2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y rôl y gall tai gwarchod ei chwarae yn y dyfodol o ran darparu tai o ansawdd uchel i bobl hŷn? OAQ53061

Gwnaf. Mae tai gwarchod yn fodel tai sydd wedi'i hen sefydlu ar gyfer pobl hŷn yng Nghymru. Mae'n bwysig bod yr holl lety yn parhau i ddiwallu anghenion pobl a bodloni eu gofynion a'u dyheadau, ac, i gefnogi hyn, rydym ni'n gwneud y buddsoddiad mwyaf erioed mewn tai o £1.7 biliwn, gan gynnwys darparu cartrefi fforddiadwy ar gyfer pobl hŷn yn benodol.

Diolch, arweinydd y tŷ. Mae tai cymunedol Bron Afon wrthi'n ymgynghori ar hyn o bryd ar gau tair canolfan tai gwarchod yn fy etholaeth i—Tŷ Glanwern, Pen-y-Bryn, a'r Beeches. Fel y byddwch yn gallu gwerthfawrogi, mae hyn yn achosi llawer iawn o bryder i breswylwyr yn y canolfannau hynny ac mae'n bryder arbennig wrth i ni agosáu at y Nadolig. A fyddech chi'n cytuno â mi, er bod gan gymdeithasau tai ddyletswydd i gynllunio ar gyfer angen tai yn y dyfodol, bod eu dyletswydd pennaf i'w tenantiaid presennol? A pha gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau y bydd anghenion y bobl hŷn sy'n cael eu heffeithio gan yr ymgynghoriad hwn yn cael eu diogelu'n briodol?

Rwy'n deall pryder yr Aelod. Rydym ni'n cytuno'n llwyr bod lles a diogelwch tenantiaid yn hollbwysig. Rwy'n deall mai dyna eich prif bryder, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, a dyna oedd y rheswm am eich cyfarfod gyda Rebecca Evans, y Gweinidog Tai ac Adfywio, am y mater hwn yr wythnos diwethaf. Rydym ni'n cael ein sicrhau gan swyddogion bod 73 o denantiaid a allai gael eu heffeithio yn cael eu cadw'n ganolog i broses Bron Afon wrth ymgynghori ar y mater. Rwy'n cael fy hysbysu hefyd nad oes unrhyw benderfyniad terfynol wedi ei wneud hyd yn hyn gan fwrdd Bron Afon, ond, pe byddai'r dewis a ffefrir o gau ac ailddatblygu'r cynlluniau gwarchod yn cael ei ddewis, er enghraifft, yna byddai ymgynghoriad tenantiaid llawn yn parhau i gael ei gynnal wedyn. Rwy'n credu bod yr Aelod y llygad ei lle—mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod tenantiaid yn dod yn gyntaf a'u bod yn ganolog i unrhyw ymgynghoriad o'r fath a bod eu hanghenion yn parhau i gael eu diwallu mewn ffordd gadarn drwy gydol y broses honno. Rydym ni'n cael ein hysbysu y bydd tenantiaid yn cael eu hailgartrefu yn yr ardal leol, pan fo'n bosibl, gan ddod o hyd i lety arall addas, ac ati, pe byddai’r dewis hwnnw'n mynd rhagddo, ond deallaf nad oes penderfyniad terfynol wedi ei wneud hyd yn hyn.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ganmol Llywodraeth Cymru am gomisiynu Prifysgol Sheffield a Phrifysgol Sheffield Hallam i edrych ar anghenion tai pobl hŷn ac anghenion gofal cyffredinol eraill? Canfuwyd ganddynt bod 18 o awdurdodau lleol yng Nghymru yn disgwyl cynnydd i anghenion tai cyffredinol pobl hŷn; roedd 16 o awdurdodau lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai gofal ychwanegol ar gyfer pobl hŷn; roedd 14 awdurdod lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai oedran dynodedig; ac yna mae wyth awdurdod lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai gwarchod ar gyfer pobl hŷn. Yr hyn sydd wir ei angen arnom ni yw data da, trwyadl a strategaeth dai gydlynol ar gyfer pobl hŷn. Felly, rwy'n eich canmol am wneud y gwaith ymchwil; nawr mae wir angen i ni weld rhyw fath o gynllun gweithredu ar gyfer y dyfodol.

