plant. Felly, ble rydym ni heddiw? Mae Mesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010 yn parhau i ddarparu'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer trechu tlodi plant yng Nghymru. Mae'n gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru a chyrff cyhoeddus a enwir i osod amcanion ar gyfer trechu tlodi plant.

Cyhoeddodd y Llywodraeth Cymru flaenorol ei strategaeth tlodi plant ddiwygiedig ym mis Rhagfyr 2015, ac ar ôl gwerthuso'r strategaeth a'r asesiad, cyhoeddwyd adroddiad cynnydd ym mis Rhagfyr 2016. Fodd bynnag, nid yw'n glir sut y defnyddir y strategaeth hon, na sut, heddiw, y mae'n ffurfio meddylfryd y Llywodraeth bresennol. Gwelir 'Symud Cymru Ymlaen', strategaeth sylfaenol y Llywodraeth fel y cyfrwng newydd ar gyfer rhoi camau ar waith; ond nid oes cyfeiriad penodol at dlodi ynddi, ar wahân i sôn yn fras am dlodi tanwydd. Yn wir, strategaeth genedlaethol flaenllaw'r Llywodraeth 'Ffyniant i Bawb'—yn honno nid oes ond un cyfeiriad at dlodi, sydd i'w weld yn nhestun blaenoriaeth drawsbynciol y blynyddoedd cynnar, ond wrth gwrs ni cheir cynllun gweithredu tlodi plant ar gyfer cyflawni'r strategaeth.

Roedd gan y Llywodraeth gynllun gweithredu trechu tlodi ehangach gyda cherrig milltir mesuradwy, targedau a dangosyddion perfformiad allweddol rhwng 2013 a 2016. Fodd bynnag, daeth y cynllun hwn i ben gyda diwedd y Llywodraeth ddiwethaf, ac nid ydym wedi gweld unrhyw gynllun gweithredu newydd ar gyfer cyflawni'r agenda hon. Wrth gwrs, yr hyn a welsom er hynny, yw dileu'r rhaglen wrth-dlodi Cymunedau yn Gyntaf, gwelsom ddileu'r grant gwisg ysgol cyn i'r penderfyniad gael ei wrthdroi wedyn oherwydd protestio croch gan y cyhoedd, gwyddom fod Dechrau'n Deg yn darparu gwasanaeth, ond mae'n loteri cod post i raddau helaeth, a chafwyd adroddiad yn ddiweddar gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn dweud nad yw'r rhan fwyaf o'r plant sydd angen y gwasanaethau hynny'n byw yn yr ardaloedd sy'n cynnig mynediad atynt, ac wrth gwrs, rydym bellach yn gweld y Llywodraeth yn cyflwyno cynnig gofal plant sy'n bwriadu rhoi gofal plant am ddim i gyplau sy'n ennill hyd at £200,000 y flwyddyn ond sy'n gwahardd y plant tlotaf o deuluoedd di-waith rhag cael yr un cymorth. Mae grŵp cynghori ar dlodi a sefydlwyd o dan y Llywodraeth ddiwethaf gyda chynrychiolaeth o bob sector a grŵp allweddol hefyd wedi cael ei ddileu.

Y gwir trist yw bod Cymru yn awr heb brif darged neu addewid tebyg i ddileu tlodi plant erbyn dyddiad penodol yn y dyfodol, ac nid ymddengys bod awydd, o'r hyn rwy'n ei weld gan y Llywodraeth hon, i gyflwyno targed o'r fath ychwaith. Ond rhaid inni gael uchelgais, a rhaid inni gael targed i anelu ato. Sut arall y gallwn fesur a yw polisïau'r Llywodraeth yn llwyddiannus ai peidio mewn unrhyw ffordd ystyrlon? Galwodd Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn am dargedau pendant o fewn ffrâm amser yn ôl ym mis Gorffennaf 2016. Galwodd Sefydliad Joseph Rowntree am greu nod i weld llai nag un o bob 10 o bobl yn byw mewn tlodi ar unrhyw un adeg erbyn 2030. Yn wir, byddai 2030 fel targed yn cyd-fynd â nodau datblygu cynaliadwy Cymru ar roi terfyn ar dlodi ac anghydraddoldeb, gan ddarparu perthynas gadarn â bwriadau Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Mae Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant Cymru hefyd wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth Cymru i adnewyddu ei huchelgais flaenorol a gosod prif dargedau newydd, rhywbeth rydym ni ym Mhlaid Cymru yn ei gefnogi'n gadarn.

