Yr eitem nesaf felly yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ‘Gymru Iachach’ a’r wybodaeth ddiweddaraf am y gronfa drawsnewid. Galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.

Diolch, Llywydd. Bydd yr Aelodau yn cofio i mi gyhoeddi 'Cymru Iachach' ym mis Mehefin eleni. Roedd yn ymateb i argymhellon yr arolwg seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru a arweiniwyd gan arbenigwyr annibynnol. Ac wrth gwrs, bydd yr Aelodau yn cofio bod termau, cylch gwaith, ac aelodaeth y panel adolygu seneddol wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol yn y lle hwn. Mae 'Cymru Iachach' yn amlinellu ein gweledigaeth hirdymor ar gyfer dull system gyfan o ymdrin ag iechyd a gofal cymdeithasol. Lluniwyd ein dull ni o weithredu mewn partneriaeth â'r GIG, Llywodraeth Leol, y trydydd sector a chydweithwyr ym maes tai.

Pan gyhoeddwyd ein cynllun, addewais y byddai'r gwaith yn dechrau ar unwaith pan fyddai'n cael ei weithredu, ac y byddwn yn dychwelyd i'r Cynulliad yn yr Hydref gydag adroddiad ar ein cynnydd cychwynnol. Felly, heddiw, gallaf gynnig diweddariad i chi ynglŷn â'r camau yr ydym eisoes wedi eu cymryd fel Llywodraeth, a'r camau y mae ein partneriaid cyflenwi gwasanaeth wedi eu cymryd gyda ni, wrth inni ddechrau ar ein taith drawsnewid.

Fel cam cyntaf, rwyf wedi sefydlu rhaglen i drawsnewid gofal cymdeithasol ac iechyd. Arweinir y rhaglen gan Dr Andrew Goodall, Cyfarwyddwr Cyffredinol Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a Phrif Weithredwr GIG Cymru. Caiff ei gefnogi gan dîm rhaglen sy'n cynnwys Llywodraeth Cymru, a gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynol uwch sydd â phrofiad o newid gwasanaeth yn y rheng flaen. Bydd y rhaglen yn gyfrifol am ysgogi cyflenwad yn gyflym ar draws yr holl system iechyd a gofal, ac am sicrhau bod y 40 cam gweithredu yn 'Cymru Iachach' yn cael eu cyflawni.

Rwyf hefyd wedi sefydlu bwrdd cynghori, sy'n cynnwys uwch arweinwyr iechyd a gofal cymdeithasol, ynghyd â phartneriaid allweddol o bob sector a rhanbarth daearyddol Cymru, i roi cyngor, her a throsolwg strategol i'r rhaglen. Mae'r bwrdd hwn eisoes wedi cyfarfod ddwywaith ac mae'n darparu gwerth ychwanegol gwirioneddol gyda'r arbenigedd a'r dylanwad y mae'n gallu eu rhoi i'n gwaith.

Pan gyhoeddwyd y cynllun 'Cymru Iachach', cyhoeddais hefyd y  byddai arian ychwanegol ar gael i ddarparwyr iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru drwy ein cronfa trawsnewid gwerth £100 miliwn dros ddwy flynedd i gefnogi'r profion ar y modelau gwasanaeth newydd ar lawr gwlad. Ym mis Gorffennaf, fe wnaethom ni ysgrifennu at ein partneriaid iechyd a gofal cymdeithasol i'w gwahodd i weithio gyda'i gilydd drwy eu byrddau partneriaeth rhanbarthol i ddatblygu a chyflwyno cynigion ar gyfer cymorth posibl gan y gronfa trawsnewid. Fe wnaethom ni ofyn i bartneriaid gynllunio cynigion yn unol â'n cyd-ddyheadau a nodir yn 'Cymru Iachach', ac yn arbennig ein gweledigaeth a'n hegwyddorion cynllunio. Dylai hyn lywio'r meddylfryd ynghylch modelau newydd o ofal di-dor. Rydym ni i gyd yn cydnabod bod angen dod â gwasanaethau at ei gilydd, yn nes i'r cartref, ac mae'n rhaid iddi fod yn bosib gweithredu'r ffyrdd newydd hyn o weithio ar raddfa fwy ar draws y rhanbarthau ac, wrth gwrs, ar lefel Cymru gyfan.

Rwy'n falch o adrodd ein bod eisoes wedi cael wyth cynnig gan fyrddau partneriaeth rhanbarthol, ac mae mwy yn cael eu datblygu. Rwyf wedi cadarnhau cefnogaeth i ddau o'r cynigion hyn, gan gynnwys rhaglen iechyd a gofal cymdeithasol integredig clwstwr Cwmtawe Bae'r Gorllewin, y gallaf ei gyhoeddi heddiw, yn dilyn prosiect Fi, Fy Nghartref, Fy Nghymuned Caerdydd a'r Fro y cyhoeddais ac yr ymwelais ag ef yr wythnos diwethaf. Bydd y cynlluniau treialu hyn yn caniatáu inni brofi a gwerthuso dulliau newydd o ofal sy'n cefnogi'r egwyddorion a nodir yn 'Cymru Iachach', gan gynnwys adnabod ac ymyrryd yn gynnar i gefnogi unigolion sydd mewn perygl, defnyddio technoleg a rhannu gwybodaeth mewn modd arloesol i alluogi gwahanol wasanaethau i weithio gyda'i gilydd, a dulliau cymunedol amlddisgyblaethol i ddarparu gofal. Dylai pob un o'r rhain leihau'r pwysau ar ein meddygon teulu a'n hysbytai ac, wrth gwrs, ddarparu gwasanaeth gwell i'r cyhoedd.

Mae cryfder y cynigion yr ydym ni wedi'u cael hyd yma, a'r modd y mae partneriaid yn gyffredinol wedi cydweithio i ddatblygu'r syniadau hyn mewn amser byr, yn rhoi llawer o anogaeth imi y bydd ein byrddau partneriaeth rhanbarthol yn cyflawni eu swyddogaeth fel y prif asiantau ar gyfer newid a thrawsnewid. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod hefyd os yw byrddau partneriaeth rhanbarthol i fod â'r brif ran yn y trawsnewid—ac rydym ni'n gwybod bod ganddyn nhw'r yr uchelgais i wneud hynny—bydd angen digon o adnoddau ac arbenigedd arnyn nhw i wneud hynny. Dyna pam fy mod i wedi cadarnhau yn ein cynigion cyllideb 2019-20 y bydd byrddau partneriaeth rhanbarthol yn cael £30 miliwn ychwanegol. Bydd y cymorth ychwanegol hwn yn cryfhau byrddau partneriaeth rhanbarthol ac yn sicrhau eu bod yn gallu bodloni heriau'r dyfodol.

Er bod y gronfa trawsnewid, yn ddealladwy, wedi denu llawer o ddiddordeb, fe ddywedaf eto yn awr, fel yr wyf i wedi dweud sawl gwaith ers i ni gyhoeddi'r cynllun, mae'n rhaid i drawsnewid gwasanaethau fod yn weithgaredd craidd ar gyfer pob sefydliad iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd angen arweinyddiaeth system gref i ysgogi'r newid sydd ei angen ledled Cymru. Yn y pen draw, nid y gronfa trawsnewid gwerth £100 miliwn ond y £9 biliwn o gyllid craidd y mae ein gwasanaethau iechyd a'n gwasanaethau cymdeithasol yn ei dderbyn bob blwyddyn fydd yn cyflawni'r trawsnewid. Rwyf wedi bod yn awyddus iawn i nodi mai dim ond un rhan fach yw'r gronfa trawsnewid o'r rhaglen llawer ehangach o newid a nodir yn 'Cymru Iachach' yr ydym ni wedi ei ddechrau erbyn hyn ac wedi ymrwymo i'w gyflawni.

Hoffwn dreulio ychydig o amser yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am rywfaint o'r gwaith arall yr ydym ni eisoes wedi dechrau arno i gefnogi'r camau ehangach hynny. Addawodd y cynllun y byddai arweiniad cenedlaethol cryfach o'r canol ac ymrwymiad i symleiddio, pan fo hynny'n bosibl, rhai o'r trefniadau cynllunio ac adrodd sydd wedi datblygu o amgylch y gwasanaeth iechyd yn enwedig gydag amser. O ran y cyntaf o'r rhain, gallaf gadarnhau bod llawer o waith wedi dechrau mewn cysylltiad â'n gweithrediaeth arfaethedig ar gyfer y Gwasanaeth Iechyd Gwladol. O ran gofynion cynllunio, yn gynharach y mis yma cyflwynais ganllawiau diwygiedig i'r cynllun tymor canolig integredig sy'n amlinellu proses symlach a mwy cydgysylltiedig yr ydym yn ei gefnogi â £60 miliwn ychwanegol o arian newydd.

