3. Pa drafodaethau diweddar y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Addysg ynghylch cefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer addysg uwch yng Nghymru? OAQ53202

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn. Rwy'n cynnal cyfarfodydd rheolaidd gyda'r Gweinidog Addysg, gan gynnwys trafodaethau ar faterion allweddol yn ymwneud ag addysg uwch. Rydym ni'n parhau i ddarparu cymorth i'r sector trwy Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, a fydd, ynghyd â'n diwygiadau cymorth myfyrwyr, yn creu sector addysg uwch cryfach a mwy cynaliadwy yng Nghymru.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Byddwch yn ymwybodol fy mod i wedi codi pryderon ar nifer o achlysuron ynghylch y sefyllfa bresennol o ran llywodraethu ym Mhrifysgol Abertawe. Nawr, yn amlwg, fel y mae'r Gweinidog Addysg wedi ei ddweud yn briodol, mae ein prifysgolion yn gyrff annibynnol, ond mae hefyd yn wir eu bod yn cael arian cyhoeddus sylweddol iawn yng Nghymru, a'u bod yn sefydliadau cenedlaethol pwysig iawn. A gaf i ofyn i chi heddiw, Prif Weinidog, gynnal trafodaethau preifat gyda'r Gweinidog Addysg ynghylch y mater hwn, i sicrhau eich hun bod y cyngor cyllido addysg uwch, CCAUC, yn defnyddio'r lefel briodol o her a chymorth i'r brifysgol yn ystod y cyfnod anodd hwn? Mae o bwysigrwydd strategol, wrth gwrs, ac a wnewch chi ymrwymo yn y tymor hwy i ystyried gyda'r Gweinidog Addysg, pan fydd y sefyllfa bresennol hon yn cael ei datrys, pa un a oes gwersi y mae angen eu dysgu am gadernid y trefniadau llywodraethu yn ein sefydliadau addysg uwch?

Wel, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna. Rwy'n cydnabod yn llwyr ei hymrwymiad ei hun i'r sefydliad hwnnw a'r rhan y mae wedi ei chwarae ynddo yn y gorffennol diweddar a'r pryder sy'n ei harwain at y cwestiynau y mae hi wedi eu codi gyda mi a chyda'r Gweinidog addysg. Gwn ei bod wedi cyfarfod â Kirsty Williams cyn toriad y Nadolig. Gallaf roi sicrwydd iddi bod CCAUC, fel y rheoleiddiwr yn y maes hwn, yn cymryd diddordeb agos ac uniongyrchol iawn yn y stori sy'n datblygu yn y brifysgol yn Abertawe. Er bod y materion hyn yn datblygu ac yn cael eu hymchwilio, mae'n anochel nad oes dim y gallaf i ei ddweud nac y gall y Gweinidog ei ddweud yn uniongyrchol ar lawr y Cynulliad, a gwn fod Helen Mary Jones yn deall hynny yn iawn. Ond rhoddaf y sicrwydd iddi ein bod ni'n parhau i chwarae rhan agos drwy'r rheoleiddiwr yn y stori sy'n datblygu, a phan ddaw'r adeg pan fo gwersi ynghylch yr hyn sydd wedi digwydd yno i'w dysgu, byddwn yn gweithio gyda'r rheoleiddiwr i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd.

A dweud y gwir, rwy'n rhannu pryderon Helen Mary am hyn, am natur anweledig pethau a allai fod yn cael eu hymchwilio yno. Felly, mae amser yn symud yn gyflym, felly diolch am eich ateb ar hynna.

Ers cael gwared ar y cap ar nifer y myfyrwyr o Gymru sy'n mynd i brifysgolion yng Nghymru, a ydych chi'n gwybod pa un a ydym ni wedi gweld mwy o fyfyrwyr o Gymru â'r graddau uchaf yn mynd i brifysgolion Cymru erbyn hyn, neu'n gwneud cais am le ynddyn nhw ac yn cael y lleoedd hynny, yn enwedig mewn pynciau STEM—gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg—ac mewn meddygaeth? Ac a ydych chi'n meddwl y byddai ymrwymo nawr i argymhellion adolygiad Reid yn helpu'r myfyrwyr gorau hynny o Gymru i aros yn y wlad hon yn hytrach na mynd dros y ffin? Diolch.

