2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am effaith cofrestru ail gartrefi fel eiddo busnes ar dderbyniadau treth cyngor? OAQ52931

Cyfrifoldeb Asiantaeth y Swyddfa Brisio, yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru, yw penderfynu a ddylai pob eiddo dalu treth gyngor neu ardrethi annomestig, ac mae’r penderfyniadau hynny yn cael eu gwneud gan ddilyn meini prawf sydd wedi’u gosod yn y gyfraith.

Mae'n hysbys iawn yr effaith mae pryniant ar farchnad ail gartrefi a thai gwyliau yn ei chael ar allu pobl ifanc i gael ar yr ysgol eiddo yn lleol. Mae o'n gwthio prisiau i fyny ac yn gwthio pobl allan o'r farchnad dai. Rydym ni'n gwybod beth yw difrifoldeb y broblem—36 o dai a gafodd eu gwerthu yn Ynys Môn yn 2017-18 yn ail gartrefi neu yn buy-to-lets. Mae'r ffigurau'n uwch fyth yng Ngwynedd, ac mae hynny'n bryderus iawn. Rwy'n gefnogol iawn o fesurau, er enghraifft, fel codi mwy o dreth cyngor ar ail gartrefi fel ffordd o wneud i bobl feddwl ddwywaith, neu i ddod â rhagor o arian i mewn i goffrau cynghorau lleol. Ond mae yna batrwm yn ymddangos erbyn hyn lle mae mwy a mwy o bobl, yn hytrach na thalu treth cyngor ar y tai, yn eu cofrestru nhw fel eiddo busnes fel y byddan nhw wedyn yn gorfod talu ardrethi busnes. Ond, fel busnesau bach, maen nhw'n cael rhyddhad llawn o ardrethi busnes, ac mae hynny'n costio'n ddrud i awdurdodau lleol. A ydy'r Prif Weinidog yn cytuno bod hwn yn loophole sydd angen ei gau, a beth mae'r Llywodraeth yn ystyried ei wneud er mwyn cau y loophole yna?

Nid ydw i'n credu ei fod e'n loophole. Mae'r gyfraith yn eithaf clir—mae'r gyfraith yn gryfach nag yn Lloegr. Mater, wrth gwrs, i'r swyddfa brisio yw hwn, ond os yw rhywun yn moyn newid eu statws, lle maen nhw'n newid o dalu treth y cyngor i dalu ardrethi anomestig, mae'n rhaid iddyn nhw ddangos tystiolaeth bod hynny'n iawn. Nawr, allan nhw ddim jest datgan mai dyna sydd wedi digwydd; mae'n rhaid iddyn nhw ddangos tystiolaeth. Os yw'r dystiolaeth honno yn wan, neu os nad yw'r dystiolaeth yn ddigonol, felly wrth gwrs y byddai'r swyddfa brisio yn gallu ailystyried beth maen nhw wedi ei wneud, ac wedyn maen nhw'n gallu rhoi bil iddyn nhw, sydd yn mynd nôl efallai flynyddoedd ynglŷn â thalu treth y cyngor. Felly, sicrhau bod y gyfraith yn cael ei hystyried yw'r pwynt fan hyn. Rwy'n credu bod y gyfraith yn ddigon clir, ond mae hi lan i'r swyddfa brisio blismona'r sefyllfa.

Wel, rydych chi'n cyfeirio at y meini prawf y mae'n rhaid i Asiantaeth y Swyddfa Brisio eu dyfarnu, lle, yng Nghymru, ystyrir bod eiddo yn eiddo busnes ac nad yw'n agored i dalu ardrethi busnes os yw ar gael i'w osod yn fasnachol fel llety hunan-arlwyo am 140 neu fwy o ddiwrnodau yn ystod y 12 mis canlynol, wedi ei osod yn ystod y 12 mis blaenorol, ac wedi ei osod yn fasnachol am o leiaf 70 diwrnod yn ystod y cyfnod hwnnw. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r darparwyr niferus felly, o Sir y Fflint i Ynys Môn, sydd wedi cysylltu â mi, sy'n rhedeg busnes hunan-arlwyo cyfreithlon, y mae llawer ohonyn nhw yn ffermydd sydd wedi arallgyfeirio, na fydd eu busnesau dilys a chyfreithlon yn cael eu peryglu gan unrhyw newidiadau a allai ddigwydd?

Wel, nid oes angen i fusnesau dilys ofni, wrth gwrs. Yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwerthuso effaith cyflwyno premiymau treth gyngor. Mae hynny'n cynnwys arolwg o awdurdodau lleol, i asesu faint o eiddo sydd wedi newid o'r dreth gyngor i ardrethi annomestig. Ar ôl i'r arolwg hwnnw gael ei gwblhau, gallwn weld wedyn beth yw maint y broblem, a pha un a oes angen gwneud mwy i sicrhau bod pobl yn talu'n briodol, yn unol â statws yr eiddo y maen nhw'n berchen arno.

A wnaiff Llywodraeth Cymru ddeddfu i sicrhau bod yn rhaid i bob eiddo sy'n cael ei adeiladu neu ei addasu ar gyfer tai dalu'r dreth gyngor yn seiliedig ar y band y maen nhw ynddo a bod unrhyw bremiwm ail gartref sy'n cael ei godi gan yr awdurdod lleol, neu'r rhyddhad ardrethi busnes ar gyfer eiddo rhent yn cael eu diddymu? Oherwydd rwy'n credu bod hwn yn fwlch: mae'n rhaid iddo fod ar gael am 140 diwrnod; mae'n hawdd iawn rhoi rhywbeth ar gael am 140 diwrnod, a'i osgoi. Mae'n rhaid ei osod am 70 diwrnod, pa un a yw rhentu i deulu yn cyfrif, y mae llawer o bobl yn ei wneud, o'r safbwynt eich bod yn casglu mwy o rent, ond maen nhw'n gadael i aelodau teulu ei ddefnyddio, ac felly mae hynny'n cronni i'r 70 diwrnod. Felly, a wnaiff y Llywodraeth ystyried edrych ar y naill neu'r llall o'r ddau gam hynny, i sicrhau bod awdurdodau lleol yn cael yr arian y maen nhw'n ei haeddu?

Rydym ni wedi deddfu i ganiatáu i awdurdodau lleol godi premiymau treth gyngor ar ail gartrefi. Fel y dywedais yn yr ateb yn gynharach, cyfrifoldeb Asiantaeth y Swyddfa Brisio—yn annibynnol ar y Llywodraeth—yw pennu statws pob eiddo yng Nghymru. Fel y dywedais, gallai'r perchnogion ail gartrefi hynny sy'n ceisio twyllo'r system ganfod eu hunain yn wynebu biliau wedi'u hôl-ddyddio mawr iawn ar gyfer y dreth gyngor. Ond, unwaith eto, cyfeiriaf at yr ateb a roddais yn gynharach, sy'n golygu bod adolygiad yn cael ei gynnal, i archwilio maint y broblem mewn gwahanol rannau o Gymru.