Yn gydnaws â'n hymgyrch am fwy o bwyslais ar hybu iechyd, lansiais ein cronfa iach ac egnïol yn yr haf gyda'r Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon yn etholaeth Merthyr Tudful a Rhymni. Mae'r bartneriaeth hon gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru a Chwaraeon Cymru.

I gefnogi ein hamcanion gweithlu, rydym ni wedi cyhoeddi cytundebau cyflog newydd, ymestyn ein rhaglen 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' ac wedi comisiynu Gofal Cymdeithasol Cymru ac Addysg a Gwella Iechyd Cymru i ddatblygu ein strategaeth gweithlu newydd. Rydym wedi aildrefnu grŵp arweinyddiaeth cenedlaethol newydd sydd bellach yn cynnwys cynrychiolwyr o'r sector gofal cymdeithasol yn ogystal â'r gwasanaeth iechyd gwladol. Byddaf wrth gwrs yn hapus i roi rhagor o ddiweddariadau i'r Aelodau yn y dyfodol i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am y cynnydd.

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad am y gronfa trawsnewid. Rydym yn disgwyl yn eiddgar amdani, oherwydd rwyf wedi clywed cynifer o bobl yn dweud bod y gronfa trawsnewid hon yn mynd i fod yn ateb i bopeth ar gyfer llawer o bethau yn y GIG, felly rwy'n falch iawn, mewn gwirionedd, i ddarllen am y sylwadau cyffredinol yr ydych chi'n eu gwneud ynghylch y meini prawf. Efallai y gallech chi mewn gwirionedd roi ychydig mwy o fanylion inni am feini prawf prosiect fydd yn mynd rhagddo i'r gronfa trawsnewid. Pwy fydd yn gwneud y penderfyniad? Ai dim ond y byrddau rhanbarthol fydd yn cyflwyno prosiectau ac yna tîm Andrew Goodall yn gwneud y penderfyniad terfynol, neu a fydd hynny ar lefel ychydig yn is?

Rwyf ychydig yn bryderus mai dim ond dau brosiect sydd wedi eu cytuno hyd yn hyn ac rydym ni'n tynnu at derfyn 2018. Rwy'n sylweddoli ei bod hi'n gronfa newydd—nid wyf yn afrealistig—ond o gofio bod yr arian dim ond ar gael tan 2020, a ydych chi'n ffyddiog y byddwch chi'n gallu defnyddio'r £100 miliwn hwnnw o fewn, wel, yr ychydig dros ddwy flynedd nesaf, ac nid dim ond ei ddefnyddio, ond sicrhau bod y gronfa yn gweithio mewn gwirionedd a bod â chanlyniadau gwerthusiad er mwyn inni wybod a yw hi'n werth cyflwyno'r prosiectau hynny'n raddol ledled gweddill y GIG neu beidio?

A allwch chi roi unrhyw syniad inni o'r prosiectau hynny sydd wedi cael eu cyflwyno—y chwech nad ydych chi eto wedi dweud 'ie' neu 'na' wrthyn nhw, ac a yw hynny mewn gwirionedd oherwydd eu bod yn 'na' neu oherwydd eich bod yn dal i'w gwerthuso—ac a allwch chi gadarnhau a oes tegwch o ran y defnydd ledled Cymru? Y rheswm pam fy mod i'n gofyn hynny, wrth gwrs, yw bod Betsi Cadwaladr o dan fesurau arbennig, mae Hywel Dda yn dilyn rhaglen drawsnewid gweddol drwyadl, ac rwy'n pryderu tipyn nad yw byrddau iechyd—ac efallai fod yna rai eraill, nid dim ond y ddau yma—yn colli'r cyfle hwn oherwydd eu bod mor brysur yn gwneud eu gwaith bob dydd arall. Felly, a allwch chi ein sicrhau ni a fydd gennym ni'r tegwch hwnnw o ran defnyddio'r arian?

Ambell gwestiwn cyflym iawn, yn arbennig: y prosiectau yr ydych chi'n eu hystyried—a fyddwch chi'n rhoi mwy o bwyslais ar y sector sylfaenol a chymunedol? Rwy'n gofyn hynny oherwydd, wrth gwrs, holl gymhelliant yr adolygiad seneddol oedd sôn am sut y mae angen inni symud oddi wrth y sector eilaidd. Wrth siarad â byrddau iechyd, rwy'n cael yr argraff y defnyddir llawer iawn o hyn i ymdopi â phroblemau neu geisio gwneud i bethau ddigwydd yn y sector eilaidd. Ac felly, y sector sylfaenol a chymunedol hwn, yr ydym ni'n rhoi cymaint o ffydd ynddo i drawsnewid y ffordd yr ydym ni'n darparu gwasanaethau GIG dros y degawd neu ddau ddegawd nesaf—mae angen inni wneud yn siŵr bod yna brosiectau yn y fan honno a fydd yn cael eu cyflwyno. A fyddwch chi'n gallu ein sicrhau ni y cedwir cydbwysedd ar yr holl wariant hwn ac na fydd yn cael ei sugno i mewn i ddyled sydd eisoes yn bodoli neu  i orbenion sefydlog neu ragor o bersonél gweinyddol, fel ei fod mewn gwirionedd yn gwneud gwahaniaeth ar unwaith ar lawr gwlad?

Byddai gennyf ddiddordeb gwybod a yw hwn yn arian newydd yr ydych chi'n sôn amdano yn eich datganiad. Rydych chi'n sôn am £30 miliwn, y mae croeso mawr iddo, fel erioed, ar gyfer y byrddau trawsnewid rhanbarthol, a £60 miliwn ychwanegol i gefnogi'r Cynlluniau Tymor Canolig Integredig. Ai arian wedi'i adleoli yw hwn neu arian hollol newydd yn ychwanegol at y £100 miliwn?

Yn olaf, a oes gennych chi system o amserlennu eich cynlluniau treialu i sicrhau bod ffordd o derfynnu'r cynlluniau treialu hynny os oes angen—eu bod nhw un ai'n llwyddiannus neu'n aflwyddiannus? Faint o amser ydych chi'n mynd i'w roi iddynt? Oherwydd, os yw'n ymddangos eu bod yn aflwyddiannus—ac rwy'n sylweddoli nad ydym ni'n mynd i allu bod yn llwyddiannus ym mhob un—yna mae angen inni allu cydnabod hynny yn gyflym iawn, iawn a symud ymlaen at y prosiect nesaf fel ein bod yn gallu gwneud y defnydd gorau posib o'r swm hwnnw o arian, i drawsnewid y GIG yn y ffordd y mae angen inni ei wneud.

Diolch ichi am y sylwadau a'r cwestiynau. Rwyf am ddechrau drwy gydnabod yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am y gronfa, ac, wrth gwrs, mae rhai pobl i gyd wedi bod yn chwilio am swm ychwanegol o arian. Pryd bynnag y byddwch chi'n cyhoeddi swm penodol o arian, bydd pobl bob amser yn ceisio deall beth yw eu rhan nhw ohono, beth yw eu cyfran nhw ac a fydd yn gwella'r holl helbulon. Wel, rwyf wedi bod yn glir iawn o'r cychwyn, mewn gwirionedd, fel y mae fy nghyd-Aelod Huw Irranca-Davies wedi bod, fod y gronfa hon yn gronfa benodol i helpu i gyflawni newid a thrawsnewid. Nid yw'n ateb i bopeth. Mae'n ymwneud â chefnogi a gweithredu ffyrdd newydd o weithio i drawsnewid ein holl wasanaeth. Felly, mae'n ffordd o arwain newid i ddefnyddio wedyn y £9 biliwn i sicrhau'r newid hwnnw drwy'r system gyfan. Dyna beth yr ydym ni'n chwilio amdano. Ac, yn hynny o beth, mae'r egwyddorion dylunio yr wyf wedi'u crybwyll sawl gwaith yn bwysig iawn. Os nad ydyn nhw'n bodloni'r egwyddorion dylunio a bennwyd gennym ni, ni fyddan nhw'n cael cymorth. Os nad oes modd eu cyflwyno ar raddfa fwy, ac os na allan nhw ddangos sut y gallai'r prosiectau hyn, os ydyn nhw'n llwyddiannus, gael eu cyflwyno ar raddfa fwy, yna ni fyddan nhw'n cael cymorth. Rwy'n derbyn nad yw pob prosiect sy'n cael cymorth, hyd yn oed ar sail y cyngor gorau, y cynllun gorau—nid yw pob prosiect yn debygol o lwyddo. Mae'n bwysig ein bod yn derbyn hynny ac yn dweud hynny dro ar ôl tro ar y cychwyn, oherwydd bydd pethau i'w dysgu o hyd gan brosiectau nad ydynt yn llwyddo.

