1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r rheswm pam mae'r gyfradd ymosodiadau rhyw yn uwch yng Nghymru na'r nifer cyfartalog ar gyfer y DU? OAQ53273

Mae asesu'r gyfradd ymosodiadau rhyw yn gymhleth, a chaiff cyfraddau adrodd eu heffeithio gan amrywiaeth eang o ffactorau. Mae Llywodraeth Cymru yn trafod yn rheolaidd y cyfraniad y gall gwasanaethau cyhoeddus datganoledig ei wneud yn y maes hwn gyda chomisiynwyr heddlu a throseddu ac eraill.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae menyw sydd wedi mynd yn feichiog yn sgil treisiad yn wynebu cyfres o benderfyniadau y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn ei chael yn annealladwy o anodd eu gwneud. Dylai allu fod yn sicr nad yw gorfod gweld y sawl a wnaeth ei threisio nac iddo fod yn rhan o fywyd ei phlentyn yn y dyfodol yn ffactor y mae angen ei ystyried wrth wneud unrhyw un o'r penderfyniadau hynny. Yn ddiweddar, mae Sammy Woodhouse, rhywun sydd wedi goroesi trais a chylch paratoi plant i bwrpas rhyw, sy'n magu'r mab y gwnaeth hi feichiogi ag ef yn sgil trais, wedi annog Llywodraeth y DU i newid y gyfraith er mwyn sicrhau nad yw tadau sy'n dreiswyr yn ennill hawliau dros blant eu dioddefwyr. Roedd yn 15 oed pan gafodd ei threisio a dod yn feichiog.

Mae fy swyddfa i wedi bod mewn cysylltiad â Sammy, sydd erbyn hyn yn defnyddio ei phrofiadau yn ddewr i ymladd dros newid i fenywod fel hi ar draws y DU, gan gynnwys Cymru, ac mae hi eisiau i mi ofyn i chi a fyddai eich Llywodraeth yn cefnogi newid cyfraith o'r fath. Rwy'n sylweddoli bod cyfraith teulu wedi ei chadw yn ôl, ond rwy'n siŵr y byddai cefnogaeth foesol Llywodraeth Cymru ar y mater yn golygu llawer i Sammy a'r menywod y mae hi'n siarad ar eu rhan. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ychwanegu eich llais at fy llais i ac at lais Sammy i wneud yn siŵr na chaiff tadau plant sy'n cael eu geni yn sgil trais neu gam-drin byth gael mynediad at eu plant yn groes i ewyllys y fam a dreisiwyd?

Wel, Dirprwy Lywydd, mae bron yn amhosibl dychmygu'r trallod a achosir i unrhyw unigolyn o dan yr amgylchiadau y mae'r Aelod newydd eu hamlinellu. Mae hi'n iawn, wrth gwrs, bod y newid i'r gyfraith a geisir yn rhywbeth mai dim ond Llywodraeth y DU sydd â'r awdurdod i'w wneud. Pe byddai gan yr Aelod wybodaeth y byddai'n bosibl ei rhannu â'm swyddfa i er mwyn darparu rhywfaint o gefndir ychwanegol i'r achos a godwyd ganddi ar y llawr y prynhawn yma, byddwn yn fodlon iawn i ystyried hynny yn y cyd-destun a godwyd ganddi.

Prif Weinidog, mae ymosodiadau rhyw a throseddau tebyg eraill yn erbyn unigolyn yn enghreifftiau erchyll o gorneli tywyllaf a mwyaf cythryblus ein cymdeithas, pa un a yw'r dioddefwr yn ddyn, yn fenyw neu'n blentyn. Mae triniaeth o'r fath yn wrthun, yn anghyfreithlon ac yn sicr yn anfoesol. Yn ogystal ag ymosodiadau rhyw, fodd bynnag, mae gennym ni gyfradd hysbys sy'n bryderus o uchel o gam-drin domestig a thrais rhywiol ledled Cymru a Lloegr. Yn wir, yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2018, dioddefodd tua 2 filiwn o oedolion 16 i 59 oed gam-drin domestig yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae hynny'n 695,000 o ddynion ac 1.3 miliwn o fenywod. Nawr, o ran yr olaf, dywedodd y Farwnes Hale, llywydd y Goruchaf Lys, yn ddiweddar:

Mae trais a cham-drin domestig yn dal i fod yn rhy gyffredin o lawer ac, yn ôl astudiaeth ddiweddar, yn rheswm mynych pam mae menywod yn colli eu plant i'r system ofal erbyn hyn.

Prif Weinidog, a wnewch chi egluro pa gamau eraill y gellir eu cymryd? Rwy'n sylweddoli bod wedi llawer o waith wedi ei wneud gan eich Llywodraeth Cymru yn flaenorol, ond mae angen gwneud mwy. Felly, pa gamau wnewch chi eu cymryd i sicrhau bod gostyngiad i nifer yr ymosodiadau rhyw yng Nghymru a cham-drin domestig a thrais rhywiol, a, lle ceir prawf o gam-drin dioddefwyr, nad ydyn nhw wedyn yn gweld eu plant yn cael eu colli i'r system ofal ledled Cymru?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol pwysig yna. Mae yn llygad ei lle bod llawer iawn o waith wedi ei wneud ar draws y Siambr hon, gan gynnwys rhoi Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 ar y llyfr statud. Fe ddilynwyd hynny. Rydym ni wedi hyfforddi 135,000 o weithwyr proffesiynol i adnabod arwyddion trais domestig yma yng Nghymru fel nad yw'n mynd heb ei adrodd neu heb gael sylw, ac rydym ni'n buddsoddi £5 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon mewn grantiau o dan y Ddeddf honno i awdurdodau lleol a sefydliadau trydydd sector i allu gwneud yn siŵr ein bod ni'n gallu gwneud gwaith dilynol ar y materion y mae'r Aelod wedi eu codi.

Bydd hi'n gwybod fy mod i wedi cyfeirio yn y gorffennol at y cyfraddau y mae plant yn cael eu cymryd oddi wrth eu teuluoedd yma yng Nghymru, ac mae amgylchiadau pan fo menywod yn colli eu plant o ganlyniad i gam-drin y maen nhw wedi ei ddioddef yn amlwg yn annerbyniol fel cam gweithredu a bydd yn rhan o bwyslais newydd yr wyf i eisiau i'r Llywodraeth ei roi ar wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i helpu teuluoedd trwy gyfnodau anodd ac i helpu teuluoedd i aros gyda'i gilydd, yn hytrach na meddwl mai cymryd plant oddi wrth deuluoedd yw'r ffordd orau bob amser o ymateb i anhawster a thrallod.

Diolch. Cwestiwn 2—rwyf i wedi cytuno y bydd cwestiwn 2 a chwestiwn 7 yn cael eu grwpio, felly cwestiwn 2, Leanne Wood.