Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, fis yn ôl, dywedasoch wrthym y byddai pleidlais ystyrlon a therfynol ar ffordd liniaru 14 milltir yr M4 yn cael ei chynnal yma yr wythnos hon. Ac eto, gan guddio y tu ôl i adroddiad yr arolygwyr, a dderbyniwyd gan eich Llywodraeth ym mis Medi, rydych chi'n dal i fod wedi eich parlysu gan raniadau ymhlith aelodau eich meinciau cefn, gan wrthwynebiad Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru a chan anallu neu amharodrwydd ymddangosiadol y Prif Weinidog i wneud y penderfyniad hwn. Onid yw'r oedi hwn ynghylch y penderfyniad buddsoddi mwyaf y bu'n rhaid i'ch Llywodraeth ei wneud erioed yn nodweddiadol o'r dagfa wrth wraidd eich Llywodraeth?

I'r gwrthwyneb, rwy'n credu bod eich cwestiwn yn dangos diffyg dealltwriaeth llwyr o ddifrifoldeb penderfyniad lled-farnwrol. Llywydd, rwyf i wedi amlinellu i'r tŷ hwn y safbwynt cyfansoddiadol ar y mater hwn sawl gwaith. Rwy'n fwy na bodlon i wneud hynny eto. Mae'n hollbwysig mai'r cyngor cyfreithiol a dderbyniwyd ar yr un pryd â'r ymchwiliad lleol yw'r hyn y bydd unrhyw Brif Weinidog sy'n gwneud y penderfyniad hwnnw yn ei gymryd i ystyriaeth. Nid yw'r cyngor hwnnw'n barod eto. Mae'n bwysig bod y cyngor yn cael ei baratoi'n gywir. Nid yw cyflymder yn hollbwysig; mae cywirdeb yn hollbwysig. Pan fydd y cyngor hwnnw wedi ei baratoi, bydd y Prif Weinidog yn gallu gwneud y penderfyniad rhagarweiniol hwnnw am y Gorchmynion traffig a'r Gorchmynion caffael tir, ac yna, wedi hynny, byddwn yn gallu ystyried y materion fforddiadwyedd, ac ar yr adeg honno y gellir cynnal pleidlais yn y lle hwn. Nid yw hyn yn mynd i ddigwydd erbyn hyn o dan y weinyddiaeth benodol hon, ond dywedais ddim ond yr wythnos diwethaf y byddwn yn argymell i unrhyw olynydd i mi y dylid anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw, ac fe'm sicrhawyd gan bob un o'r tri ymgeisydd y bydd hynny'n digwydd.

Arweinydd y tŷ, a ydych chi'n gallu dweud nawr, os ydych chi'n teimlo'n gyfforddus, y bydd y buddsoddiad gynigir o £1.7 biliwn erbyn hyn ar gyfer y ffordd liniaru o fudd i Loegr yn bennaf? Gadewch i mi ddyfynnu rhai ystadegau i chi—maen nhw wedi eu cynnwys yn asesiad effaith economaidd ehangach eich Llywodraeth eich hun o goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, a gyhoeddwyd yn 2016. Rhagwelodd y byddai'r ffordd liniaru, erbyn 2037, yn cael yr effaith flynyddol ychwanegol fwyaf ar werth ychwanegol gros yng Nghymru, fel y byddem ni'n ei ddisgwyl, yng Nghasnewydd a Sir Fynwy—£12.3 miliwn. Fodd bynnag, ar gyfer Gwlad yr Haf a de Swydd Gaerloyw, roedd yr effaith yn fwy—£13.5 miliwn. Dim ond £1.3 miliwn ydoedd ar gyfer Caerdydd a'r Fro. Hyd yn oed i Gymoedd Gwent dim ond £1.3 miliwn ydoedd, ac ar gyfer y canol y Cymoedd y swm pitw oedd £0.8 miliwn. Ac eto, ar gyfer Bryste, mae'n £7 miliwn—mwy na phob un o'r rheini gyda'i gilydd. A ydych chi'n falch y bydd y buddsoddiad mwyaf y byddwch chi'n ei wneud byth, ac un y bydd trethdalwyr Cymru yn talu amdano ddegawdau i'r dyfodol, yn ôl cyfaddefiad eich Llywodraeth eich hun, yn fwy o fudd i Loegr nag i Gymru?

