Rwyf eisiau dechrau drwy fod efallai yn annodweddiadol o hael tuag at Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, oherwydd rwy'n cydnabod, wedi bod mewn gwleidyddiaeth am amser hir iawn, nad yw'r gwasanaeth iechyd bob amser wedi elwa o ysgarmes y pleidiau gwleidyddol, ac mae'r newid a'r dadnewid cyson yr wyf i wedi bod tystio iddo yn ystod y 30 neu 40 mlynedd diwethaf yn aml wedi bod yn rhwystr i wella yn hytrach nag yn gymhelliant. Felly, rwy'n croesawu'r ffordd y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd i'r afael â hyn, ac rwy'n credu ei fod yn faes lle rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r problemau posibl sydd gan y gwasanaeth iechyd, o ran cyllid, poblogaeth sy'n heneiddio, y diagnosis o gyflyrau newydd y gellir eu trin, ac ati, ac ati. Ac rwy'n credu bod cyfle gwirioneddol yn y fan yma i ni, heb roi'r gorau i'r craffu democrataidd brwd ar y Llywodraeth yr ydym ni wedi ein hethol i'w gyflawni, i weithio gyda'n gilydd i'r perwyl hwnnw, ac, heb roi'r gorau i herio, i wneud hynny mewn ffordd sy'n adeiladol.

Rwyf yn credu bod y cyhoeddiadau a wnaethpwyd hyd yn hyn—er enghraifft, cynnig bwrdd partneriaeth Caerdydd a'r Fro ar gyfer Get Me Home Plus, a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet yr wythnos ddiwethaf, yn welliant gwirioneddol yn y ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau, sicrhau bod pobl yn cael eu rhyddhau o'r ysbyty yn gynharach ac wedyn i'w hanghenion gael eu hasesu yn eu cartrefi eu hunain, fel y gallwn ni fanteisio ar y ffordd y caiff eu cartrefi eu haddasu fel eu bod yn gwella ynghynt, ac ati. Mae hynny'n mynd i fod yn beth defnyddiol iawn, iawn a chredaf, yn y datganiad, bod Ysgrifennydd y Cabinet i'w ganmol am yr agwedd realistig y mae wedi ei mabwysiadu, yn arbennig am ddweud, er bod y gronfa trawsnewid wedi denu llawer o ddiddordeb, bod yn rhaid iddo fod yn weithgaredd craidd ar gyfer pob sefydliad iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n cymeradwyo yn arbennig ei fod yn dweud, yn y pen draw, nad y gronfa trawsnewid £100 miliwn, ond y £9 biliwn o gyllid craidd a gaiff ein gwasanaethau iechyd a'n gwasanaethau cymdeithasol bob blwyddyn a fydd yn cyflawni'r trawsnewid hwnnw. Rwy'n credu bod yr ymdeimlad hwnnw o realaeth yn hanfodol bwysig, oherwydd mae heriau amhosibl bron o'n blaenau. Ysgrifennodd Michael Trickey, dwy flynedd neu yn ôl, yn ei ddogfen, 'Closing the health and social care funding gap in Wales' y byddai gwella cynhyrchiant ac effeithlonrwydd yn rhan hanfodol o hyn, ac er mwyn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol drwy wella effeithlonrwydd a chynhyrchiant, mae'n rhaid i Gymru'n perfformio'n well na'r cyfraddau gwella cynhyrchiant hanesyddol.

Mae hynny'n mynd i fod yn her sylweddol. Efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet neilltuo ychydig o amser heddiw i edrych ar y dewisiadau yn rhai o'r meysydd hyn. Er enghraifft, rydym ni'n gwybod bod pobl sy'n mynd i'r ysbyty oherwydd damweiniau ac achosion brys wedi codi o 980,000 yn 2010-11 i 1,030,000 yn 2017-18. Rhan o hynny yw oherwydd na all pobl fynd i weld meddyg ar adeg o'u dewis eu hun. Mae hwnnw'n faes y mae angen ei wella hefyd oherwydd, yn 2012, dywedodd 15 y cant o bobl nad oedden nhw'n gallu cael apwyntiad meddyg teulu ar amser o'u dewis; mae hynny wedi cynyddu i 24 y cant yn 2018. Yn wir, mae'n 27 y cant mewn ardaloedd trefol. Felly, mae hynny'n amlwg yn her sylweddol.

Mae dementia yn broblem gynyddol. Unwaith eto, mae cynnydd o 48 y cant yn y ffigur o'i gymharu ag wyth mlynedd yn ôl, a chredir bod cymaint â hynny o bobl heb gael diagnosis eto â'r rhai sydd wedi cael diagnosis. Mae diagnosis o ganser wedi dyblu. Mae diabetes wedi cynnyddu wrth un rhan o dair. Ysgrifennir mwy o bresgripsiynau yng Nghymru nag yn unrhyw wlad arall yn y DU sef 28.3 y flwyddyn. A oes modd yn hynny o beth addasu'r system i leihau'r gost a orfodir ar y gwasanaeth iechyd, sy'n ein hatal rhag gwario'r arian mewn ffyrdd eraill, ffyrdd mwy cynhyrchiol efallai? Mae offer y GIG wedi bod yn y newyddion unwaith eto yn ddiweddar hefyd. Yng Nghaerdydd, er enghraifft, dosberthir 10,000 o gymhorthion cerdded bob blwyddyn, ond ni chaiff 40 y cant o'r rhai hynny eu dychwelyd i'r gwasanaeth iechyd pan na fo'u hangen mwyach. Felly, mae arbedion yn mynd i fod yn rhan bwysig o hynny. 

Wrth gwrs, mae'r prosesau gweithio mwy cydweithredol yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw heddiw yn elfen hanfodol o gyflawni'r gwelliannau cynhyrchiant hynny ac rwy'n sylweddoli ei bod hi'n anodd iawn i fod yn benodol yn ystod camau cynnar y rhaglen hon. O ddarllen y ddogfen 'Cymru Iachach', mae'r dechrau yn llawn o iaith rheoli, yr wyf yn ei ddeall yn llwyr, a'r uchelgais, ac mae angen inni gyflawni, a bydd cyflawni yn cymryd amser. Felly, efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet ychwanegu ychydig mwy i'r hyn a ddywedodd yn y datganiad eisoes ynglŷn â hynny.