Mae'n wir yn ddi-os, fel y mae'r adroddiad hwn yn amlygu, fod natur wleidyddol ein sefydliad yn anochel yn arwain at anghydbwysedd grym cynyddol, ac mae'n hollbwysig felly ein bod yn cael hyn yn iawn, gan greu diwylliant yma lle na oddefir aflonyddu o unrhyw fath, lle bydd tystion fel mater o drefn yn tynnu sylw at ymddygiad annerbyniol, a lle y grymusir y rhai sydd wedi dioddef ymddygiad o'r fath i roi gwybod amdano a chael eu credu. Drwy hynny, gallwn gyfrannu at newid diwylliannol ehangach.

Rwy'n croesawu'r adroddiad hwn yn fawr, yn ogystal ag ymateb prydlon a chadarnhaol y Comisiwn i'r argymhellion.

Nawr, mae'r Cadeirydd a Paul Davies wedi cyfeirio eisoes at ymateb y Llywodraeth i argymhelliad 12, a theimlaf fod yn rhaid i brif ran fy sylwadau fynd i'r afael â hyn. Ni allaf fynegi pa mor siomedig rwyf fi ynghylch ymateb y Prif Weinidog. Buaswn wedi disgwyl ymateb unfrydol ar draws y Siambr nid yn unig fod yn rhaid disgwyl y safonau uchaf o ymddygiad mewn bywyd cyhoeddus gan bob un ohonom fel Aelodau Cynulliad, ond fod rhaid i'r safonau hynny fod yn berthnasol hefyd i'r holl Weinidogion, ac nid yn unig fod rhaid i'r safonau hynny gael eu cymhwyso a'u gorfodi, ond bod rhaid i'r cyhoedd allu gweld eu bod yn cael eu cynnal a'u gorfodi.

Rwy'n synnu'n fawr am beth y mae Prif Weinidog yn ei ddweud ym mharagraff 5 o'i ymateb i argymhelliad 12. Mae'n nodi bod y pwyllgor o'r farn, a dyfynnaf,

'y byddai hyder y cyhoedd yn gwella pe bai'r Comisiynydd Safonau'n ymgymryd â'r rôl'

—sef y rôl o ymchwilio i gwynion o dan god y Gweinidogion, ond—

'nid yw'r Prif Weinidog yn rhannu'r farn'.

Nawr, gallaf dderbyn, hyd at bwynt, yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei ddweud am yr angen posibl i wahaniaethu rhwng rôl Aelod Cynulliad a phan fo rhywun yn gweithredu fel Gweinidog, ond cytunaf â'r hyn y mae Paul Davies yn ei ddweud: gallwn wneud y gwahaniaethau hynny yma yn y Siambr a gallwn eu deall, ond i'r cyhoedd, ni allaf ddeall sut y dylid disgwyl iddynt ddirnad y gwahaniaeth. Ac rwy'n ei chael hi'n anos byth i dderbyn a deall barn y Prif Weinidog y byddai rywsut yn ddryslyd i'r comisiynydd safonau ymchwilio i achosion honedig o dramgwyddo cod y Gweinidogion. Does bosib na ddylai'r sawl a benodir gennym i'r rôl bwysig hon allu cyflawni ymchwiliadau o dan ddwy set o wahanol ddisgwyliadau. Ni allaf weld pam y byddai defnyddio'r comisiynydd safonau i ymchwilio yn cymylu'r nod mewn unrhyw ffordd mewn perthynas â gwahanu pwerau rhwng y Weithrediaeth a'r Cynulliad, ac fel y dywedodd Paul Davies, i'r cyhoedd mae hwnnw'n bwynt dadleuol beth bynnag. Safonau ymddygiad yw safonau ymddygiad.

Nawr, pe bai'n wir fod rhywfaint o gymylu ar y pwerau rhwng y Weithrediaeth a'r Senedd yn yr awgrym a wnaeth y pwyllgor, rhaid i'r Prif Weinidog fynd ati, fan lleiaf, i sefydlu system ymchwilio barhaol, annibynnol ac ar wahân y dylid cyfeirio pob cwyn am bob achos posibl o dorri cod y Gweinidogion ati. Ni all fod o fudd i dryloywder neu'n ffafriol i hyder y cyhoedd os oes gan y Prif Weinidog ddisgresiwn i benderfynu a yw cwyn neu bryder yn torri'r cod mewn gwirionedd ac yn galw am ymchwiliad. A buaswn yn cyd-fynd â'r hyn a ddywedodd Paul Davies. Nid wyf yn awgrymu bod y penderfyniadau hyn mewn unrhyw ffordd yn amheus neu wedi eu gwneud y tu ôl i ddrysau caeedig, ond y perygl yw mai dyna sut y bydd pobl yn eu gweld. Beth bynnag, nid yw'n iawn i'r Prif Weinidog gael hawl i benderfynu a oes achos posibl o dorri'r cod ai peidio, a dylai atgyfeiriadau at broses annibynnol fod o leiaf yn awtomatig. Ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd y Cadeirydd, rwy'n gobeithio y caiff hynny ei gynnig i ni yn y datganiad rydym i'w gael yn awtomatig.

A buaswn hefyd yn dweud nad yw beth y mae Seneddau eraill yn ei wneud yn berthnasol yma. Yn gyson rydym wedi penderfynu yn y Cynulliad hwn ein bod am fod yn well na Seneddau eraill, boed drwy sefydlu'r comisiynydd plant, er enghraifft, ymhell cyn i Seneddau eraill y DU lwyddo i wneud yr un peth. Fel y mae Paul Davies wedi dweud, credaf y dylem fod yn gosod safonau uwch ar ein cyfer ni ein hunain, a dylai'r rheini fod yn safonau uwch ar gyfer sicrhau tryloywder.

O ran goruchwylio cod y Gweinidogion, rwy'n dal i gredu bod argymhelliad gwreiddiol y pwyllgor yn ateb ymarferol a synhwyrol. Ac wrth gwrs, un ffordd neu'r llall, bydd gennym Brif Weinidog newydd cyn bo hir, a hoffwn ofyn i Gadeirydd y pwyllgor a yw'n credu y byddai'n briodol i ni fel pwyllgor fynd at y Prif Weinidog newydd, pwy bynnag y bydd ef neu hi, a gofyn iddynt ailystyried yr ymateb hwn.

I gloi, Lywydd, mae gan y cyhoedd hawl i ddisgwyl i ni yn y lle hwn osod y cywair ar gyfer bywyd cyhoeddus yn ei gyfanrwydd yng Nghymru. Os ydym yn mynd i wneud hynny, rhaid inni fod mor sicr ag y gallwn fod fod pawb sy'n gweithio yma neu'n ymweld â'r lle hwn, neu sy'n cydweithio â ni, yn teimlo eu bod yn cael parch a'u trin ag urddas. Mae'r adroddiad hwn a gweithredoedd y Comisiwn a'r ymateb cadarnhaol i'r adroddiad hwn, yn gam enfawr i'r cyfeiriad cywir hwnnw, ac rwy'n cymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Siambr.