Fel y dywedais, nid dyma'r adeg y dylai'r Cynulliad gyhoeddi unrhyw un o'i safbwyntiau ar y rhain nac unrhyw faterion eraill. Ceir proses y mae angen mynd drwyddi. Mae proses statudol lem iawn ar gyfer yr hyn y ceir ei gymryd i ystyriaeth wrth wneud y Gorchmynion. Rwyf i wedi ei amlinellu, rwy'n credu, hyd syrffed, mae'n deg i ddweud, Llywydd. Gallaf ei wneud eto, os ydych chi'n dymuno i mi wneud hynny. Nid dyma'r amser i drafod y materion y mae'r Aelod yn eu codi. Nid wyf i'n gwybod sut y gallaf i wneud hynny'n fwy eglur.

Mae'r penderfyniad yr ydych chi'n cyfeirio ato yn benderfyniad cynllunio. Y cwbl yr oeddwn i'n ei ofyn i chi oedd a ydych chi'n credu ei bod hi'n iawn ein bod ni nid yn unig yn rhoi'r baich o etifeddiaeth negyddol hollol enfawr ar genedlaethau'r dyfodol yng Nghymru o ran yr amgylchedd, ond pa un a ddylem ni wir fod yn defnyddio ein harian ein hunain i roi mantais gystadleuol i'r wlad drws nesaf. Nawr, arweinydd y tŷ, a gaf i awgrymu ateb eithaf taclus ac eithriadol o rad i'r holl broblem? Sef, yn syml, cau cyfnewidfa High Cross cyffordd 26 ger twnelau Bryn-glas. Byddai hyn yn golygu cau'r ffyrdd ymuno ac ymadael tua'r dwyrain a'r ffordd ymadael tua'r gorllewin. Mewn un cam, amcangyfrifir y byddai hyn yn lleihau'r traffig drwy'r twneli gan gymaint â 40 y cant. Ar yr un pryd, gallem ddefnyddio rhywfaint o'r arian sy'n cael ei arbed i helpu Casnewydd i ddod yn ddinas sy'n llai dibynnol ar geir. A ydych chi'n cytuno y byddai astudiaeth gyfredol o'r syniad hwn, ac, yn wir, newidiadau ategol i'r rhwydwaith ffyrdd i'r de o Gasnewydd, ac, yn hanfodol, buddsoddiad yn ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn ffordd dda allan o sefyllfa amhosibl yr M4 yr ydych chi'n amlwg yn sownd ynddi?

Felly, unwaith eto, nid wyf i'n credu ein bod ni mewn sefyllfa amhosibl. Rydym ar bwynt penodol mewn proses o wneud penderfyniad sy'n gymhleth iawn. Mae'r Aelod yn tynnu sylw at rai o'r cymhlethdodau. Nid wyf i wedi gweld adroddiad yr arolygydd cynllunio lleol. Mae angen i'r adroddiad hwnnw gael ei ategu gan y cyngor priodol. Mae angen i'r penderfynwr priodol gymryd hwnnw i ystyriaeth, ac, ar yr adeg honno, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn gallu codi nifer o bwyntiau. Mae ef wedi codi rhai ohonyn nhw heddiw. Mae pwyntiau o bob rhan o'r Siambr, rwy'n siŵr, a fydd yn cael eu codi yn y ddadl ar yr adeg briodol. Nid nawr yw'r adeg briodol.

Arweinydd yr wrthblaid—Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, a yw Cymru yn adeiladu digon o gartrefi?

