Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni pam y gwnaethoch chi roi feto ar rai o'r newidiadau diweddar i'r protocol gweithredol a argymhellwyd gan Paul Bowen i ymchwiliad annibynnol Cwnsler y Frenhines i'r digwyddiadau yn ymwneud â marwolaeth Carl Sargeant?

A gaf i groesawu'r Aelod i'w swydd fel arweinydd yr wrthblaid? Mae wedi gofyn cwestiynau i mi o'r blaen, wrth gwrs, ac mae yn ei swydd yn swyddogol erbyn hyn. Rwy'n siŵr y byddwn yn ymaflyd yn y Siambr hon dros y misoedd nesaf.

Yr ateb i'w gwestiwn yw: nid wyf i wedi rhoi feto ar unrhyw beth.

Wel, gadewch i mi atgoffa'r Prif Weinidog o'r hyn a ddywedodd yn ei ddatganiad yr wythnos diwethaf. Gwnaethoch yn eglur yn eich datganiad bod y cynigion hyn yn arwyddocaol a'ch bod yn cytuno â'r mwyafrif, sy'n golygu nad oeddech chi'n cytuno â'r cwbl. Os felly, ac er mwyn bod yn agored ac yn dryloyw, a allwch chi ddweud wrthym ni beth nad oeddech chi'n cytuno ag ef ac a wnewch chi gyhoeddi'r holl gynigion hyn nawr, gan gynnwys y rhai a wrthodwyd gennych chi?

Mater i'r ymchwilwyr yw hwnnw, nid i mi. Ceir dau fater yn benodol a grybwyllwyd. Un yw croesholi tystion—nid yw hynny'n briodol ar gyfer proses ymchwiliol. Mae hynny'n digwydd mewn treial—fel cyfreithiwr, rwyf i'n gwybod hynny.

Yn ail yw'r awgrym y dylid gallu gorfodi tystion i ymddangos. Unwaith eto, nid oes unrhyw sail gyfreithiol ar gyfer gwneud hynny mewn ymchwiliad anstatudol. Felly, ceir cyfyngiad ar yr hyn y gellir ei wneud o ran y gyfraith.

Prif Weinidog, mae hyn i gyd yn ymwneud â bod yn agored, yn dryloyw ac yn atebol. Rydych chi'n honni yn eich datganiad bod yr ymchwiliadau yn cael eu cynnal ar hyd braich oddi wrthych chi a'ch swyddfa, ac eto mae'n eglur eich bod chi'n cymryd rhan sylweddol o ran cyfeiriad a chylch gorchwyl yr ymchwiliad hwn. Does bosib nad yw hyn yn lleihau unrhyw uniondeb sy'n gysylltiedig â'r ymchwiliad hwn, o gofio eich bod chi wedi eich cynnwys yn yr ymchwiliad hwn ac, ar yr un pryd, yn rheoli'r cylch gorchwyl. Ni all hynny fod yn iawn.

Rydym ni wedi gweld cyfres o ymchwiliadau annibynnol honedig yn ymwneud â'ch Llywodraeth chi. Rydym ni wedi gweld dro ar ôl tro eich Llywodraeth yn ceisio amddiffyn y Llywodraeth rhag beirniadaeth ar bob cyfrif. Felly, sut gallwch chi sicrhau pobl Cymru nad yw hwn yn ymchwiliad arall sy'n arwain yn y pen draw at gyhuddiadau o Lywodraeth Cymru yn datgelu gwybodaeth?

Yn gyntaf oll, nid oes unrhyw dystiolaeth o gwbl i gefnogi'r hyn y mae newydd ei ddweud. Bydd y cwest, wrth gwrs, yn cael ei gynnal—bydd yn digwydd ddiwedd mis Tachwedd. Dyna'r brif weithdrefn yn y broses hon.

Yn ail, nid wyf i wedi ymyrryd â'r protocol o gwbl. Mae wedi bod yn nwylo'r Ysgrifennydd Parhaol. Rwyf i wedi pennu'r cylch gorchwyl—mae hynny'n wir. Os yw'n wir fod hynny'n iawn, yna bydd y llys yn dweud hynny.