Mae hynny'n mynd yn ôl at eich cwestiwn olaf ynghylch gwerthuso ac amserlen. Gyda phob cais a ddaw i mewn, bydd rhywbeth am werthuso ynddo fel y gallwn ni ddeall pa les y mae'n ei wneud neu ddim yn ei wneud, a hefyd yr amserlen i wneud hynny oddi mewn iddi. Felly, nid yw'r rhain yn brosiectau diddiwedd. Ni allan nhw fod. Mae'n rhaid iddyn nhw arwain at fan lle gallwn ni ddeall: ai hwn yw'r ateb cywir, ac, os ydyw, sut ydym ni wedyn yn ei gyflwyno ar raddfa fwy ar draws ein system? Ac, os nad hynny yw'r ateb cywir, yna mae'n rhaid inni ddadfuddsoddi o hynny. Rwy'n glir iawn, iawn am hynny ac nid oes gennyf unrhyw anhawster wrth ddweud hynny, yn y lansiad cychwynnol y bûm iddo yng Nghaerdydd a'r Fro, ac mae'r un peth yn wir am glwstwr Cwmtawe, a pha bynnag brosiectau yr wyf yn penderfynu eu cefnogi yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

Felly, ynglŷn â'r cwestiwn y gwnaethoch chi ei ofyn am sut y gwneir penderfyniadau, mae'r bwrdd cynghori yno i herio'r gwaith a wneir gan fwrdd y rhaglen. Bydd y grŵp hwnnw, a arweinir gan Andrew Goodall, yn rhoi'r cyngor i mi, a byddaf wedyn yn penderfynu, yn seiliedig ar y cyngor hwnnw, a ddylid cefnogi prosiectau ai peidio. Felly, rwyf wedi penderfynu ar y ddau brosiect cyntaf. Yr wyth maes a grybwyllais—byddaf yn cael cyngor ar y rhai hynny, a byddaf wedyn yn eu hystyried, a byddaf wedyn yn penderfynu beth i'w gefnogi. Rwy'n hapus i gadarnhau y bydd pob rhan o Gymru yn darparu prosiect i fynd i'r gronfa trawsnewid, o faint a graddfa amrywiol. Gallaf warantu yn gyfan gwbl nad fydd Hywel Dda a'r gogledd yn cael eu hepgor o hyn. Felly, byddwch chi'n gweld, yn y dewisiadau a wnaf, y byddwn yn gwneud dewisiadau ledled y wlad. Rwy'n disgwyl i bob ardal, nid dim ond y ddau sydd wedi gwneud cais—. Rwy'n disgwyl, cyn diwedd y flwyddyn galendr, y byddwch yn gweld amrywiaeth o ddewisiadau eraill. Felly, ni allaf roi union amserlen, oherwydd mae angen imi ystyried y cyngor pan gaiff ei roi a gwneud dewis pan rwy'n fodlon ei bod hi'n briodol dweud 'ie' neu 'na'. Ond rwy'n disgwyl gwneud rhagor o ddewisiadau yn yr wythnosau nesaf, ac nid o reidrwydd aros misoedd.

Rwyf hefyd yn hapus i roi'r ymrwymiadau a roddais o'r blaen—nad yw'r gronfa trawsnewid hon yn ffordd o ddefnyddio adnoddau ychwanegol ar gyfer systemau ysbytai yn bennaf. Nawr, nid yw hynny'n golygu na all prosiectau gael effaith ar ein system ysbytai, neu na allan nhw ddefnyddio rhywfaint o'r arian o fewn y system ysbytai, ond mae'n ymwneud yn bennaf â chyflawni newid yn y dull o ddarparu gofal. Felly, y prif bwyslais yw gwasanaethau sylfaenol a chymunedol. Mae, mewn gwirionedd, yn ymwneud â'r bartneriaeth rhwng iechyd a gofal cymdeithasol ac eraill, gan gynnwys tai a'r trydydd sector. Dyna pam yr ydym ni wedi defnyddio byrddau partneriaeth rhanbarthol fel y dull cychwynnol. Mae'n rhaid i unrhyw beth sy'n dymuno dod at y gronfa trawsnewid fod, yn gyntaf, â chefnogaeth ei fwrdd partneriaeth rhanbarthol. Mae hynny'n wirioneddol bwysig. Felly, mae iechyd a llywodraeth leol yn yr un sefyllfa â phobl sy'n cyd-benderfynu, o ran y cyd-amcanion y mae 'Cymru Iachach' yn eu nodi. Nid yw'n gwestiwn o bob un ohonyn nhw'n dweud, 'Dyma fy mhrosiect i. Byddaf i'n penderfynu nawr.' Mae'n rhaid iddyn nhw gytuno â'u partneriaid eraill yn y bwrdd partneriaeth rhanbarthol.

O ran y £60 miliwn i gefnogi'r Cynlluniau Tymor Canolig Integredig, mae hwnnw'n arian newydd. O ran y £30 miliwn a gyhoeddais ar gyfer y byrddau partneriaeth rhanbarthol, mae hwnnw'n arian newydd hefyd. Wrth gwrs, gyda'r gronfa trawsnewid, os na fyddwn yn ei wario i gyd, bydd yn rhaid imi wneud dewis ynghylch p'un a allaf ailddarparu'r arian hwnnw y flwyddyn nesaf. Rwy'n credu y gwelwn ni ehangu o ran uchelgais a graddfa yn y prosiectau yr ydym ni'n debygol o'u gweld, ac rwyf eisiau annog hynny, nid eu lleihau o ran graddfa.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad. Os caf i ddychwelyd at fater a godwyd gan Angela Burns, o ran ai arian newydd yw'r £30 miliwn hwn a gyhoeddwyd heddiw, rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Os nad yw'n arian newydd i'r gyllideb iechyd yn ei chyfanrwydd, a allwch chi ddweud wrthym ni o ble yn eich cyllideb yr ydych chi wedi cymryd y £30 miliwn? Rwy'n ategu'r croeso a roddwyd gan Angela Burns at hyn os mai adnoddau newydd ydyn nhw, ond os mai adnoddau wedi'u hailgylchu ydyn nhw, mae angen inni wybod o ble y maen nhw wedi dod. Hoffwn dynnu eich sylw at—. Fel y gwnaethoch chi ddweud eich hun yn eich datganiad, wrth gwrs, mae'r arian ychwanegol hwn i'w groesawu'n fawr, ond mae'n fach iawn o'i gymharu â'r cyfanswm o £9 biliwn sydd yn y gyllideb. Er tegwch i'r gwasanaethau, efallai bod hyn yn gofyn iddyn nhw wneud cryn dipyn gyda chymharol ychydig.

Wrth ddychwelyd at y portffolio hwn ar ôl blynyddoedd lawer, mae'n debyg fy mod i braidd yn bryderus i weld eich datganiad a bod y rhaglen 'Cymru Iachach' yn addo darparu arweiniad cenedlaethol cryf o'r canol. Yn amlwg, mae rhan ohonof yn croesawu hynny, ond mae'n rhaid ichi ofyn lle mae hynny wedi bod dros y 18 mlynedd diwethaf. Rwy'n ymdrechu'n galed, Llywydd, i beidio â bod yn amheus yma, ond rwyf wedi clywed llawer o hyn o'r blaen, am brosiectau treialu rhagorol a all, yn yr achos hwn, sicrhau gwell cydgysylltu rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, ond yr hyn nad ydym ni wedi ei weld yw'r rhai hynny'n cael eu cyflwyno. Rwy'n mawr obeithio nad yw hyn yn wir yn yr achos hwn ac y byddaf yn cael fy mhrofi'n anghywir.

Wrth gwrs, yn ddiweddar dywedodd ymgeisydd ar gyfer swydd arweinyddiaeth Cymru—a, wyddoch chi, rydym ni'n dilyn hyn yn agos iawn am resymau da iawn—bod angen dewrder i newid rhywbeth, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi bod sicrhau newid yn y GIG yn mynd i gymryd cryn ddewrder, a bydd yn galw ar iddo, rwy'n credu, orchfygu rhai buddiannau breintiedig, o bosibl, ac mae'n bosibl na fydd cyflawni'r newid hwnnw yn hawdd. Wrth gwrs, mae ei blaid ef wedi bod yn gyfrifol am y GIG ac iechyd a gofal cymdeithasol ers 18 mlynedd.