Felly, fel y gwyddoch, mae gennym ni nifer fawr o ymrwymiadau o ran tai y mae'r Llywodraeth yn hynod falch ohonynt. Rydym ni wedi cymryd camau, er enghraifft, i flaenoriaethu tai cymdeithasol, cymorth i'r rhai mwyaf agored i niwed a diogelu ein stoc gymdeithasol bresennol. Yn bersonol, rwy'n falch iawn bod hon yn Llywodraeth a gymerodd gamau i roi terfyn ar yr hawl i brynu, gan sicrhau nad ydym yn colli rhagor o dai fforddiadwy gwerthfawr yng Nghymru. Rwy'n dod o ystâd cyngor yng ngogledd Abertawe sydd wedi troi i raddau helaeth o fod yn dai cymdeithasol i dai sector preifat gwael iawn a dweud y gwir. Mae hwnnw'n gam sy'n wrthun i mi, ac a orfodwyd ar Gymru gan y Llywodraeth Geidwadol. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu gwrthdroi'r llif hwnnw.

Wel, yn amlwg, nid yw Cymru yn adeiladu digon o gartrefi, arweinydd y tŷ. Gadewch i mi eich atgoffa bod eich Llywodraeth wedi bod yn gyfrifol am bolisïau tai ers 2006, ac eto mae'r hyn yr ydych chi wedi ei wneud hyd yma yn gwbl annigonol. Mae'r cyfraddau cwblhau tai newydd yn methu'n gyson â chyrraedd y targedau a bennwyd gan Lywodraeth Cymru gyda dim ond 6,000 o gartrefi yn cael eu hadeiladu yn ystod y flwyddyn ddiwethaf: 19 y cant yn llai na'r flwyddyn flaenorol, yn hytrach na'r targed o 8,700. Nawr, yn ôl yr Athro Holman, arbenigwr blaenllaw ar dai a gomisiynwyd gan eich Llywodraeth chi i ymchwilio i'r mater hwn, mae Cymru angen 12,000 o gartrefi newydd ychwanegol bob blwyddyn rhwng 2011 a 2031 er mwyn osgoi sefyllfa lle mae pobl yn byw mewn tai anfoddhaol.

Nawr, yn 2015, dadleuodd Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr bod Cymru angen 14,000 yn fwy o gartrefi bob flwyddyn i gadw i fyny â'r galw. Pa bynnag amcanestyniad yr ydych chi'n ei gymryd, mae'n eithaf eglur bod Llywodraeth Cymru ymhell iawn, iawn y tu ôl i unrhyw beth tebyg i gyfradd ddigonol o ran adeiladu tai. A dweud y gwir, y tro diwethaf y gwnaeth unrhyw Lywodraeth fodloni'r galw gwirioneddol am gartrefi newydd yng Nghymru oedd canol y 1990au gan Lywodraeth Geidwadol. Rydych chi wedi bod yn gyfrifol am y polisi tai am y 12 mlynedd diwethaf. A ydych chi'n cytuno eich bod chi'n methu ag adeiladu digon o gartrefi addas i gartrefu ein cenedl nawr ac yn y dyfodol?

Wel, ni allwn anghytuno mwy ag ef. Rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn ystod y tymor Llywodraeth hwn, ac rydym ni'n ffyddiog y caiff hyn ei gyflawni mewn partneriaeth â'r sector tai. Mae'r buddsoddiad hwnnw yn cynnwys ein cefnogaeth i Cymorth i Brynu, a thrwy hynny mae ein buddsoddiad o £460 miliwn wedi helpu dros 17,800 o ymgeiswyr hyd yn hyn i gael mynediad at berchentyaeth. Rydym ni'n cydnabod potensial y sector mentrau bach a chanolig i adeiladu mwy os yw'r cyllid sydd ei angen ar gael iddynt, ac, felly, mae Banc Datblygu Cymru yn darparu £70 miliwn ar gyfer BBaChau drwy ein cronfa datblygu eiddo a'n cronfa safleoedd segur.