Y gwir amdani yw nad oedd yn rhaid i mi sefydlu'r ymchwiliad hwn—nid oedd yn rhaid i mi ei sefydlu. Nid oedd unrhyw gyfrifoldeb cyfreithiol arnaf i wneud hynny. Fe wnes i hynny o ran tryloywder. Cytunwyd ar yr CF gan y teulu, cytunwyd ar y protocol gan y teulu ar y pryd, mae'r CF yn gwbl annibynnol ac nid yw o dan unrhyw bwysau o gwbl gan y Llywodraeth, ac mae'r CF mewn sefyllfa i ofyn pa bynnag gwestiynau y mae'n dymuno eu gofyn i mi fel tyst, ac mae honno'n egwyddor sylfaenol o annibyniaeth a gynhelir yn rhan o'r ymchwiliad.

Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, sylwaf fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn datblygu ei bwriad i droi Cymru yn genedl o noddfa i ffoaduriaid a cheiswyr lloches. A yw hon yn brif flaenoriaeth i'ch Llywodraeth?

Wel, a gaf i groesawu'r Aelod fel arweinydd diweddaraf UKIP yn y Siambr hon? Nid oes gen i unrhyw syniad o gwbl pam mae ganddo gymaint o broblem gyda ffoaduriaid. Mae gennym ni hanes balch o roi lloches i bobl sydd wedi cael eu herlid ledled y byd, plant, yn enwedig, sydd wedi gweld pethau nad yw ef erioed wedi eu gweld, erioed wedi eu gweld—oedolion sydd wedi gweld pobl yn cael eu lladd o'u blaenau, pobl sydd wedi gweld rhyfel, pobl sydd wedi bod yn destun erledigaeth, hil-laddiad weithiau. A dyma fe, yn dweud rywsut nad yw bod yn genedl o noddfa yn rhywbeth y dylem fynd ar ei drywydd.

Mewn gwirionedd, gofynnais gwestiwn i chi. Ni wnes i unrhyw haeriad, ond diolchaf i chi am eich—[Torri ar draws.] Diolchaf i chi am eich myfyrdodau. Mae'n swnio o'ch ateb, Prif Weinidog, fel pe byddai hon yn mynd i fod yn brif flaenoriaeth i'n Llywodraeth, felly mae hynny'n ddiddorol iawn. Fel efallai y byddwch chi'n cofio, fi oedd yr unig aelod o bwyllgor cymunedau y Cynulliad a wrthwynebodd y syniad o genedl noddfa. Nawr rwyf i wedi gwneud haeriad. Roeddwn i'n meddwl y dylem ni fod yn gofalu am ein pobl ein hunain yn gyntaf. [Torri ar draws.] Syniad rhyfedd i lawer o bobl yn y Siambr hon, yn amlwg. Ceir problemau enfawr o ran tai, amddifadedd a mynediad at ddarpariaeth iechyd meddwl yng Nghymru eisoes cyn i chi gytuno i annog grŵp anghenus iawn arall o bobl i ddod yma mewn niferoedd mwy a mwy, sef yr hyn yr ydych chi'n ei wneud gyda'ch statws cenedl noddfa.

Nawr, pan godais i y mater hwn flwyddyn yn ôl, nid oedd Llywodraeth Cymru—[Torri ar draws.] Pan godais y mater hwn flwyddyn yn ôl, nid oedd Llywodraeth Cymru yn hoffi'r hyn yr oedd gen i i'w ddweud. Fe wnes i— [Torri ar draws.] Fe wnes i gael llawer o gefnogaeth gan y cyhoedd. Cefais lwyth o e-byst—[Torri ar draws.] Cefais lwyth o e-byst cefnogol ar y pwynt hwn. Felly, efallai nad yw eich Llywodraeth yn rhannu safbwyntiau pobl Cymru ar y pwynt hwn.