Rydym ni wedi bod â rhaglenni a deddfwriaeth sydd â'r bwriad o sicrhau'r canlyniad hwn, ac, fel yr wyf wedi dweud, nid yw wedi digwydd. A dydw i ddim yn bychanu, er tegwch, pa mor anodd ydyw i wneud i hyn ddigwydd,  Ysgrifennydd y Cabinet, ond hoffwn ichi roi rhywfaint o sicrwydd inni y bydd hi'n wahanol y tro hwn. A hyd yn oed os yw hwn yn gyfnod eithaf hir, a allech chi roi rhyw awgrym inni y prynhawn yma—a maddeuwch imi, gan fy mod yn newydd i fy swyddogaeth, os yw hwn yn fater yr ydych chi eisoes wedi ymdrin ag ef mewn datganiadau blaenorol a dadleuon blaenorol—ond pa fath o amserlen sydd gennych chi mewn golwg, nid yn gymaint ar gyfer y prosiectau treialu, ond ar gyfer bod mewn sefyllfa lle'r ydych chi'n gwybod pa gynlluniau treialu sydd wedi gweithio a'ch bod chi'n barod i ddechrau eu cyflwyno? Oherwydd, rwy'n credu, yn hanesyddol yng Nghymru, nad ydym ni wedi bod yn dda iawn am wneud hynny. Rydym ni wedi bod yn dda am feddwl am syniadau da, ond dydym ni ddim wedi bod yn dda iawn am eu cyflwyno ar raddfa fwy.

Ac er mwyn rhoi rhywfaint o sicrwydd i'r Cynulliad hwn ynghylch y broses, tybed a fyddech chi'n ystyried cyhoeddi nodiadau cyfarfod y bwrdd ymgynghorol, fel y gallwn ni weld drosom ein hunain pa her a roddir i'r rhaglen drawsnewid. Rwy'n deall efallai nad ydych chi'n teimlo bod hynny'n briodol, oherwydd mae cwestiwn, o bosibl, o ran cyfrinachedd, ac ni fyddwn yn dymuno mygu dadl gadarn. Dewis arall i hynny, am wn i, Llywydd, fyddai rhagor o ddatganiadau rheolaidd gan Ysgrifennydd y Cabinet, o bosibl.

Mae eich datganiad hefyd yn sôn am symleiddio cynllunio ac adrodd ar gyfer y GIG. Nawr, ni fyddai unrhyw un ohonom ni'n dymuno i hynny leihau atebolrwydd, ond rwy'n credu na fyddai neb ohonom ni yn dymuno i bobl dreulio amser yn gwneud gwaith papur diangen ychwaith. Felly, croesawaf yr ymrwymiad hwnnw yn y datganiad. Ond mae gennyf ddiddordeb hefyd mewn gwybod beth yw'r amserlen ar gyfer system newydd a symlach.

A allwch chi ymhelaethu ar yr hyn yr ydych chi eisoes wedi'i ddweud wrth Angela Burns ynglŷn â sut y bydd effeithiolrwydd y cynlluniau treialu yn cael eu hasesu? Yn amlwg, bydd hyn yn anodd ei wneud, oherwydd byddant yn ymdrin â gwahanol faterion, gwahanol broblemau, fel yr ydych chi eisoes wedi tynnu sylw atynt. A allwch chi hefyd ddweud wrthym ni: pa gynlluniau sydd gennych chi i sicrhau bod y cynlluniau treialu llwyddiannus yn cael eu cyflwyno ac, efallai yn fwy anodd, bod y rhai aflwyddiannus yn cael eu diddymu a bod hyn yn digwydd mewn da bryd? Dydw i ddim yn dymuno bod yn amheus, Ysgrifennydd y Cabinet. Tybed a wnewch chi ystyried, er enghraifft, cyhoeddi'r gwerthusiadau o—pan fyddwch chi wedi gwneud penderfyniad, os byddwch yn cyhoeddi'r gwerthusiadau, o'r prosiectau y byddwch chi'n penderfynu eu cefnogi a'r rhai hynny y byddwch chi'n penderfynu peidio â'u cefnogi, fel y gallwn ni weld yn fwy eglur i ble'r ydym ni'n mynd. 

Rwy'n mawr obeithio bod hyn yn dro ar fyd o ran arweinyddiaeth, ond nid wyf wedi fy argyhoeddi hyd yn hyn ac edrychaf ymlaen at fynd i'r afael â'r gwaith hwn dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf.

Diolch i chi am eich sylwadau a'ch cwestiynau. Wrth gwrs, rwy'n cytuno â chi bod newid yn cymryd dewrder, ond pan fyddwn yn meddwl am y cwestiynau yr ydych wedi'u gofyn, rwy'n fodlon ailadrodd y sylwadau wrth Helen Mary Jones a wnes i wrth Angela Burns hefyd: atebais fod y £30 miliwn ar gyfer byrddau partneriaeth rhanbarthol yn wir yn arian newydd.

Fe ddylwn i hefyd groesawu Helen Mary Jones i'w swyddogaeth newydd yn y tymor Cynulliad hwn yn llefarydd Plaid Cymru. Rwy'n siŵr y cawn ni lawer o gyfleoedd i siarad yn hir yn y Siambr hon a'r tu allan.

Dim ond i ymdrin â'ch pwynt am y nodiadau cyfarfod, mae'n rhannol yn ymwneud â phroses, a chredaf hefyd ei fod yn rhannol yn ymwneud ag eisiau bod yn agored, ond ni fyddwn i'n dymuno mygu cadernid yr her yn y cyfarfod hwnnw. Rwy'n fwy na pharod i ddod i'r fan yma ac ateb cwestiynau, a dydw i ddim yn ystyried hynny'n beth anodd ei wneud; rwy'n fwy na pharod i wneud hynny. Ond hoffwn feddwl am ffordd y gallwn ni beidio â mygu dadl a her yn y cyfarfod hwnnw, ond ar yr un pryd gwneud yn siŵr bod Aelodau yn ymwybodol bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd.

Ar y pwynt ehangach am amserlen a gwerthuso y gwnaethoch chi ofyn amdanyn nhw sawl gwaith, fel y dywedais wrth Angela Burns, bydd yna amserlen a gwerthusiad ar gyfer pob cais sy'n cael ei gyflwyno i'r gronfa. Mae'n rhan o'r hyn y caiff profion eu cynnal arno cyn cymeradwyo unrhyw brosiect ar gyfer y gronfa trawsnewid, ac ni fyddaf yn pennu amserlen artiffisial i'r gwerthusiad hwnnw ddigwydd oddi mewn iddi. Byddaf yn disgwyl nid yn unig i fframwaith gwerthuso fod ar waith, ond wrth gwrs bydd hynny'n sail i unrhyw ddewis a wneir ynghylch a yw'r prosiect yn llwyddiannus neu'n aflwyddiannus. A byddwn yn disgwyl sicrhau bod hwnnw ar gael, neu fod gwybodaeth o'r gwerthusiad hwnnw ar gael, pan wneir dewisiadau wedyn ynghylch p'un ai i barhau ac i hyrwyddo hwnnw fel prosiect i'w brif ffrydio, neu yn wir os mai'r dewis yw peidio â pharhau â hynny.

Oherwydd, mae pob un ohonom ni yn yr ystafell hon yn ymwybodol, yn ein swyddogaethau amrywiol, a byddwn yn cael ein lobïo yn gyson am wahanol brosiectau sy'n gweithio pan fo pobl yn dweud, 'Mae hwn yn brosiect gwych. Mae'n rhaid i chi ei gefnogi.' Yn aml, hyd yn oed mewn prosiect aflwyddiannus, mae llawer sy'n werthfawr a gwersi a ddysgwyd y mae pobl eisiau parhau â nhw, ond mae'n rhaid inni wneud dewis ynghylch yr hyn i beidio â gwneud sy'n ein hatal rhag gwneud pethau a allai fod o fwy o werth i'r system gyfan. Felly, ydw, rwyf eisiau dod o hyd i ffordd o wneud yn siŵr bod gwybodaeth werthuso ar gael i helpu i gefnogi'r penderfyniadau hynny.

Ynglŷn â'ch pwyntiau ehangach o ran ble yr ydym ni arni, edrychwch: rwy'n cydnabod bod newid yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn anodd, ac, oes, mae Gweinidog Llafur wedi bod yn y swydd hon dros y 18 mlynedd diwethaf, gan gynnwys wrth gwrs yn ystod Llywodraeth Cymru'n Un, felly rydym ni i gyd wedi gweld yr heriau a'r anawsterau dros amser o ddarparu iechyd a gofal yng Nghymru—ar adegau yn ystod hanner cyntaf datganoli pan roedd mwy o arian, ac yn ystod ail hanner datganoli wrth ymdopi â chyni. Beth sy'n wahanol yn awr yw nad oes gennym ni arian i osgoi proses o newid. Mae gennym ni alw cynyddol y gallem ni ei ragweld 20 mlynedd yn ôl, ond mae'r galw hwnnw bellach wedi cyrraedd y graddau lle y gallai orlifo ein system, felly mae cyfrifoldeb gwirioneddol ar bob un ohonom ni mewn sefyllfa o arweinyddiaeth i alluogi i newid ddigwydd mewn gwirionedd.