Dywedaf hyn wrtho: os ydych chi'n credu mai'r ateb i adeiladu mwy o gartrefi yw cael coelcerth o reoliadau rheoli datblygiad ledled Cymru, yna ni allwn anghytuno mwy â chi, ac mae'n amlwg iawn, os edrychwch chi ar y dystiolaeth, bod eich cyd-Aelodau Torïaidd ar awdurdodau cynllunio lleol hefyd yn cytuno â mi ac nid â chi.

Arweinydd y tŷ, nid yn unig yr ydych chi'n methu o ran adeiladu cartrefi; mae eich polisi gwrth-uchelgais i ddiddymu'r hawl i brynu wedi tynnu gris hanfodol o'r ysgol eiddo i lawer o deuluoedd yng Nghymru. Hyd yn oed i brynwyr tro cyntaf, ychydig iawn fydd yn elwa ar eich polisi rhyddhad treth trafodiadau tir mewn gwirionedd, gan fod y pris tŷ cyfartalog yng Nghymru yn uwch na'r trothwy o £180,000 erbyn hyn. Rydych chi wedi methu â dychwelwyd 27,000 neu fwy o gartrefi gwag Cymru, y mae 4,057 ohonynt yn gartrefi cymdeithasol, i ddefnydd, ac rydych chi'n methu â gwireddu potensial cwmnïau adeiladu bach a chanolig eu maint yng Nghymru, gan mai dim ond pum cwmni yng Nghymru sy'n adeiladu 80 y cant o'n cartrefi newydd. Nawr, ddoe, cyflwynodd fy nghyd-Aelod, David Melding, gynllun uchelgeisiol ar gyfer adeiladu cartrefi yma yng Nghymru: i weld 100,000 o gartrefi yn cael eu hadeiladu dros y 10 mlynedd nesaf yng Nghymru, i roi'r flaenoriaeth angenrheidiol i'r argyfwng tai trwy greu Ysgrifennydd y Cabinet dros dai a chynllunio, ac i gael gwared ar y dreth trafodiadau tir ar gyfer prynwyr tro cyntaf ar eiddo gwerth hyd at £250,000. Arweinydd y tŷ, a wnewch chi gymeradwyo'r cynigion hyn nawr a gweithio gyda ni i wir aildanio gwaith adeiladu tai a pherchentyaeth yma yng Nghymru?

Darllenais y cynigion gyda diddordeb. Maen ymddangos i mi eu bod—. Y biwrocratiaeth y cyfeiriwyd ato ynddynt, wrth gwrs, yw amddiffyniad gwerthfawr i'n lleiniau glas o amgylch ein dinasoedd, a diogelwch i'n cefn gwlad hardd. Nid wyf i'n credu mai diddymu rheolaeth gynllunio a datblygu yw'r ffordd ymlaen. Rwyf i yn credu, fel y dywedais, bod sicrhau'r nifer fwyaf bosibl o gartrefi y gellir eu hadeiladu trwy fuddsoddi yn golygu gallu cael gafael ar gyllid digonol, y mae eich Llywodraeth chi, ar lefel y DU, wedi methu'n lân i'w ddarparu drwy unrhyw un o'r dulliau y mae wedi rhoi cynnig arnynt.

Ac rwyf i hefyd yn credu—. Ni wnaethoch chi gyfeirio o gwbl at dai cymdeithasol na fforddiadwy—nid yw hynny'n syndod. Gallaf ddweud wrthych chi nawr bod mwyafrif helaeth y bobl sydd wedi prynu eu cartrefi eu hunain, yn sicr yn yr ardal yr wyf i'n dod ohoni—mae'r cartrefi hynny yn nwylo landlordiaid rhentu preifat erbyn hyn. Nid yw hwnnw'n llwybr i fynd ar yr ysgol dai; mae'n llwybr at i lawr i dai o ansawdd gwael, y mae'r Llywodraeth hon wedi ymladd yn galed iawn i'w cynnal ym mhob un o'r sectorau. Nid wyf i'n credu eich bod chi ar dir cadarn yn y fan yma, oherwydd nid yw Llywodraeth, ar lefel y DU, a fethodd â dweud y dylai tai fod yn addas i bobl fyw ynddyn nhw yn safbwynt da gan unrhyw blaid.