Nid wyf i'n anghytuno â'r aelod. Mae tai gwarchod, fel y dywed, yn ddull sydd wedi'i hen sefydlu o ymdrin â thai ar gyfer pobl hŷn, ond mae'n un o gyfres o ymyraethau a llety sy'n bosibl. Un o ddibenion gwneud y gwaith ymchwil yw i wneud yn union hynny. Ac, mewn gwirionedd, yn fwy cyffredinol yn y Llywodraeth, rydym ni'n edrych yn gyffredinol ar yr hyn y gall ein cyfresi data ei ddweud wrthym ni o ran eu defnyddio ar gyfer cynllunio gwasanaethau yn well, ac mae hynny'n sicr yn rhan o'r ymagwedd wrth symud ymlaen.

Arweinydd y tŷ, gall tai gwarchod o ansawdd da chwarae rhan hanfodol o ran sicrhau bod pobl hŷn yn aros yn annibynnol a gall helpu i fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd. Gall darparu tai gwarchod o ansawdd da hefyd helpu i sicrhau bod cartrefi teuluol ar gael wrth i bobl hŷn symud i gartrefi llai. Mae astudiaethau diweddar hefyd wedi canfod y gall defnyddio synwyryddion mewn llety gwarchod helpu i ragweld ac osgoi codymau, gan leihau dibyniaeth ar ein GIG. Felly, arweinydd y tŷ, pa gamau mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod gennym ni ddigon o dai gwarchod i fodloni'r galw yn y dyfodol a bod llety o'r fath yn defnyddio'r technolegau iechyd diweddaraf?

Mae'r Aelod yn gwneud cyfres o bwyntiau da yn y fan yna. Ers 2002, gyda chymorth £187 miliwn, cwblhawyd 43 o gynlluniau gofal ychwanegol, gan ddarparu dros 2,000 o gartrefi ar gyfer pobl hŷn, lle gallant gynnal eu hannibyniaeth ac osgoi'r angen i symud i ofal preswyl neu gael eu derbyn i'r ysbyty. Rydym ni hefyd yn buddsoddi £105 miliwn o gyfalaf yn y gronfa gofal integredig i ddatblygu atebion a arweinir gan lety i iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd hynny'n cynorthwyo pobl hŷn i barhau i fyw'n annibynnol yn eu cymunedau, a, bob blwyddyn, rydym ni'n buddsoddi £106 miliwn i gynorthwyo awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i wella ansawdd y stoc tai cymdeithasol yng Nghymru drwy safon ansawdd tai Cymru.

Yn benodol, fodd bynnag, mae'r Aelod yn sôn am ddatblygiadau technolegol sydd o ddiddordeb. Mae gennym ni nifer o gynlluniau ledled Cymru, yr wyf i wedi cael y fraint o fynd i'w gweld, gan ddefnyddio rhywbeth o'r enw technoleg LoRaWAN, sy'n caniatáu i chi gasglu data—gyda chaniatâd y tenant, yn amlwg—ar bethau fel pa un a yw'r goleuadau wedi cael eu troi ymlaen neu a yw tegell wedi ei ferwi ac ati, ac yn caniatáu i chi gael eich hysbysu am y ffaith fod patrwm symud yr unigolyn wedi newid ac, felly, gall rhywun alw yn gyflymach o lawer na phe byddech chi ddim ond yn gwneud hynny fel archwiliad mater o drefn. Felly, mae rhai o'r cynlluniau yr ydym ni wedi eu hystyried wedi gwneud cryn argraff arnaf i hyd yn hyn, ac rydym ni wedi bod yn eu cynorthwyo o'n cyllidebau digidol, a dweud y gwir, i fwrw ymlaen â chynlluniau arloesol o'r fath. Rydym ni'n edrych ymlaen at allu rhoi rhywfaint o'r dechnoleg honno yn y brif ffrwd yn y dyfodol agos iawn.