Nid yw hynny'n golygu bod angen inni i gyd gytuno. Gallwch gael undod pwrpas heb unfrydedd ar bob cwestiwn unigol a dewis i'w wneud. Ond rwyf yn credu bod angen i bob un ohonom ni gydnabod bod lleisiau ym mhob plaid yn erbyn newid. Fel yr wyf wedi dweud o'r blaen yn y lle hwn, rwy'n cydnabod fod pobl yn fy mhlaid nad ydyn nhw eisiau gweld newid yn digwydd pan mae'n anodd yn lleol, ac nid oes diben cymryd arnom ni fel arall. Ond fy ngwaith i yn y swyddogaeth hon yw ceisio gwneud yn siŵr bod gan ein system yr arweinyddiaeth ofynnol, a'r cyfleoedd i'w galluogi a'i chynorthwyo i wneud dewisiadau i wirioneddol newid y ffordd yr ydym ni'n darparu iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n benderfynol o wneud hynny, ac edrychaf ymlaen at gael ymateb aeddfed gan bob plaid yn y Siambr hon i ganiatáu inni i wneud hynny. Nid yw hynny'n golygu na fydd yna her, ond roedd angen dewrder a newid gan bobl o bob plaid i greu'r Senedd yma yn y lle cyntaf ac mae angen inni yn awr ddangos yr un dewrder, arweinyddiaeth ac aeddfedrwydd wrth ddarparu ac ysgogi newid gwirioneddol drwy'r maes iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru.

Rwyf eisiau dechrau drwy fod efallai yn annodweddiadol o hael tuag at Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, oherwydd rwy'n cydnabod, wedi bod mewn gwleidyddiaeth am amser hir iawn, nad yw'r gwasanaeth iechyd bob amser wedi elwa o ysgarmes y pleidiau gwleidyddol, ac mae'r newid a'r dadnewid cyson yr wyf i wedi bod tystio iddo yn ystod y 30 neu 40 mlynedd diwethaf yn aml wedi bod yn rhwystr i wella yn hytrach nag yn gymhelliant. Felly, rwy'n croesawu'r ffordd y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd i'r afael â hyn, ac rwy'n credu ei fod yn faes lle rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r problemau posibl sydd gan y gwasanaeth iechyd, o ran cyllid, poblogaeth sy'n heneiddio, y diagnosis o gyflyrau newydd y gellir eu trin, ac ati, ac ati. Ac rwy'n credu bod cyfle gwirioneddol yn y fan yma i ni, heb roi'r gorau i'r craffu democrataidd brwd ar y Llywodraeth yr ydym ni wedi ein hethol i'w gyflawni, i weithio gyda'n gilydd i'r perwyl hwnnw, ac, heb roi'r gorau i herio, i wneud hynny mewn ffordd sy'n adeiladol.

Rwyf yn credu bod y cyhoeddiadau a wnaethpwyd hyd yn hyn—er enghraifft, cynnig bwrdd partneriaeth Caerdydd a'r Fro ar gyfer Get Me Home Plus, a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet yr wythnos ddiwethaf, yn welliant gwirioneddol yn y ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau, sicrhau bod pobl yn cael eu rhyddhau o'r ysbyty yn gynharach ac wedyn i'w hanghenion gael eu hasesu yn eu cartrefi eu hunain, fel y gallwn ni fanteisio ar y ffordd y caiff eu cartrefi eu haddasu fel eu bod yn gwella ynghynt, ac ati. Mae hynny'n mynd i fod yn beth defnyddiol iawn, iawn a chredaf, yn y datganiad, bod Ysgrifennydd y Cabinet i'w ganmol am yr agwedd realistig y mae wedi ei mabwysiadu, yn arbennig am ddweud, er bod y gronfa trawsnewid wedi denu llawer o ddiddordeb, bod yn rhaid iddo fod yn weithgaredd craidd ar gyfer pob sefydliad iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n cymeradwyo yn arbennig ei fod yn dweud, yn y pen draw, nad y gronfa trawsnewid £100 miliwn, ond y £9 biliwn o gyllid craidd a gaiff ein gwasanaethau iechyd a'n gwasanaethau cymdeithasol bob blwyddyn a fydd yn cyflawni'r trawsnewid hwnnw. Rwy'n credu bod yr ymdeimlad hwnnw o realaeth yn hanfodol bwysig, oherwydd mae heriau amhosibl bron o'n blaenau. Ysgrifennodd Michael Trickey, dwy flynedd neu yn ôl, yn ei ddogfen, 'Closing the health and social care funding gap in Wales' y byddai gwella cynhyrchiant ac effeithlonrwydd yn rhan hanfodol o hyn, ac er mwyn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol drwy wella effeithlonrwydd a chynhyrchiant, mae'n rhaid i Gymru'n perfformio'n well na'r cyfraddau gwella cynhyrchiant hanesyddol.

Mae hynny'n mynd i fod yn her sylweddol. Efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet neilltuo ychydig o amser heddiw i edrych ar y dewisiadau yn rhai o'r meysydd hyn. Er enghraifft, rydym ni'n gwybod bod pobl sy'n mynd i'r ysbyty oherwydd damweiniau ac achosion brys wedi codi o 980,000 yn 2010-11 i 1,030,000 yn 2017-18. Rhan o hynny yw oherwydd na all pobl fynd i weld meddyg ar adeg o'u dewis eu hun. Mae hwnnw'n faes y mae angen ei wella hefyd oherwydd, yn 2012, dywedodd 15 y cant o bobl nad oedden nhw'n gallu cael apwyntiad meddyg teulu ar amser o'u dewis; mae hynny wedi cynyddu i 24 y cant yn 2018. Yn wir, mae'n 27 y cant mewn ardaloedd trefol. Felly, mae hynny'n amlwg yn her sylweddol.

Mae dementia yn broblem gynyddol. Unwaith eto, mae cynnydd o 48 y cant yn y ffigur o'i gymharu ag wyth mlynedd yn ôl, a chredir bod cymaint â hynny o bobl heb gael diagnosis eto â'r rhai sydd wedi cael diagnosis. Mae diagnosis o ganser wedi dyblu. Mae diabetes wedi cynnyddu wrth un rhan o dair. Ysgrifennir mwy o bresgripsiynau yng Nghymru nag yn unrhyw wlad arall yn y DU sef 28.3 y flwyddyn. A oes modd yn hynny o beth addasu'r system i leihau'r gost a orfodir ar y gwasanaeth iechyd, sy'n ein hatal rhag gwario'r arian mewn ffyrdd eraill, ffyrdd mwy cynhyrchiol efallai? Mae offer y GIG wedi bod yn y newyddion unwaith eto yn ddiweddar hefyd. Yng Nghaerdydd, er enghraifft, dosberthir 10,000 o gymhorthion cerdded bob blwyddyn, ond ni chaiff 40 y cant o'r rhai hynny eu dychwelyd i'r gwasanaeth iechyd pan na fo'u hangen mwyach. Felly, mae arbedion yn mynd i fod yn rhan bwysig o hynny. 

Wrth gwrs, mae'r prosesau gweithio mwy cydweithredol yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw heddiw yn elfen hanfodol o gyflawni'r gwelliannau cynhyrchiant hynny ac rwy'n sylweddoli ei bod hi'n anodd iawn i fod yn benodol yn ystod camau cynnar y rhaglen hon. O ddarllen y ddogfen 'Cymru Iachach', mae'r dechrau yn llawn o iaith rheoli, yr wyf yn ei ddeall yn llwyr, a'r uchelgais, ac mae angen inni gyflawni, a bydd cyflawni yn cymryd amser. Felly, efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet ychwanegu ychydig mwy i'r hyn a ddywedodd yn y datganiad eisoes ynglŷn â hynny.

Diolch i chi am yr haelioni annodweddiadol yr wyf yn ei gydnabod yn eich sylwadau. Credaf fod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud am effeithlonrwydd ac am sut yr ydym ni'n cael mwy o werth a chynhyrchiant, maen nhw'n bwysig. Mae rhywbeth ynghylch gwneud rhai pethau'n wahanol, eu gwneud yn fwy effeithlon, ond mae hefyd rhywbeth ym maes trawsnewid ynghylch gwneud pethau gwahanol hefyd. Ac mae angen inni allu gwneud y ddau beth yma a barnu pryd y mae angen inni wneud y naill neu'r llall.