Arweinydd grŵp UKIP—Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Ychydig wythnosau yn ôl, gofynnais rai cwestiynau i'r Prif Weinidog am y mater o weithio o gartref. Credaf ei fod yn bwnc dilys i ni fod yn siarad amdano yma yn y Cynulliad, oherwydd ceir y broblem sy'n cynyddu'n barhaus o dagfeydd ar ffyrdd, sydd, wrth gwrs, yn rhan o'r hyn yr oedd Adam yn sôn amdano yn gynharach. Felly, mae'n rhaid i ni edrych ar ffyrdd o gael traffig oddi ar y ffyrdd. Nawr, mae gennych chi gyfraniad personol at y mater hwn, arweinydd y tŷ, yn eich swyddogaeth o oruchwylio'r cyflwyniad band eang digidol ledled Cymru, er, wrth gwrs, eich bod chi yma mewn swyddogaeth wahanol heddiw—rwy'n deall hynny. Ond, gan ystyried y pethau hynny, a ydych chi'n obeithiol y gallai eich cyflwyniad band eang digidol arwain at niferoedd llawer mwy o bobl yn gallu gweithio o gartref yn y dyfodol agos?

Ydw, yn sicr. Rydym ni wedi cael band eang cyflym iawn i dros 733,000 o safleoedd ledled Cymru—mae hynny'n fand eang dros 24 Mbps i tua 60,000 o'r rheini a dros 30 Mbps i'r mwyafrif llethol. Y cyflymder cyfartalog yn y cyflwyniad hwnnw yw tua 80.5 o ffibr i'r cabinet ac oddeutu tri chant a rhywbeth ar gyfer ffibr i'r safle. Mae gan Gymru y treiddiad mwyaf o eiddo ffibr i'r safle yn unman yng ngorllewin Ewrop erbyn hyn. Mae gennym ni strategaeth dda ar gyfer cyrraedd y safleoedd sy'n weddill, gan gynnwys ein strategaethau cymunedol rhagorol, y mae un ohonynt newydd ennill gwobr pan-Ewropeaidd am yr ymdrech gymunedol a wnaed ganddi, gyda chefnogaeth cynllun talebau cyflym iawn Llywodraeth Cymru. Felly, yr ateb syml i'w gwestiwn yw: ydw, rwy'n falch iawn bod y cyflwyniad o fand eang yn digwydd.

Mae angen ei ategu gydag ychydig yn fwy na'r seilwaith yn unig, fodd bynnag, ac rydym ni'n ei ddilyn gyda rhaglen ymelwa busnes, sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran cael BBaChau i fanteisio ar y cysylltedd yr ydym ni wedi ei ddarparu iddyn nhw. Mae adroddiad diweddar gan un o'n prifysgolion adnabyddus yn dangos i BBaChau yn eglur dros ben y gwahaniaeth i'w gwaelodlin os byddant yn manteisio i'r eithaf ar y mynediad newydd hwnnw ac os na fyddant, ac mae gennym ni raglen ymelwa busnes yn benodol i ganiatáu hynny. Rydym ni hefyd wedi bod yn gwthio, drwy'r Comisiwn Gwaith Teg, cyfres o arferion gweithio unfed ganrif ar hugain yn seiliedig ar allbynnau ac nid oriau a weithiwyd, a bydd y rheini i gyd yn cyfrannu at bobl yn gallu gweithio'n amlach o gartref.

Mae amrywiaeth o fesurau eraill y gellir eu rhoi ar waith i helpu pobl i weithio o gartref. Rwy'n credu bod y Llywydd yn mynd i fod yn ddiamynedd â mi os dechreuaf eu hegluro yn y fan yma, gan y byddai'n cymryd rhyw awr i mi wneud hynny.

