Mae'n galonogol iawn, mewn gwirionedd, i fod yn Aelod Cynulliad ac i sefyll yma heno yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru ochr yn ochr ag Aelodau ar draws yr holl raniadau gwleidyddol yma yn y Siambr, wrth i bawb ohonom dalu teyrnged anrhydeddus i'r rhai sydd wedi mynd o'n blaenau a'r rhai sy'n parhau i weithio ar ein rhan ni a'n gwlad, er mwyn sicrhau bod gennym y rhyddid sydd gennym.

Ac wrth inni gofio canmlwyddiant Diwrnod y Cadoediad, i mi, roeddwn yn falch dros ben—ac roedd hi'n gymaint o fraint ac anrhydedd—o gael fy ngwahodd, fel yr Aelod Cynulliad dros Aberconwy, i Ddiwrnod y Lluoedd Arfog yn Llandudno, gyda fy nghyd-Aelod Darren Millar AC. A chredaf y byddai Darren yn cytuno ei fod yn ddigwyddiad anhygoel gyda thros 1,000 o bersonél sy'n gwasanaethu a chyn-filwyr yn cymryd rhan. Roedd yn ddiwrnod o ddathlu'r gwaith gwych a wneir gan ein lluoedd arfog ledled y DU, a'n Lleng Brydeinig Frenhinol, a thramor. Ac roedd yn anrhydedd cael cyfarfod â chymaint o bobl ysbrydoledig sydd wedi rhoi eu bywydau i wasanaethu ac i amddiffyn eu gwlad heb ofn o gwbl. Ac rydym yn cofio'r rheini sydd wedi talu pris eithaf i ddiogelu'r rhyddid a'r gwerthoedd a goleddwn i'r fath raddau ac sy'n caniatáu i mi, yma heddiw, gael rhyddid i lefaru.

Er hynny, ni ddylem byth anghofio'r digwyddiadau ofnadwy 100 mlynedd yn ôl ac mewn rhyfeloedd niferus wedyn. Felly, rwy'n ymuno â chyd-Aelodau i groesawu ymgyrch #ThankYou100 y Lleng Brydeinig Frenhinol. Mae ein lluoedd arfog, yn y gorffennol a'r presennol, wedi cyfrannu cymaint at ein gwlad ac maent yn haeddu ein diolch mwyaf.

Mae'n galonogol felly fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi canllawiau yn 2017 ar sut y gall awdurdodau lleol gynnal cyfamod y lluoedd arfog. Mae'r cyfamod yn ffordd bwysig iawn o gydnabod yr aberth a wnaed gan ein lluoedd arfog a'u teuluoedd, ac yn ceisio eu helpu, gobeithio, i ymgyfarwyddo â bywyd sifil wedyn. Rhwymedigaeth sylfaenol yn hyn yw sicrhau bod y gwasanaethau iechyd yn deall ac yn ymateb i ystyriaethau iechyd penodol cyn-filwyr, y rhai sy'n cael eu hanafu mewn rhyfel, a'r rhai sydd bellach angen triniaeth fawr ei hangen. Maent angen y llwybrau triniaeth penodol ac mae'n ofynnol, yn dechnegol, i glinigwyr eu dilyn. Ac eto, gall y gefnogaeth a'r driniaeth a gaiff yr unigolion hyn fod yn llai na chyson ledled Cymru. Mewn cais rhyddid gwybodaeth gan y Ceidwadwyr Cymreig, dywedodd bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, sy'n cynnwys fy etholaeth fy hun, ei fod yn dilyn canllawiau a gyhoeddwyd yn 2008 gan Lywodraeth Cymru ac nid canllawiau cyfredol 2017. Felly, gydag Ysgrifennydd y Cabinet yma'n bresennol, hoffwn ofyn iddo edrych ar hynny. Gwaethygir y mater wrth glywed nad yw bwrdd Betsi Cadwaladr wedi darparu unrhyw hyfforddiant ffurfiol i staff ynglŷn â'i rwymedigaethau ei hun, ac nid yw'n ei gwneud yn ofynnol i gyn-filwyr ddweud mai dyna ydynt pan fyddant yn derbyn triniaeth. Mor wych fyddai hi pe bai rhyw gyfeiriad teithio lle gallent barhau i dderbyn cymorth. A gwelaf Ysgrifennydd y Cabinet yn ysgwyd ei ben. Rhag eich cywilydd.

Mae cyn-filwyr yn cael cam oherwydd diffyg cydnabyddiaeth ehangach i'r egwyddorion hyn. Mae'n fwyfwy anodd mesur sut y caiff cyfamod y lluoedd arfog ei gyflawni gan nad yw Llywodraeth Cymru yn casglu digon o ddata i allu craffu'n briodol ar hyn.

Mae'n hynod siomedig fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod y syniad o greu comisiynydd y lluoedd arfog ar gyfer Cymru yn gynharach eleni ar sail y gost. A chredaf mai dyma'r seithfed tro i mi siarad ers cael fy ethol yn AC, a gwn fod Darren Millar a'r Ceidwadwyr Cymreig cyn i mi ddod yma wedi bod eisiau comisiynydd. Ni allaf weld pam ei fod yn cael ei wrthod ar sail y gost. Beth yw cost un bywyd? Yn sicr dylai lles personél ein lluoedd arfog ddod o flaen ystyriaethau ariannol. Mae'r gwasanaeth y maent wedi ei roi, ac yn parhau i'w roi, i'w gwlad yn haeddu cydnabyddiaeth. Byddai sefydlu comisiynydd yn helpu i sicrhau bod egwyddorion y cyfamod yn cael eu sefydlu'n gadarn yng Nghymru, gan ganolbwyntio ymdrechion ar ddarparu cymorth i bersonél a chyn-filwyr. Byddai'n helpu'n arbennig i lunio cynllun cenedlaethol mwy cydlynol ar gyfer darparu mwy o fynediad at wasanaethau iechyd wedi'u teilwra sy'n diwallu anghenion yr unigolion hyn. Mae angen inni wneud iawn am yr anfanteision a wynebir gan ein personél milwrol sy'n gwasanaethu a chyn-filwyr; maent yn haeddu gwell. Rwy'n annog pob Aelod o'r Siambr hon i gefnogi'r cynnig hwn ac i sicrhau bod ein lluoedd arfog yn cael y cymorth gorau posibl. Mae angen ein cymorth arnynt, mae angen ein help arnynt, a'n dyletswydd yw darparu hynny.