Iawn. Wel, diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siŵr bod nifer ohonom ni wedi bod yn gwylio cwpan y byd dros yr wythnosau diwethaf—yn wir, mae wedi bod yn amhosib osgoi'r peth yn y 24 awr ddiwethaf. Ond rydw i'n cyfeirio at hynny oherwyd mi ges i'r profiad o ddarllen erthygl yn ddiweddar ynglŷn â'r tlodi dybryd roedd un o chwaraewyr mwyaf amlwg y gystadleuaeth honno wedi ei brofi yn blentyn a dim ond wedi sylwi pa mor dlawd oedd y teulu—roedd e'n cael ei ginio bob dydd, roedd e'n cael llaeth a bara, ac mi ddaliodd o ei fam ryw ddiwrnod yn rhoi dŵr ar ben y llaeth, a sylweddoli o'r eiliad honno ymlaen, ac yntau dal yn blentyn bach, pa mor wirioneddol dlawd oedd y teulu.

Y chwaraewr hwnnw yw Romelu Lukaku, ymosodwr Belg, un o chwaraewyr mwyaf amryddawn y byd erbyn hyn, un o sêr mwyaf y gamp, ac mae e wedi ysgrifennu am ei brofiadau e o dlodi plant. Roeddwn i'n meddwl bod hynny'n drawiadol iawn ac, wrth gwrs, yn ein hatgoffa ni bod yna filoedd o blant yng Nghymru heddiw yn byw mewn tlodi, a rhai ohonyn nhw, rydw i'n siŵr, yn byw yn yr un fath o dlodi a brofodd e pan oedd e'n blentyn. Mae e'n destun pryder i ni gyd, rydw i'n gwybod, ein bod ni'n gorfod dod fan hyn i drafod y pwnc yma pan mae e yn codi fel hyn yn y Siambr, ond, wrth gwrs, ni allwn ni ddim osgoi'r realiti fod yn agos i draean o blant Cymru yn byw mewn tlodi incwm cymharol, ac mae'n rhaid i ni felly gymryd y mater yma yn gwbl o ddifri a gwneud mwy i fynd i'r afael â'r broblem. 

Fe fydd nifer ohonoch chi'n cofio, nôl yn 2005, y cyhoeddodd y Llywodraeth bryd hynny strategaeth 'Dyfodol Teg i'n Plant', gyda'r bwriad o haneru ac yna cael gwared ar dlodi plant yn llwyr. Yna, yn 2006, mi gyhoeddodd y Llywodraeth y papur 'Cael Gwared ar Dlodi Plant yng Nghymru—Mesur Llwyddiant', a oedd yn gosod cerrig milltir ac yn amlinellu'n glir pa gamau roedden nhw am eu cymryd i gyrraedd y targed hwnnw. Yn 2006 hefyd, mi gafwyd y cynllun gweithredu tlodi plant, ac eto, yn yr un flwyddyn, fe wnaeth Llywodraeth Cymru ymrwymo i gael gwared ar dlodi plant erbyn 2020. Bryd hynny, roedd 27 y cant o blant Cymru yn byw mewn tlodi. Er gwaethaf hyn, wrth gwrs, mae'r ffigurau yn dangos, 12 mlynedd yn ddiweddarach, fod yna ganran uwch o blant Cymru erbyn hyn—28 y cant—yn byw mewn tlodi incwm cymharol. Ac yn wir, fis Rhagfyr diwethaf, fe wnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet ar y pryd ddatganiad fod y Llywodraeth am gael gwared ar ei huchelgais o ddileu tlodi plant erbyn 2020. Wel, pa fath o neges y mae hynny yn ei roi ynghylch blaenoriaethau, dywedwch?

Fy ngobaith i, felly, yn y ddadl yma heddiw yw tanlinellu difrifolwch y sefyllfa yma, wrth gwrs, ond hefyd yr angen i'r Llywodraeth edrych eto ar ei approach i daclo tlodi plant, a'r angen iddi wneud mwy i fynd i'r afael â'r felltith yma. Yn wir, mae adroddiadau annibynnol yn amcangyfrif erbyn hyn y gall fod hyd at 250,000 o blant yn byw mewn tlodi yma yng Nghymru erbyn 2021, ac mi fyddai hynny yn cynrychioli cynnydd o 50,000 o'i gymharu â lle rydym ni ar hyn o bryd. Ac rŷm ni'n gwybod bod plant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi cymharol o'u cymharu ag unrhyw grŵp arall—er enghraifft oedolion oed gwaith neu bensiynwyr. Ac o blith y plant hynny, mae plant sy'n byw mewn teuluoedd gyda rhieni sengl, neu sy'n byw mewn aelwydydd di-waith, neu sy'n byw ar aelwyd sy'n cynnwys person anabl, hyd yn oed yn fwy tebygol eto o ffeindio'u hunain yn byw mewn tlodi.

Mae rhai rhannau o Gymru, wrth gwrs, yn dioddef lefelau tlodi plant a ddylai'n cywilyddio ni i gyd. Er enghraifft, yn ôl ymchwil ymgyrch Dileu Tlodi Plant, mae dros hanner plant Gorllewin y Rhyl, er enghraifft, yn byw mewn tlodi. Fel y dywedodd Sean O'Neill, cyfarwyddwr polisi Plant yng Nghymru, yn gynharach eleni—ac fe wnaf i ddyfynnu'r hyn a ddywedodd e—