Felly, er enghraifft, fe wnaethoch chi sôn am bresgripsiynau. Wel, mewn gwirionedd, mae twf presgripsiynau wedi bod yn arafach yng Nghymru ers y polisi presgripsiynau am ddim nag y bu yn Lloegr lle mae pobl yn talu am bresgripsiynau, sy'n ffaith anarferol—mae'n groes i'r disgwyl—ond dyna realiti'r hyn sydd wedi digwydd. Felly, mae pobl eisoes yn gwneud dewisiadau ynghylch beth i'w roi ar bresgripsiwn. Ac, mewn gwirionedd, yng Nghymru, rydym ni wedi bod â dull cenedlaethol o roi cynhyrchion meddyginiaethol biolegol ar bresgripsiwn sydd bron yn union yr un fath â chynnyrch tebyg—felly, nid bod â chynhyrchion brand, ond cynhyrchion sydd yn union mor effeithlon a diogel i'r dinesydd. Felly, rydym ni, mewn gwirionedd, wedi defnyddio dull cenedlaethol ac wedi gwneud arbedion ariannol gwirioneddol.

Ond nid dyna'r unig ran o'r hyn sydd gennym ni i'w wneud. Mae rhan fawr o hyn ynghylch sut yr ydym ni'n gwneud gwahanol bethau. Mae eich sylw ynghylch mynediad i adrannau damweiniau ac achosion brys a'r ffigurau yn codi, wel, wrth gwrs, mae mynediad i ofal sylfaenol yn rhan o'r stori honno. Dydw i ddim yn credu mai dyna'r stori gyfan, mewn gwirionedd. Mae yn, er hyn, yn rhannol yn atgyfnerthu pam mae angen inni drawsnewid gofal sylfaenol i sicrhau bod gennym ni feddygon teulu yn gweithio mewn partneriaethau bwriadol gyda gweithwyr proffesiynol gofal iechyd eraill, ac nid dim ond fel ymateb i heriau o ran recriwtio meddygon teulu mewn gwahanol rannau o'r wlad, ond, mewn gwirionedd, ym mhob rhan o'r wlad, dyma'r peth cywir i'w wneud. Mae'n swydd well ar gyfer y meddyg teulu, yn swydd well ar gyfer y ffisiotherapydd, y nyrs, a'r fferyllydd a'r therapydd galwedigaethol a fydd yn gweithio gyda nhw ac, yn y pen draw, yn wasanaeth gwell ar gyfer yr aelod o'r cyhoedd, a bydd pobl yn cael gweld y person cywir yn gyflymach. Dyna yr un rheswm hefyd pam ein bod eisiau cael partneriaeth wirioneddol fwy cydgysylltiedig â gofal cymdeithasol hefyd. Bydd y rhan fwyaf o feddygon teulu yn dweud wrthych chi bod gan lawer o'r bobl sy'n dod drwy eu drysau i'w gweld broblemau cymdeithasol ac nid, mewn gwirionedd, broblemau iechyd neu broblemau meddygol iddynt ymdrin â nhw. Felly, mae'r bartneriaeth honno yn bwysig iawn.

Y sylw am y galw sydd ar y system—rydym ni wedi trafod hyn droeon am oedran ein poblogaeth, am yr heriau iechyd cyhoeddus ychwanegol sydd gennym ni, am ddementia fel her arbennig sy'n ein hwynebu ni nawr ac yn y dyfodol hefyd. Mae'n atgyfnerthu pam mae angen i wneud rhai pethau mewn ffordd wahanol, ond mewn gwirionedd i wneud pethau gwahanol hefyd. Felly, mae ein gwasanaethau 'clywed a thrin' a'n gwasanaethau 'gweld a thrin' nid yn unig yn cadw pobl allan o'r ysbyty, maen nhw mewn gwirionedd ynghylch bod hynny'n ffordd well o ddarparu'r gofal hwnnw i'r person. Byddwch chi'n darparu rhagor o ofal lleol sy'n fwy priodol i'r person hwnnw a rhoi gwell profiad iddyn nhw hefyd, ac mae llai o risg, mewn gwirionedd, ar gyfer y person hwnnw o ran gwneud yn siŵr nad oes unrhyw daith ddiangen i'r ysbyty. Dyna pam mae'n rhaid inni gael sgwrs wahanol ynghylch gwerth. Mae'n rhannol ynghylch gofal iechyd darbodus a sylfaen gwerth yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, a pha werth a gawn ni drwy wario arian a defnyddio adnoddau mewn ffordd wahanol er mwyn darparu gofal gwell ac nid gofal sy'n fwy effeithlon yn dechnegol.

Wrth gwrs, edrychaf ymlaen at gael y sgwrs hon yn y pwyllgor yn ystod y gyllideb. Rwy'n siŵr y bydd digon o gwestiynau yn cael eu gofyn inni am hyn gan aelodau'r pwyllgor, ond, drwy gydol oes y cynllun hwn, mae mewn gwirionedd yn sylfaen i lawer o'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud a sut y bydd gennym ni, mewn gwirionedd, system sy'n gytbwys, sy'n gynaliadwy yn ariannol, ac sy'n darparu gofal iechyd o ansawdd uchel i fodloni heriau heddiw a'r dyfodol.

Daeth Joyce Watson i’r Gadair.

Rwyf wrth fy modd â'ch datganiad, yn enwedig eich bod yn cydnabod nad yw hyn dim ond am £100 miliwn, mae am y £9 biliwn yr ydym ni'n ei wario ar y gwasanaeth iechyd ar hyn o bryd, oherwydd os ydym ni'n mynd i gyflawni 'Cymru Iachach' mae angen inni drawsnewid y gwasanaeth cyfan. Mae Caerdydd a'r Fro yn enghraifft ardderchog o sut y byddai'n bosibl i lyncu'r holl adnoddau i ofal mewn ysbyty gan fod meddygon ymgynghorol ysbytai yn bwerus iawn, felly rwy'n falch iawn bod Caerdydd a'r Fro wedi croesawu'r profiad yn Canterbury, sy'n dangos ei bod hi'n bosibl gwrthdroi tueddiadau o ran mwy a mwy o bobl oedrannus yn mynd i ysbyty, pan, mewn gwirionedd, gyda chymorth gwell yn y gymuned, fe allen nhw fod yn aros yn y cartref, sydd yn amlwg yr hyn y mae pobl ei eisiau. Felly, rwy'n awyddus iawn i glywed mwy am Fi, Fy Nghartref, Fy Nghymuned a pha ganlyniadau yr ydym ni'n mynd i fod yn eu mesur i sicrhau mai hwn yw'r model cywir y gallem ni fod yn ei gyflwyno i eraill.

Fe wnaethom ni ddysgu gan fodel Canterbury, Seland Newydd, ei fod wedi arafu'r galw am ofal acíwt, ond ei bod yn cymryd amser—nid yw'n digwydd dros nos. Un o'r pethau sydd gan Canterbury yw'r mantra 'un system, un gyllideb'. Felly, sut y mae'r dull hwnnw wedi ei ddatblygu mewn byrddau partneriaeth rhanbarthol? Rwy'n gwerthfawrogi bod y gwaith yn dal i fod ar y gweill. A lle mae Buurtzorg yn rhan o hyn, sy'n amlwg yn ofal cymdogaeth a arloeswyd gan bobl yr Iseldiroedd? Felly, yn fy marn i, ni all y chwyddwydr fod ar y gronfa trawsnewid yn unig, mae'n rhaid iddo fod ar yr ymagwedd system gyfan at hyn, oherwydd dydy taflu mwy o arian at gwmnïau fferyllol ddim yn mynd i drawsnewid iechyd ein cenedl mewn gwirionedd.

Mae gennyf ddiddordeb arbennig mewn rhai o'r presgripsiynau cymdeithasol sy'n cael eu harloesi yng nghlwstwr de-orllewin Caerdydd, a byddwn wrth fy modd yn eu gweld yn cael eu datblygu yn fy etholaeth i, rhaglenni egnïol wrth heneiddio, pethau i leihau unigrwydd ac arwahanrwydd drwy gyfeirio pobl at brosiectau garddio, a rhywbeth o'r enw'r prosiect Tyfu'n Dda yn ne-orllewin Caerdydd. Byddai'n wych pe gallem ni weld y math hwnnw o beth yn digwydd yn rhannau eraill y ddinas.