Mater arall lle gallech chi, unwaith eto, fod yn beryglus o ddi-ddeall yn ei gylch yw mater y burka. Nawr, fe wnes i sylwadau ar fater y burka yn ddiweddar, oherwydd gofynnwyd i mi wneud hynny gan aelodau o'r cyfryngau, ac nid oeddech chi'n hoffi'r hyn yr oedd gen i i'w ddweud. Nawr, a ydych chi'n credu fod yr holl fater hwn yn ymwneud â'r burka yn un tabŵ ac nad oes gan neb yr hawl i wneud sylwadau ar hyn?

A yw'n iawn y dylai dyn ddweud wrth fenyw beth i'w wisgo? Mae e'n credu hynny—mae e'n credu hynny; mae'n nodweddiadol o'i safbwynt. A beth ar y ddaear sydd gan yr hyn y mae pobl yn ei wisgo i'w wneud â gwleidyddiaeth? Rydym ni'n wlad rydd. Mae'n beth am-Mhrydeinig iawn i ddweud nad oes gan bobl yr hawl i wisgo dilledyn penodol. Mae hynny'n perthyn mewn oes flaenorol mewn gwlad flaenorol, os caf ei roi felly.

Gadewch i mi ei atgoffa bod pob un ohonom ni yn y Siambr hon yn ddisgynnydd mewnfudwr—pob un ohonom ni. Mae'r cwbl yn gwestiwn o ba bryd y daeth ein teuluoedd yn wreiddiol. Mae'r wlad hon yn wlad o fewnfudwyr. Nid oedd unrhyw bobl yma; cyrhaeddodd pobl yma o fannau eraill. Mae gwreiddiau'r iaith Gymraeg mewn Sansgrit. Dyna pa mor bell y mae'r iaith Gymraeg wedi teithio dros filenia lawer iawn. Nid wyf i'n gweld pam y dylai cynnig noddfa i nifer fach iawn o bobl fod yn dabŵ iddo.

Soniodd am wasanaethau fel gwasanaethau iechyd meddwl. Darperir llawer ohonynt gan fewnfudwyr. Ni fyddai gennym ni wasanaeth iechyd gwladol pe na byddem yn recriwtio meddygon o dramor. Mae'n rhaid i mi ddweud, o ystyried naws yr hyn yr ydym ni wedi ei glywed yn y Siambr hon y prynhawn yma, mae'n rhaid gofyn beth yw'r gwahaniaeth rhwng UKIP a'r BNP.

Y broblem sydd gennych chi, Prif Weinidog, unwaith eto, yw eich bod chi wedi colli cysylltiad yn llwyr â'ch pobl eich hun. [Torri ar draws.] Cynhaliodd Sky News arolwg diweddar a ddangosodd bod 60 y cant o bobl Prydain yn cefnogi gwaharddiad ar y burka. Felly, gadewch i ni grynhoi eich safbwynt yn y fan yma: rydych chi wedi dweud yn gyhoeddus bod fy sylwadau i ar hyn yn hiliol, ac eto mae'n ymddangos bod 60 y cant o'r cyhoedd yn cytuno â mi. Mae hynny'n golygu ei bod ynymddangos eich bod chi'n credu bod 60 y cant o bobl Prydain yn hiliol. Yn y dyfodol, sut mae eich Llywodraeth Lafur yn disgwyl cael ei hailethol os yw'n mynd o gwmpas yn dweud wrth 60 y cant o'i phleidleiswyr ei hun eu bod nhw'n hiliol?

