Wrth baratoi fy neges Nadolig i'm hetholwyr yr wythnos yma, roeddwn i'n falch o sôn am y cynnydd i lywodraeth leol a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet ar 20 Tachwedd, a ddaeth fel newyddion da i awdurdodau lleol Cymru, gan sicrhau pecyn ychwanegol o £141.5 miliwn mewn refeniw a chyfalaf dros y tair blynedd nesaf. Ac mae’r cynnydd i'r gyllideb ddrafft yn sicrhau’r dyraniadau ychwanegol hyn o gyllid lle mae eu hangen fwyaf, lle y darperir ein gwasanaethau cyhoeddus mewn llywodraeth leol, er gwaethaf y toriadau dwfn a diangen i'n cyllideb gan Lywodraeth y DU dros yr wyth mlynedd diwethaf, a'r golled o £850 miliwn i’n gwasanaethau cyhoeddus o ganlyniad, gyda'n cyllideb 5 y cant yn is mewn termau real. Felly, does ryfedd fy mod i wedi croesawu llythyr yn fy mhapur lleol The Barry Gem gan etholwr yn y Barri gyda phennawd i arweinydd y cyngor roi’r gorau i wadu realiti gwleidyddol. Roedd fy etholwr wedi darllen llythyr gan arweinydd Cyngor Bro Morgannwg, sydd o dan reolaeth y Ceidwadwyr, yn gofyn am fwy o gymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru. Ysgrifennodd fy etholwr, 'A yw’r Cynghorydd Thomas yn gwybod pa blaid wleidyddol y mae'n aelod ohoni ac o ble y mae amddifadu ariannol gwasanaethau lleol yn cael ei gyfeirio yn y pen draw?'

Gwnaed canlyniadau cyni cyllidol yn eglur gan adroddwr y Cenhedloedd Unedig ar dlodi eithafol a hawliau dynol, yr Athro Philip Alston, gan nodi ffeithiau moel y naw mlynedd ddiwethaf o doriadau a chyni. Meddai:

Mae niwed yn cael ei wneud i adeiladwaith cymdeithas Prydain, i’r ymdeimlad o gymuned...ni fydd unlle i bobl yn y grwpiau incwm is fynd cyn bo hir.

Cyfeiriodd at ddiflaniad canolfannau chwaraeon, mannau hamdden, tir cyhoeddus, llyfrgelloedd a chlybiau ieuenctid. Croesawyd yr Athro Alston i Gymru gennym ac rydym ni'n derbyn ei ganfyddiad. Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol sydd wedi gorfod lliniaru rhag cyni.

Yn 2010, ar ôl y gyllideb frys, fel y'i galwyd—cyllideb gyntaf honno y Llywodraeth glymblaid honno, pan roeddwn i'n Weinidog cyllid—fe'n cyfeiriwyd i wneud toriadau i refeniw a chyfalaf. Gwnaethom wrthod gwneud y toriadau hynny. Rwy’n cofio siarad am ddarparu amddiffyniad rhag y toriadau hynny. Doedden ni ddim yn gwybod y byddem ni dal yn y sefyllfa honno wyth mlynedd yn ddiweddarach, ac yn wynebu dewisiadau anoddach byth i gynnal a chryfhau’r amddiffyniad hwnnw. Yr wythnos yma, mae gennym ni fwy o dystiolaeth eto o effaith andwyol cyni cyllidol gan Sefydliad Joseph Rowntree, a ganfu fod un rhan o dair o blant mewn ystafell ddosbarth arferol o 30 yn byw mewn tlodi erbyn hyn, gan na all mwy o rieni gael deupen llinyn ynghyd. Felly, rwyf i hefyd yn croesawu’r ymrwymiad hanfodol yn y gyllideb ddrafft hon i ddyblu’r grant amddifadedd disgyblion i ariannu prydau ysgol am ddim i 3,000 yn fwy o ddisgyblion, £200 miliwn ar gyfer cynllun budd-dal y dreth gyngor, a ddiddymwyd yn Lloegr, i liniaru rhag y toriadau, i drechu tlodi. Ac rwy’n croesawu'r camau a gymerwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i sicrhau cyllid tecach drwy'r fframwaith cyllidol, a'r defnydd o'n cronfa wrth gefn yng Nghymru a’ch ymrwymiad parhaus i'n GIG Cymru. Rydych chi wedi defnyddio'r holl arfau ac ysgogiadau sydd ar gael i chi.