Sefydlwyd clwstwr dwyrain Caerdydd fel system anffurfiol gan Cymunedau yn Gyntaf dwyrain Caerdydd, Llanedern a Phentwyn, ond wrth gwrs mae hwnnw wedi dod i ben bellach. Felly, tybed pa wybodaeth a allwch chi ei rhannu gyda ni ynghylch pa mor dda y mae'r math hwnnw o bresgripsiynau cymdeithasol yn datblygu yn absenoldeb y rhaglenni Cymunedau yn Gyntaf hyn?

Diolch ichi am y sylwadau a'r cwestiynau. Fe wnaf i ymdrin â'r pwyntiau penodol am Buurtzorg a phresgripsiyanu cymdeithasol, ac wedyn fe ddof yn ôl at y pwyntiau ehangach ynghylch sut yr ydym ni'n symud ymlaen, gan gynnwys eich sylw agoriadol.

Ynglŷn â Buurtzorg,  rydym ni yn wir wedi buddsoddi arian ychwanegol mewn hyfforddiant nyrsys ardal, gan edrych ar fodelau penodol o ofal, a bydd hynny, wrth gwrs, yn cyfrannu at sut yr ydym ni eisiau ceisio cynllunio a darparu ein gwasanaethau. Mae'n werth sôn hefyd bod nyrsio ardal a chymunedol yn faes, wrth gwrs, y mae'r prif nyrs yn ei ystyried o ran a allwn ni ymestyn effaith staff nyrsio i ddeall bod hwnnw yn arloesi sydd eisoes ar gael a'r egwyddorion sydd eisoes wedi'u sicrhau hefyd. Mae nyrsys ardal yn bwysig iawn mewn gwirionedd o ran cadw pobl yn eu cartrefi eu hunain a'u dychwelyd i'w cartrefi eu hunain hefyd. Felly, ni ddylem ni fyth danbrisio pwysigrwydd nyrsys ardal, ac eto anaml iawn y byddwn yn sôn amdanynt yn y Siambr hon.

Ynglŷn â'ch sylw ynghylch presgripsiynau cymdeithasol, mewn gwirionedd, pan edrychwch chi ar nifer y prosiectau sydd gennym ni ar waith yn y gwasanaeth iechyd, mae presgripsiynau cymdeithasol yn nodwedd llawer mwy pwysig o hynny. Yn rhywfaint o'r arian a gyhoeddais ar iechyd meddwl a phresgripsiynau cymdeithasol, mae gan bob un ohonyn nhw gysylltiad uniongyrchol rhwng presgripsiynau cymdeithasol ac iechyd meddwl—pob un o'r prosiectau a'r partneriaethau hynny yr wyf i eisoes wedi rhoi arian iddyn nhw dros y flwyddyn ddiwethaf. Nid dim ond hynny, chwaith, ond os edrychwch chi ar Fi, Fy Nghartref, Fy Nghymuned, y prosiect cyntaf o dan y gronfa trawsnewid, mae presgripsiynau cymdeithasol yn un o'r saith elfen iddo. Os edrychwch chi ar ddull clwstwr Cwmtawe o weithio, yr wyf wedi sôn amdano heddiw, mae presgripsiynau cymdeithasol yn rhan o hynny hefyd. Felly, rydym ni'n bwriadu datblygu'r sail dystiolaeth ar gyfer presgripsiynau cymdeithasol, ac ym mhob un o'r ardaloedd yng Nghymru y byddwch chi'n edrych arnyn nhw, byddwch yn gweld presgripsiynau cymdeithasol yn ymgais fwriadol i'r gwasanaeth iechyd weithio gyda'r gwasanaeth gofal cymdeithasol ac, wrth gwrs, gyda'r trydydd sector a'r dinesydd i ddeall sut yr ydym ni'n eu helpu.

Nawr, o ran eich pwynt ehangach am y system yn Canterbury, mae wedi bod yn ddiddorol, wrth gwrs, y bu hynny yn ysbrydoliaeth i Gaerdydd a'r Fro. Mae ganddyn nhw setliad a chytundeb dros amser ar yr hyn i'w wneud fel bod cysondeb yn y dull. Ac mae'r Fi, Fy Nghartref, Fy Nghymuned yn datblygu ar yr hyn y maen nhw'n ei wneud yn Canterbury, ond yn yr un modd, pan oeddwn yn lansiad y digwyddiad hwn, roedd pobl o Canterbury yno ac roeddent yn chwilio am bethau y gallen nhw, hefyd, eu dysgu a mynd â nhw yn ôl i Canterbury. Felly, mae'n gyfle dysgu gwirioneddol sy'n gweithio'r ddwy ffordd. Mae'r undod pwrpas a gweledigaeth ym maes iechyd a gofal cymdeithasol wedi gwneud argraff dda arnyn nhw. Felly, dylem ni gymryd rhai pwyntiau cadarnhaol o'r hyn y mae ein staff ni yn ei wneud ac yn ei gyflawni, nawr bod ganddyn nhw'r cyfle i gydweithio'n fwriadol.

Mae llawer o'r cynllun Get Me Home a Get Me Home Plus yr ydych chi'n ei weld ym mhrosiect Fi, Fy Nghartref, Fy Nghymuned yng Nghaerdydd a'r Fro, yn debyg iawn i'r hyn sydd wedi digwydd yng Nghwm Taf gyda'u partneriaid mewn gofal cymdeithasol gyda'r cynllun 'stay well @ home', sef, wrth gwrs, y cynllun yr ymwelais i a'r Gweinidog ag ef ar y diwrnod y lansiwyd 'Cymru Iachach', a nhw oedd enillydd mawr gwobrau GIG Cymru eleni, hefyd—partneriaeth rhwng iechyd a llywodraeth leol. Dyna'r dyfodol mewn gwirionedd. Dyna pam yr ydym ni wedi rhoi cymaint o bwyslais ar fyrddau partneriaeth rhanbarthol. Rydym ni'n cael y budd mwyaf a'r gwerth mwyaf pan fo pobl yn fwriadol yn gweithio gyda'i gilydd, yn y system iechyd, y cydgysylltu rhwng ysbytai a gwasanaethau cymunedol, a hyd yn oed yn bwysicach, y cydgysylltu rhwng y system iechyd a'r system gofal cymdeithasol ac, yn wir, y dinesydd. Mae'n ffordd fwriadol o wneud pethau, a byddwn ni ond yn gwneud hynny os yw ein partneriaid yn gallu eistedd yn yr un ystafell a'u bod eisiau'r un blaenoriaethau ar gyfer yr un dinesydd.

O ystyried bod cod Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, hefyd, yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r byrddau weithio gyda phobl a chymunedau i gynllunio a darparu gwasanaethau, pa ofyniad fyddwch chi, os o gwbl, yn ei gymhwyso i'ch penderfyniadau o ran gwariant arfaethedig er mwyn sicrhau, er enghraifft, os yw hyn yn berthnasol i bobl fyddar, bod pobl fyddar wedi cymryd rhan, neu pobl awtistig, yna bod pobl awtistig wedi cymryd rhan, neu ddefnyddwyr cadeiriau olwyn, ac i ddefnyddwyr cadeiriau olwyn fod wedi cymryd rhan, neu beth bynnag, fel bod yr arbenigwyr go iawn yn y rhwystrau y mae pob yn eu hwynebu, yn hytrach na chanfyddiadau bwriadau da pobl sydd fel arall o amgylch y bwrdd ond nad oes ganddyn nhw brofiad personol o bosibl?

Rwy'n cydnabod eich bod wedi sôn am bwyntiau penodol, ac eto rwy'n edrych am lais y dinesydd, a dydy'r dinesydd ddim yn un person gydag un nodwedd, a dydw i ddim eisiau ymarfer ticio blychau cul fel bod pobl yn gallu ticio a dweud eu bod wedi cael sgwrs â rhywun sydd â nodwedd benodol. Mae'n ymwneud â sut yr ydym ni'n gwasanaethu'r dinesydd ac yn gwasanaethu'r gymuned. Felly, wrth gyflawni cynllun Get Me Home a Get Me Home Plus a darparu'r gwasanaeth 'stay well @ home', mae'n rhaid ichi edrych ar y person hwnnw yn ei gyd-destun. Felly, os oes gan y person hwnnw nam ar y synhwyrau, mae'n rhaid inni ddeall sut y mae hynny'n effeithio ar y dewisiadau gofal, yr wybodaeth a'r cyfathrebu y bydd eu hangen arno, a'n bod yn deall mewn gwirionedd beth sy'n bwysig iddo. Os yw'r person hwnnw yn brif ofalwr i rywun arall—yn wir, pan aethom i ymweld â Doreen ar y diwrnod cyntaf, nid hi ei hun oedd ei phrif bryder, mewn gwirionedd; ei phrif bryder pan dorrodd ei ffêr oedd pwy oedd yn mynd i ofalu am ei gŵr, a oedd yn hŷn na hi, a hi oedd ei brif ofalwr. Dyna'r prif beth yr oedd hi'n poeni amdano a dyna pam nad oedd hi eisiau aros yn yr ysbyty ei hun. Felly, ei deall hi fel person, ei chyd-destun hi, ac nid dim ond ei gweld fel hen wraig yr oedd angen iddi aros yn yr ysbyty am wythnos, deall pam yr oedd yn bwysig iddi hi i gael bod gartref yn gyflym. A datblygwyd y cymorth o'i hamgylch drwy ddeall beth oedd yn bwysig iddi hi, a dyna beth y mae angen inni ei weld. Felly, nid yw ynghylch dweud, 'A ydych chi wedi siarad â'r grŵp hwn, y grŵp yna neu un arall?', ond deall, os ydych chi'n cyfeirio gwasanaeth, er enghraifft gwasanaethau anabledd dysgu, p'un a ydych chi wedi ymgysylltu'n uniongyrchol â phobl sy'n cymryd rhan yn y gwasanaeth hwnnw—nid yn unig y staff, ond y dinesydd hefyd.