Pedwar aelod ac yn gostwng: 29. Dyna'r ateb i chi o ran poblogrwydd, a dyna'r ateb i chi am ein sefyllfa o ran cefnogaeth y cyhoedd. Rydych chi'n dechrau gyda'r Mwslimiaid ac yna rydych chi'n symud ymlaen at y bobl Iddewig. 'Mae'r Iddewon uniongred yn gwisgo mewn ffordd ryfedd; nid yw hynny'n dderbyniol.' Yna rydych chi'n symud ymlaen at bobl sy'n gwisgo capiau corun. Wyddoch chi, 'Pam y dylen nhw wisgo mewn ffordd wahanol?' Yna rydych chi'n symud ymlaen at rannau eraill o'r boblogaeth—pobl sydd efallai'n Gristnogion sy'n aelodau o eglwysi penodol sy'n gwisgo mewn ffordd benodol. Dyma ddiwedd ar hyn nawr. Dyma ddiwedd ar hyn nawr. Does gan neb yr hawl i ddweud wrth unrhyw un arall ym Mhrydain, yng Nghymru, gwlad rydd, sut maen nhw'n gwisgo. Os mai dyna'r trywydd y mae UKIP yn ei ddilyn, yna mae'n dilyn trywydd tywyll, tywyll dros ben. Mae'n dilyn trywydd hiliaeth, a dyna fydd pob un ohonom ni yn y Siambr hon, ac eithrio'r pedwar enwog yn y fan yna, yn sicr yn ei wrthwynebu ac yn ei ymladd. [Aelodau'r Cynulliad: 'Clywch, clywch.']

Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.

Hoffwn ddweud fy mod i'n falch o arwain plaid sy'n sefyll dros bob un dinesydd yng Nghymru ble bynnag y cafodd ei eni, ac rydym ni'n sefyll yn erbyn popeth sydd newydd gael ei ddweud gan arweinydd yr asgell dde eithafol.

Prif Weinidog, roedd 'diffyg uchelgais', 'dewis y ffordd hawdd' a 'mater o degwch' i gyd yn ymadroddion a ddefnyddiwyd i ddisgrifio gwrthodiad eich Llywodraeth i gyflwyno ciniawau ysgol am ddim cyffredinol i fabanod. Dyna eiriau eich Ysgrifennydd Cabinet presennol dros Addysg. Rydych chi'n bwriadu erbyn hyn cyfyngu nifer y plant cymwys hyd yn oed ymhellach. A ydych chi'n credu y gellir ei ddisgrifio fel mater o degwch, os oes gan eich cartref incwm net a enillir o £7,401, y bydd Llywodraeth Cymru yn torri eich cymorth prydau ysgol am ddim?

Wel, yn gyntaf oll, mae'r ymgynghoriad ar hyn newydd ddod i ben. Nid wyf i'n gwybod a wnaeth hi gyflwyniadau i'r ymgynghoriad hwnnw, ond byddwn yn ystyried yr ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw ac yn datblygu polisi yn unol â hynny.

Prif Weinidog, mae eich diffyg uchelgais yn gwaethygu tlodi ein disgyblion. Rydych chi'n sefydlu polisi yma sy'n llymach nag un Llywodraeth San Steffan y Torïaid. Dim ond blwyddyn ar ôl addewid amlwg ar dudalen 38 maniffesto Llafur, a oedd yn dweud byddwn yn cyflwyno prydau ysgol am ddim i bob plentyn ysgol gynradd, rydych chi ar fin torri'r addewid hwnnw.

Prif Weinidog, derbyniodd Llywodraeth Cymru £15 miliwn o gyllid ychwanegol yn sgil cyflwyno prydau ysgol am ddim yn Lloegr, ac mae hyn wedi ariannu cynllun Her Ysgolion Cymru, y cynllun a ddaeth i ben ym mis Gorffennaf 2017. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ar beth y mae'r £15 miliwn ychwanegol hwn yn mynd i gael ei wario nawr?