Nawr, ymwelais â Stryd Fawr y Bont-faen ar Ddydd Sadwrn Busnesau Bach—y Bont-faen oedd y seren newydd yng Ngwobrau Stryd Fawr Prydain yn ddiweddar—a dywedais wrth gadeirydd y siambr fasnach, Kate Thomas, bod Llywodraeth Cymru yn dyrannu £26 miliwn ar gyfer rhyddhad ardrethi busnes ychwanegol yn ogystal â'r rhyddhad ardrethi wedi'i dargedu ar gyfer Cymru yn unig a’r rhyddhad trosiannol a gyhoeddwyd y llynedd. Ac rwy’n edrych ymlaen at drafod gyda hi y cyhoeddiad yr ydych chi wedi ei wneud y prynhawn yma, Ysgrifennydd y Cabinet, ynghylch ehangu’r cynllun rhyddhad ardrethi pwrpasol hwnnw wedi'i dargedu yng Nghymru ar gyfer strydoedd mawr. Ond rwyf i hefyd yn canmol Kate am ei gwaith ar y stryd fawr fel fferyllfa gymunedol, gan ddarparu gwasanaethau hanfodol i'r boblogaeth leol o bob modd a phob amgylchiad. Cymerais y cyfle ddydd Sadwrn, fel yr wyf i heddiw, i ganmol Llywodraeth Cymru am gadw ein presgripsiynau am ddim, ein brecwastau am ddim, ein tocynnau bws am ddim, gan helpu i ddiwallu anghenion pawb a lleihau'r bwlch anghydraddoldeb sy’n ehangu yn y DU, ond sy’n cael sylw yma yng Nghymru.  

Felly, Ysgrifennydd Cabinet, byddaf yn cefnogi’r gyllideb ddrafft a diolchaf i chi am arfer eich ewyllys a'ch penderfyniad gwleidyddol i liniaru, darparu amddiffyniad a defnyddio ein pwerau trethu newydd yn effeithiol ac yn gyfrifol. Ac a gaf i fanteisio ar y cyfle heddiw i dynnu sylw at astudiaeth gan Brifysgol Caergrawnt, sy'n dangos bod toriadau cyni ddwywaith mor ddwfn yn Lloegr ag yng ngweddill Prydain? Canfu astudiaeth Caergrawnt fod pwerau datganoledig wedi caniatáu i Lywodraethau Cymru a’r Alban liniaru'r toriadau llymaf a ddioddefwyd mewn rhannau o Loegr lle ceir amddifadedd lluosog. Efallai ei bod hi'n bryd i ni gofio’r llinell o gân Catatonia yn 1999 'International Velvet', lle canodd Cerys Matthews, 'Every day when I wake up I thank the Lord I'm Welsh.' Dywedodd ar y pryd:

Gobeithio erbyn hyn bod pobl yn sylweddoli bod Cymru yn llawn talent a’n bod ni’n bobl wych ag ymenyddiau enfawr.

Felly, mae angen i ni barhau ein gwyliadwraeth i amddiffyn ein gwasanaethau cyhoeddus, i drechu tlodi, ac i wneud yr hyn a allwn gyda’n pwerau, ein hewyllys gwleidyddol a’n hymenyddiau, i barhau i wneud hynny'n realiti. Dyna yr wyf i'n ei gredu y bydd y gyllideb ddrafft hon yn ei gyflawni.