Hefyd nid oes gan y Llywodraeth fecanwaith adrodd blynyddol a fyddai'n dwyn ynghyd yr holl weithgareddau mewn un lle a fyddai'n caniatáu gwell dealltwriaeth o sut y mae'r holl wahanol raglenni—megis Dechrau'n Deg, Teuluoedd yn Gyntaf, y gwahanol ffrydiau a pholisïau ariannu—yn cyfrannu gyda'i gilydd tuag at darged cyffredinol. Gallai un cynllun cydlynol o'r fath fod yn grynodeb o gamau gweithredu sydd eisoes yn bodoli gyda thargedau clir sy'n ategu ei gilydd a cherrig milltir a naratif cryf o'i amgylch yn ogystal i adfywio'r holl ddadl ynghylch tlodi plant. Bydd hynny'n gymorth inni symud o broblemau i atebion hefyd ac yn anfon neges ddiamwys at yr holl bartneriaid cyflenwi, gan gynnwys cyrff cyhoeddus a byrddau gwasanaethau cyhoeddus, ynglŷn â bwriad clir a disgwyliadau'r Llywodraeth, gan roi ffocws penodol ar drechu tlodi plant.

Cymharwch ein sefyllfa yng Nghymru gyda'r Alban, lle mae Llywodraeth yr Alban wedi pennu targedau newydd ar gyfer 2030, megis cael llai na 10 y cant yn byw mewn tlodi cymharol, llai na 5 y cant yn byw mewn tlodi eithafol, llai na 5 y cant yn byw mewn tlodi parhaus—a cheir rhai eraill hefyd. Maent hefyd wedi cyhoeddi cynllun cyflawni ar dlodi plant, sy'n nodi'n glir y camau i'w cymryd er mwyn symud ymlaen tuag at y targedau tlodi plant uchelgeisiol a osodwyd ar gyfer 2030. Mae'n ofid i mi fod ymateb ein Llywodraeth yma yng Nghymru wedi bod yn wan mewn cymhariaeth.

Mae argymhellion allweddol a wnaed gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau y dylid cyhoeddi strategaeth trechu tlodi glir a bod Llywodraeth Cymru'n datblygu dangosfwrdd o ddangosyddion tlodi ill dau wedi'u gwrthod. Buaswn yn annog y Llywodraeth i ailystyried eu penderfyniad i'w gwrthod ac i edrych ar y cynigion hyn eto. Mae Plaid Cymru wedi bod yn glir o ran ein polisïau: rydym am weld gofal plant ar gael i bob rhiant yn hytrach na'r cynigion cyfyngedig sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru. Pam na allwn ailgyfeirio rhaglenni sgiliau oedolion i wobrwyo darparwyr am ganlyniadau megis incwm yn hytrach na chymwysterau a enillwyd? Ac wrth gwrs rydym am weld mabwysiadu polisi 'dim troi allan' oherwydd toriadau i fudd-daliadau ar gyfer pob teulu â phlant.

Rwy'n sylweddoli fod amser yn brin felly fe wnaf un pwynt pwysig, a gwneuthum bwynt tebyg mewn dadl gynharach. Yn aml iawn, mae cryfderau i gael ymagwedd drawslywodraethol tuag at rai o'r materion ehangach hyn, ond gall fod risgiau yn ogystal. Nid wyf yn argyhoeddedig yn y cyd-destun hwn ei fod yn gweithio mewn gwirionedd. Mae'n dweud rhywbeth nad oedd gennyf syniad o gwbl pa Weinidog neu Ysgrifennydd y Cabinet oedd yn mynd i fod yn ymateb i'r ddadl hon y prynhawn yma. Nid wyf yn siŵr beth y mae hynny'n ei ddweud wrthym ynglŷn ag eglurder ynghylch pwy sy'n arwain ar hyn yn y Llywodraeth. Efallai fod digon o yrwyr sedd gefn, ond pwy sy'n eistedd yn sedd y gyrrwr yma, pwy sy'n arwain ar yr agenda hon, pwy sy'n arwain yr ymosodiad ar y tu blaen?

Rwy'n brin o amser, felly rwyf am gloi fy sylwadau drwy ddweud bod tlodi plant yng Nghymru yn gwaethygu ac mae angen i ymateb y Llywodraeth adlewyrchu'r ffaith honno, oherwydd mae'n ffaith. Mae angen inni ddwysáu ein gweithredoedd, cryfhau ein hymdrechion, a bod yn fwy uchelgeisiol ac yn fwy penderfynol nag erioed i gael gwared ar y pla hwn o Gymru. Fel Romelu Lukaku, mae angen inni chwarae gêm ein bywydau er mwyn trechu tlodi plant. Mae angen yr un math o adferiad yn y cyd-destun hwn ag y profodd tîm Gwlad Belg y noson o'r blaen yn erbyn Japan. Rwy'n gobeithio, yn ei ymateb, y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn adlewyrchu'r un teimlad yn union, yr un uchelgais, yr un penderfyniad, ond gan weithredu i gefnogi hynny.