Wel, y gwir amdani yw nad oedd arian ychwanegol mewn gwirionedd. Roeddem ni eisoes, wrth gwrs, yn darparu brecwast ysgol am ddim. Felly, roeddem ni eisoes yn darparu prydau ysgol am ddim yn ein hysgolion. Roedd hynny'n rhywbeth a ariannwyd gennym ein hunain. Nawr, mae gennym ni'r arian canlyniadol yna. Bydd yr arian hwnnw, ynghyd ag unrhyw symiau canlyniadol eraill a ddaw, yn rhan o'r gyllideb a'i datblygiad yn ystod yr ychydig fisoedd nesaf. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, os edrychwn ni ar ein system addysg, ein bod ni'n gweld ysgolion yn cael eu hadeiladu ledled Cymru—gwelais ddwy dim ond yr wythnos diwethaf. Gwelsom ganlyniadau safon uwch da, canlyniadau TGAU da, datblygiad cwricwlwm Cymru gyfan. Nid wyf i'n credu ein bod ni'n gwneud cam â'n plant o gwbl. Rydym ni'n gweld mwy o fuddsoddiad nawr nag erioed, ac mae'r system addysg yn mynd o nerth i nerth.

Rwy'n eich holi am fwyd yng nghegau plant, nid am adeiladau ysgol. Nawr, mae'r nifer sy'n manteisio ar frecwastau am ddim yn parhau i fod yn isel, ac mae arbenigwyr o Sefydliad Bevan a Chymdeithas y Plant a'r Food Foundation i gyd wedi amlygu'r angen am brydau ysgol am ddim i bawb. Nid yw brecwastau ysgol am ddim yn atal Llywodraeth Cymru rhag cynnig prydau ysgol am ddim. Nawr, Prif Weinidog, cadarnhaodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg eich bod chi wedi cymryd £15 miliwn o'r buddsoddiad addysgol. Rydych chi'n dwyn arian oddi wrth ddyfodol plant, a byddwch yn dwyn eu ciniawau ysgol yn fuan hefyd.

Wrth gwrs, mae anhrefn credyd cynhwysol ac effaith cyni cyllidol yn mynd i wneud bywyd yn fwy anodd i deuluoedd ledled Cymru gyfan. Ni fydd hanner cant a phump o filoedd o blant sy'n byw mewn tlodi yn gymwys i dderbyn prydau ysgol am ddim o dan eich cynigion. Mae hynny'n golygu mwy o stigma, mwy o fod eisiau bwyd, mwy o fanciau bwyd. Os caiff ei ddeddfu, bydd Llafur/y Democratiaid Rhyddfrydol wedi cyflwyno'r polisi prydau ysgol am ddim mwyaf atchweliadol yn y DU gyfan, ac mae hwnnw'n bwynt a wnaed gan Sefydliad Bevan, sydd, ynghyd â Chymdeithas y Plant, yn galw arnoch chi i gyd i ailfeddwl.

Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â'r arbenigwyr bod prydau ysgol am ddim yn darparu gwell iechyd, lles a chanlyniadau addysgol? Neu a ydych chi'n credu nad yw'r buddsoddiad hwn yn ein plant yn werth chweil?

Wel, mae'n ymddangos bod arweinydd Plaid Cymru yn credu nad oes gennym ni brydau ysgol am ddim yng Nghymru. Mae gennym ni. Mae gennym ni frecwastau ysgol am ddim. Mae'r pwynt hwnnw'n cael ei anwybyddu. Yn ail, rydym ni'n darparu £10 miliwn ychwanegol y flwyddyn rhwng 2019-20 a 2022-23, gan ddarparu prydau ysgol am ddim. Mae hynny er nad ydym ni'n cael unrhyw gyllid ychwanegol gan Lywodraeth y DU. Y gwir amdani yw—. Ac mae hi'n nodi, fel y mae wedi ei wneud o'r blaen, maniffesto etholiad cyffredinol y Blaid Lafur—hoffem ni fod yn fwy hael, wrth gwrs, ond mae angen i ni weld Llywodraeth Lafur yn cael ei hethol yn Llundain er mwyn i hynny ddigwydd. Y gwir amdani yw na allai hi fod yn fwy hael; nid oes gan Blaid Cymru fwy o arian wedi ei guddio mewn stôr yn rhywle. Mae angen i ni weld Llywodraeth ar draws y DU gyfan sydd wedi ymrwymo i degwch, wedi ymrwymo i gyfiawnder cymdeithasol ac wedi ymrwymo i gyfle, fel yr ydym ni yma yng Nghymru.