2. Pa ddigwyddiadau y mae'r Comisiwn wedi'u cynllunio i goffáu canmlwyddiant diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf? OAQ52740

Diolch i chi, Andrew. Wel, dros y pedair blynedd diwethaf, wrth gwrs, rydym wedi gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid i goffáu'r rhai a gollodd eu bywydau, gan gynnwys 14-18 NOW a Cymru dros Heddwch, i gynnal cynadleddau, cyfres o ddarlithoedd gwadd a thrafodaethau panel, gan gynnwys cyfraniadau arbenigwyr mewn agweddau penodol ar y rhyfel. Byddwn oll yn cofio'r arddangosfeydd, gan gynnwys yr arddangosfa'r helyg wylofus a'r cyfle, wrth gwrs, i'r Aelodau ddod â rhai o'u pethau cofiadwy eu hunain i mewn, gan ddod ag erchylltra rhyfel i gysylltiad agos iawn â'n profiadau teuluol ein hunain.

Cynhelir darlith wadd arall ar rôl a chyfraniad menywod i'r rhyfel byd cyntaf, ac yn olaf, cynhadledd ar y cyd â Cymru dros Heddwch, i ddod â phlant a phobl ifanc o bob rhan o Gymru at ei gilydd i drafod y gwaith o ffurfio'r dyfodol y dymunwn ei weld—gyda'r rhyfel byd cyntaf yn gyd-destun iddo wrth gwrs.

Diolch am yr ateb hwnnw, Gomisiynydd. Fel y dywedoch chi'n gwbl gywir, bu llawer o ddigwyddiadau coffáu dros y pedair blynedd diwethaf, ac yn arbennig y rhaglen y mae Llywodraeth Cymru wedi arwain arni, sydd i'w chanmol, a bod yn deg. Ond dyma Senedd genedlaethol Cymru, ac wrth i chi gerdded trwy'r adeilad hwn ar hyn o bryd, ni cheir unrhyw gofeb ffisegol i'r rhai a syrthiodd yn y rhyfel byd cyntaf ac ymdrech y gymuned sifil a adawyd gartref i fwydo'r genedl ac i ddarparu'r gwasanaethau sylfaenol gartref yn ogystal. Credaf fod hynny ar goll yn adeilad hyfryd y Senedd, a hoffwn wahodd y Comisiwn i ystyried gosod cofeb barhaol a fyddai'n coffáu gweithgareddau'r canmlwyddiant ond i fod yn ffocws hefyd, fel arddangosfa wych y pabïau y tu allan i'r adeilad hwn—ddwy flynedd yn ôl bellach, rwy'n credu—a ddaliodd ddychymyg y cyhoedd ac sydd ar gael bellach i bawb ei gweld yn yr Amgueddfa Ryfel Ymerodrol. Felly, hoffwn wahodd y Comisiynydd i fwrw ymlaen â hyn yn y Comisiwn, a gobeithio y bydd y Comisiwn yn cyflwyno cynigion ar gyfer cofeb barhaol sy'n dangos yr hyn a wnaeth yr adeilad hwn a'r sefydliad hwn a'i Aelodau i goffáu'r canmlwyddiant.

Diolch yn fawr iawn am y syniad hwnnw. Rydym bob amser yn chwilio am syniadau newydd yn y Comisiwn i wella'r adeilad a chyfleu ein cysylltiad efallai gyda phobl Cymru. Hynny yw, mae hon yn rhan ddifrifol o'n hanes, a gobeithiaf fod yr arddangosfeydd dros dro a'r gwaith a wnaed yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf wedi helpu i gynnal y cysylltiad hwnnw, ac yn enwedig ar gyfer pobl ifanc, i'w hatgoffa bod hyn wedi digwydd go iawn. Mae gennym gofeb y masnachlongwyr y tu allan, ond wrth gwrs un grŵp yn unig o gyfranwyr i'r rhyfel yw'r rheini, ac wrth gwrs, mae llawer o ddynion lleol—a dynion oeddent—wedi eu coffáu gan y gofeb honno. Ond wrth gwrs mae'n syniad y byddwn yn ei ystyried. Un peth rwy'n meddwl na fyddai neb ohonom ei eisiau, er hynny, yw i'r adeilad ddod yn lle sy'n llawn o blaciau. Rwy'n credu y byddai'n rhaid inni fod yn ofalus iawn ynglŷn â beth y byddwn yn dewis ei gymeradwyo os ydym yn mynd i fod yn meddwl am y mathau hyn o gofebion, ond wrth gwrs, y rhyfel byd cyntaf sydd dan sylw, felly buaswn yn dweud y gwnâi ymgeisydd da iawn.

Wel, Cynulliad Cenedlaethol Cymru ydym ni, ac felly a gaf fi ofyn i chi ddarparu unrhyw weithgareddau coffáu sy'n digwydd mewn rhannau eraill o Gymru, nid yn unig ym Mae Caerdydd? Gwn mai dyma ein prif weithle, ond mae Cymru'n llawer mwy na Bae Caerdydd yn unig, a gwn hefyd fod gan y Comisiwn staff mewn rhannau eraill o Gymru, felly os gwelwch yn dda, a gaf fi ofyn i chi ystyried rhannau eraill o Gymru, ac nid yr adeilad hwn yn unig?

Wel, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod pob rhan o'r sector cyhoeddus, yn enwedig ein hawdurdodau lleol, wedi bod yn gyfranogwyr gwych yn y coffâd hwn dros y pedair blynedd diwethaf. Rydym yn sôn am ddiwedd y digwyddiadau coffáu hynny bellach, ac fel y clywsom yn gynharach wrth gwrs, mae awdurdodau lleol yn brin o arian ar hyn o bryd, ond mae'r un peth yn wir am y Comisiwn o ran penderfynu sut y mae angen iddo rannu ei adnoddau. Buaswn yn gobeithio, fodd bynnag, fod y strategaeth ymgysylltu sydd gennym, yn enwedig ymgysylltu ag ysgolion, wedi cyfrannu at ddealltwriaeth pobl ifanc o hyn ledled Cymru, nid yn unig ym Mae Caerdydd.

Tynnwyd cwestiwn 3 [OAQ52735] gan Julie Morgan yn ôl. Cwestiwn 4—Jayne Bryant.