Wel, Llywydd, mae nifer y bobl ifanc 18 oed ym mhoblogaeth Cymru yn mynd i fod ar ei isaf erioed yn yr oes fodern yn y flwyddyn 2020. Mae wedi mynd o 40,000 i lawr at ffigur sy'n agos at 30,000, ond mae canran y bobl ifanc 18 oed sy'n mynd i'r brifysgol o Gymru yn parhau i fod ar ben uchaf lefelau hanesyddol, ac rydym ni'n falch iawn o weld hynny. Cyn belled ag y mae adolygiad Reid yn y cwestiwn, rydym ni wedi ymrwymo eisoes i un o'i argymhellion allweddol, trwy wneud yn siŵr ein bod ni'n atgyfnerthu ein sefyllfa yn Llundain drwy ein swyddfa sydd gennym ni yno, ac mae hynny'n rhywbeth angenrheidiol i'w wneud oherwydd mae'r dyfodol ar gyfer incwm ymchwil i brifysgolion Cymru ar ôl Brexit yn dibynnu ar ein gallu i'w helpu nhw ac iddyn nhw helpu eu hunain i gystadlu am ffrydiau eraill o incwm ymchwil, gan gynnwys ffrydiau newydd, er enghraifft, drwy'r strategaeth ddiwydiannol.

Rwy'n croesawu'r sylwadau hynny mewn ymateb i adroddiad yr Athro Graeme Reid, a oedd ychydig amser yn ôl—nid yn rhy bell yn ôl. Dywedodd yn yr adroddiad hwnnw iddo ganfod gwendidau strwythurol hirsefydlog yn yr ecosystem ymchwil ac arloesi a oedd yn rhoi Cymru o dan anfantais o'i chymharu â rhannau eraill o'r DU mewn cystadlaethau ariannu.

A chyfeiriodd at y ffaith bod hynny wedi cael ei guddio braidd gan y ffaith bod cronfeydd strwythurol yr UE ar gael, fel y dywedodd, y mae eu dyfodol yn dal i fod yn aneglur.

Felly, tybed a allai'r Prif Weinidog roi rhagor o'i fyfyrdodau, nawr bod rhywfaint o amser wedi mynd heibio ers argymhellion yr Athro Reid. Gwnaeth dri argymhelliad. A oes mwy, naill ai mewn ymateb i'r argymhellion hynny neu rywbeth ar wahân, y gallwn ni ei wneud i wella ein gallu i gael gafael ar gyllid Ymchwil ac Arloesi y DU neu ffynonellau eraill o gyllid i sefydlu ein sylfaen ymchwil, sydd, a dweud y gwir, yn gwneud yn eithaf da yn yr hyn y mae wedi ei wneud, ond, fel y dywedodd y pwynt hwnnw, caiff ei guddio braidd drwy gael gafael ar gyllid Ewropeaidd?

Llywydd, hoffwn longyfarch prifysgolion Cymru ar y ffordd y maen nhw wedi gallu defnyddio'r ffynonellau cyllid hynny gan yr Undeb Ewropeaidd, y rhai sy'n dod yn uniongyrchol i Gymru, ond, er enghraifft, drwy'r rhaglen cydweithredu rhyng-diriogaethol sydd gennym ni gyda Gweriniaeth Iwerddon, lle mae ein prifysgolion wedi bod yn gwneud gwaith ymchwil sy'n arwain y byd, er enghraifft, ym meysydd yr amgylchedd morol ac ynni morol. Tra bod y ffynonellau cyllid hynny wedi bod ar gael i ni, rwy'n credu ei bod hi'n gwbl ddealladwy bod ein sector addysg uwch wedi gwneud y defnydd gorau o'r cyllid sydd agosaf i law. A gwyddom, trwy waith y prif gynghorydd gwyddonol i Lywodraeth Cymru, bod yr effaith y mae prifysgolion Cymru yn ei chael gyda'r cyllid sydd ganddyn nhw o ran ymchwil yn eu rhoi ar frig y gynghrair o ran defnydd gorau o'r cyllid hwnnw. Nawr, ar ôl Brexit, rydym ni wedi dweud mewn ymateb i adolygiad Reid y bydd unrhyw symiau canlyniadol pellach a ddaw yn cael eu rhoi yn uniongyrchol i'r Cabinet i drafod pa un a allwn ni gryfhau sefyllfa ymchwil ac arloesi yma yng Nghymru drwy ein prifysgolion. Mae'n her iddyn nhw, fel y mae'n her i bob un ohonom ni, symud i'r byd newydd hwnnw, ond drwy adolygiad Reid mae gennym ni argymhellion y gallwn ni eu defnyddio i geisio gwneud yn siŵr ein bod ni'n rhoi ein hunain yn y sefyllfa gryfaf y gallwn ni fod ynddi.