Rwy'n credu bod pawb ohonom yn rhannu diolch i Ganolfan Llywodraethiant Cymru am y gwaith y maent yn ei wneud yn yr adroddiadau a'r dadansoddiadau a gyhoeddwyd ganddynt, ond hefyd am gyhoeddi ystadegau ar gyfer Cymru a dealltwriaeth o'r ystâd ddiogeledd, a sut y mae'r gwasanaeth carchardai a phrawf yn gweithio ac yn gwasanaethu Cymru. Gyda'i gilydd, mae'r holl waith hwn yn disgrifio system sy'n methu. Mae'r system yn methu, a'n gwaith ni yma heddiw ac yma yn y lle hwn yw datrys hynny. Rhaid inni ofyn y cwestiwn sylfaenol: pam y mae'r system yn methu a pham y mae'n methu mor gyson a dros amser? Fy ateb i'r cwestiwn hwnnw yw am fod gennym setliad sydd wedi torri. Hyd nes y caiff y setliad ei drwsio, ni allwn ddatrys y problemau sy'n endemig yn y system cyfiawnder troseddol.

Mae awdurdodaeth Cymru a Lloegr yn perthyn i hanes. Dyna y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddweud yn ei thystiolaeth i Gomisiwn Thomas ar Gyfiawnder yng Nghymru. Mae'n disgrifio sut y mae'r system—gwaddol derfynol y Deddfau Uno, y Deddfau Uno Tuduraidd—sut y mae heddiw'n creu system sy'n gwneud cam â phobl yng Nghymru. Roedd Llywodraeth Cymru yn glir iawn, yn y dystiolaeth a roddais i gomisiwn Thomas, yn y dystiolaeth a roddodd y cyn-Brif Weinidog i'r comisiwn, a'r dystiolaeth a roddodd y Cwnsler Cyffredinol, sydd yn ei sedd heddiw, i'r comisiwn—fod y system yn gwneud cam â Chymru, mae'n gwneud cam â phobl Cymru, a bod yn rhaid datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru. Roeddem yn glir iawn ynglŷn â hynny.

Mae angen inni ddeall gwir oblygiadau hyn. Pe bai awdurdodaeth, a phe bai polisi cyfiawnder troseddol, yn ddim mwy na rhyw fath o bwnc academaidd llychlyd, a dweud y gwir ni fyddai gennyf gymaint â hynny o ddiddordeb yn ei ddatganoli. Oherwydd ei effaith ddynol ar bobl heddiw y cefais fy narbwyllo nad mater pwysig yn unig ydyw, ond mater sy'n rhaid ei ddatrys ar frys. [Torri ar draws.] Fe ildiaf.