Felly, ie, dyna beth rwy'n disgwyl ei weld ym mhob un o'r dewisiadau y byddaf yn eu gwneud am y cyngor a gaf, i ddeall lle mae llais y dinesydd, sut y mae eu hanghenion wedi'u hystyried, ac, yn hollbwysig, sut yr ydym ni'n deall a ydym ni wedi gwneud gwahaniaeth. Daw hynny'n ôl eto drwy'r pwyntiau a wnaed eisoes am werthuso gan ein cyd-Aelod, Angela Burns.

Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad. Mae llawer o hyn wedi ei drafod bellach, felly a gaf i ddod â chi at—mae'n bwynt syml iawn, mewn gwirionedd, yr oeddwn i eisiau ei wneud? Rwyf wedi bod yn gwneud llawer o waith yn fy etholaeth i ynghylch iechyd a gofal cymdeithasol dros yr haf a dechrau'r hydref, ac mae awgrym clir nad yw pobl bob amser yn cael, yn sicr, y cymorth gofal cymdeithasol y maen nhw'n credu y dylen nhw ei gael. Ac er fy mod i'n trin yr adborth hwnnw ag ychydig o bwyll ar hyn o bryd, oherwydd rwy'n credu bod angen rhywfaint rhagor o waith ar hwnnw, rwy'n gwybod fod hyn yn rhywbeth yr ydych chi'n ymwybodol ohono, ac mae eich cyhoeddiad am yr £180 miliwn ar yr agenda integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol i'w groesawu yn fawr iawn o ran mynd â ni beth o'r ffordd tuag at ymdrin ag iechyd a gofal cymdeithasol yn ei gyfanrwydd, sef yr ateb, yn amlwg, ar gyfer y tymor hwy.

Wrth atgyfnerthu rhai o'r dulliau arloesol yr wyf i wedi eu gweld, a'r bobl yr wyf i wedi bod yn siarad â nhw, fel y swyddogion cymorth meddygon teulu a'r cysylltwyr cymunedol, yn sicr mae'n rhaid i ni barhau i wella'r cysylltiadau rhwng meddygon teulu, sefydliadau trydydd sector a chefnogaeth awdurdod lleol. Felly, hyd yn oed ar y cam cynnar hwn, a gaf i ofyn ichi roi rhywfaint o ystyriaeth i p'un a allai mwy o gysondeb helpu defnyddwyr i ddeall yr arloesi a'r newid sy'n digwydd yn lleol? Fe rof i enghraifft ichi, ac rydych chi a Jenny Rathbone eich dau wedi cyfeirio at hyn. Rwyf wedi bod yn siarad â swyddogion cymorth meddygon teulu, rwyf wedi bod yn siarad â phobl sy'n llunio presgripsiynau cymdeithasol, rwyf wedi bod yn siarad â chysylltwyr cymunedol, rwyf wedi bod yn siarad â'r tîm ward rithwir, ac ar y cyfan, maen nhw'n gwneud yr un math o waith gan amlaf. Ac er y derbyniaf fod pob un o'r dulliau arloesi hynny ychydig yn wahanol, rwy'n credu y gallai mwy o gysondeb o ran teitlau a therminoleg helpu defnyddwyr i ddeall yn well pa ran o'r gwasanaeth y maen nhw'n ymdrin ag ef mewn gwirionedd. Wrth gwrs rwy'n sylweddoli bod hynny, mwy na thebyg, yn isel iawn ar eich rhestr o flaenoriaethau o ran y darlun mawr, ond rwyf o'r farn ei fod yn bwysig. Mae terminoleg yn bwysig a bod pobl, pan fyddan nhw'n defnyddio'r gwasanaethau, a phan rydych chi'n darparu'r math hwnnw o ofal integredig yr ydym yn ei ystyried—bod pawb yn deall, pan maen nhw'n defnyddio'r gwasanaeth hwnnw, a phan fyddan nhw'n cael eu hatgyfeirio at fath penodol o wasanaeth, eu bod yn gyson o ran yr hyn y maen nhw'n ei gael a'u bod yn gwybod beth maen nhw'n ei gael o ran y teitlau y mae pobl yn eu defnyddio.

Rwy'n cydnabod y pwyntiau yr ydych chi'n eu gwneud yn dda iawn, ac, a bod yn deg, roedd yn ddiddorol i mi ddod i rai o'r digwyddiadau a gynhaliwyd gennych chi dros yr haf ym Merthyr Tudful a Rhymni, wrth geisio deall mwy o'r manylion o ran sut y darperir iechyd a gofal cymdeithasol—pethau da, pethau drwg a gwahanol bethau, a meysydd o gyfleoedd hefyd yn ogystal â meysydd i dynnu sylw atynt.

Rwy'n cydnabod y pwynt yr ydych chi wedi'i wneud oherwydd, wrth gwrs, pan aethom i ymweld ag un o'r meddygfeydd yn eich etholaeth, a'r sgwrs am allu cael gwasanaeth deintyddiaeth mewn da bryd, am fod â gweithiwr cymdeithasol yn y feddygfa honno hefyd, a sut yr oedd y cydgysylltu bwriadol hwnnw wedi helpu meddygon teulu i wneud eu gwaith—nid yw dim ond ynglŷn â dweud, 'Mae hwn yn rhyddhad i mi, does dim rhaid i mi ei wneud', ond, mewn gwirionedd, roedden nhw'n gwybod bod y person yn mynd i gael gwell gwasanaeth ac yna fe allen nhw dreulio mwy o'u hamser ar bobl yr oedd gwir angen eu gweld ac yr oedd angen iddynt gael eu gweld. Ac nid oeddynt yn gwneud problemau cymdeithasol a oedd yn bodoli yn rhai meddygol. Ond rwy'n cydnabod eich pwynt, ar ryw adeg, ar ôl cwblhau'r holl gynlluniau treialu, a'n bod yn deall yr hyn yr ydym ni yn credu y bydd yn gweithio, fe wnawn ni ddewisiadau. Os ydym ni yn mynd i gyflwyno yn genedlaethol, nid dweud bod pethau yn wahanol drwy ddamwain, ond mewn gwirionedd gan ein bod wedi gwneud dewis ynghylch pam maen nhw'n ymddangos yn wahanol, a sut i'w gwneud hi'n hawdd i'r dinesydd fanteisio ar y gwasanaeth. Oherwydd ni fydd llawer o'r ddadl hon a gawsom ni heddiw yn golygu llawer i bobl sy'n gwylio. Pan fyddwn yn sôn am yr agenda integreiddio, os  gofynnwch chi wedyn i rywun a oedd yn gwylio'r rhaglen hon, 'Beth yw ystyr hynny?', wel, mewn gwirionedd, rwy'n credu, i'r dinesydd, dylem ni ei gwneud yn haws iddynt lywio eu ffordd drwyddo. Felly, mae ynglŷn â chysondeb o ran disgwyliadau, rhywfaint o gysondeb yn y math o deitlau sydd gan pobl—gallaf weld y byddai hynny'n ddefnyddiol. Ac ar ryw adeg, rydych chi'n iawn, bydd angen i ni gyrraedd man lle byddwn yn gwneud dewisiadau: beth fydd yn genedlaethol a chyson a beth fydd yn dibynnu ar egwyddorion cenedlaethol a ddarperir yn lleol. A dyna a nodwyd gennym ni yn 'Cymru Iachach'. Ond mae angen i bob un ohonom ni gadw mewn cof bod y sgwrs a gawn ni yn gorfod golygu rhywbeth i'r bobl yr ydym ni yma i'w gwasanaethu.