Mae hynny'n swnio'n galonogol. Efallai y gwnaf i roi cyfle arall i chi. Nawr, yn amlwg, nid seilwaith yn unig oedd y pwynt a wnaethoch, wrth gwrs, felly roeddwn i'n falch o glywed am eich rhaglen ymelwa busnes. O feddwl yn benodol am y mater o gael cwmnïau i annog gweithio mwy hyblyg, a gweithio o gartref yn benodol, a oes ffyrdd yr ydych chi'n credu y gallai Llywodraeth Cymru fod yn cynnig cymhellion, fel cymhellion ariannol, er enghraifft, i gwmnïau yng Nghymru i annog mwy o weithio o gartref? A allai'r Llywodraeth bennu targedau ar gyfer hyn a chynnig cymhellion i gwmnïau gyrraedd y targedau hynny?

Gallem, rydym ni wedi archwilio'r holl ddewisiadau hynny ar gyfer gweithio unfed ganrif ar hugain yn rhan o'n cynllun gweithredu economaidd, o dan ein strategaeth gyffredin 'Ffyniant i Bawb'. Rydym ni mewn cysylltiad agos â nifer fawr o'n cwmnïau angori a chwmnïau o bwys rhanbarthol ynghylch gwahanol arferion gwaith. Mae'n rhaid imi ddweud, rwyf i wedi gweld rhai enghreifftiau rhagorol o hynny ledled Cymru, ac rydym ni wedi cael arloeswyr gwirioneddol ar gyfer y math hwnnw o arfer. Mae gennym ni gynllun hefyd ar gyfer Llywodraeth Cymru o swyddfeydd wedi'u dosbarthu a gweithio o gartref. Rydym ni wedi buddsoddi swm sylweddol o arian mewn offer TG modern i alluogi hynny, ac rwy'n falch ein bod ni'n esiampl o ddifrif iawn yn hyn o beth.

Diolch am fanylion y fenter honno. Nawr, peth arall yr wyf i'n gwybod eich bod chi wedi bod yn gysylltiedig ag ef yn y gorffennol yw cydgysylltwyr cynlluniau teithio, a oedd i fod i weithio gyda chyflogwyr ledled Cymru i annog teithio cynaliadwy, ac roedden nhw i fod i annog pethau fel rhannu ceir a fideo-gynadledda yn ogystal â gweithio hyblyg a gweithio o gartref. Rwyf i wedi cael trafferth i ddod o hyd i lawer o wybodaeth am y cydgysylltwyr cynlluniau teithio hyn. Mae'n ymddangos bod diffyg gwybodaeth yn y parth cyhoeddus am lwyddiant, neu fel arall, y cynllun hwn hyd yma. Felly, a allwch chi wneud unrhyw beth i'n goleuo ni ynghylch hyn, naill ai heddiw neu, os nad heddiw, efallai ar ddyddiad yn y dyfodol agos?

Gallaf, rydym ni'n edrych ar gydgysylltwyr rhanbarthol ledled Cymru i weithio gyda'r clystyrau o gwmnïau i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael yr effaith economaidd orau bosibl ar gyfer gwariant Llywodraeth Cymru, ac yn wir ar gyfer y gwariant y mae'r cwmnïau eu hunain yn ei roi ar waith, a cheir amrywiaeth o eitemau yn gysylltiedig â hynny, gan gynnwys, er enghraifft, i rai diwydiannau twristiaeth, rhannu swyddogaethau swyddfa gefn, oherwydd mae'n eglur ei bod yn anodd iawn cynnal swyddogaeth adnoddau dynol mewn cwmni ffordd o fyw. Felly, rydym ni wedi cael sgyrsiau helaeth ledled Cymru gyda gwahanol glystyrau o gwmnïau am fwrw ymlaen ag arferion gweithio yr unfed ganrif ar hugain. Rwy'n hapus i roi mwy o wybodaeth i'r Aelod—os hoffai ysgrifennu i mewn a dweud wrthyf yn union beth mae ef ei eisiau, rwy'n hapus i roi rhagor o wybodaeth iddo, ond mae amrywiaeth fawr iawn o fentrau ar waith.