Ac mae’n debyg y gallech chi ddadlau mai’r Rhufeiniad sydd yn bennaf gyfrifol am y strwythur hanfodol yma, fel rydw i’n ei ddeall, oherwydd yr adennill a wnaed o’r ardal o’r môr a gosod rhai caeau sy’n cael eu defnyddio hyd heddiw. A bob tro roedd y môr yn gorlifo dros yr ardal wedyn, roedd yna ymdrech i ailwladychu'r ardal, ac rŷm ni wedi clywed sôn am yr unfed ganrif ar ddeg fel yr amser y digwyddodd hynny. I mi, mae yna ddiddordeb mawr yn yr ymdrechion cyfreithiol a chadwraethol i reoli yr ardal yma. Roeddwn i â diddordeb mawr yn llys carthffosydd sir Fynwy, er enghraifft, a oedd yn ymdrech i sicrhau bod y rhwydwaith o ddraeniau a morgloddiau yn cael eu cynnal a’u cadw. Er bod gorlif mawr y cyfeiriodd John ato fo ar ddechrau’r unfed ganrif ar bymtheg, fe barhawyd i adfer yr ardal a’r patrwm cymhleth yma o ddraeniau a ffosydd draenio. Roeddwn i’n gyfarwydd â’r math yma o beth mewn rhai ardaloedd ar fae Ceredigion, megis dyffryn Dysynni, ond does yna ddim byd yn nyffryn Dysynni sydd yn debyg i’r cymhlethdod o ddraeniau a’r hierarchaeth o ffosydd draenio a dyfrffosydd ar gyfeiliorn a’r cyfan rhyfeddol yma sydd yn cael eu cyfosod â’i gilydd.

Felly, fe garwn i grynhoi drwy ddiolch i bawb sydd wedi gofalu am y tirlun yma, ac yn arbennig Partneriaeth Lefelau Byw. Mae’r rhaglen yma’n ailgysylltu pobl â chymunedau a thirwedd lefelau Gwent ac yn helpu i ddarparu dyfodol cynaliadwy i’r ardal. Mi garwn i, yn arbennig, nodi cyfraniad y Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar, yr RSPB—mi ddylwn i ddatgan diddordeb fel aelod ers blynyddoedd o’r gymdeithas yma. Dwi’n hoff iawn o’r modd y mae’r gymdeithas yn gweithio mewn partneriaeth—gweithio’n agos efo cymunedau lleol—ac mae’r ganolfan sydd gyda nhw ar y gwastadeddau, ar lefelau Gwent, yn cymharu’n ffafriol iawn, yn fy ngolwg i, i’r ganolfan sydd ar lan yr Afon Conwy. Mae’r gwaith sydd yn cael ei wneud gan y gymdeithas yma yn tynnu sylw at bob math o fywyd gwyllt, ac mae’n rhaid imi gael yr esgus fan hyn i ddefnyddio’r gair Cymraeg am water vole—llygoden bengron y dŵr. Mae hwnna yn un o’r disgrifiadau—mae’r pen crwn ac mae’r clustiau, a dyna’r cyfan mae rhywun yn ei weld o’r anifeiliaid rhyfeddol yma pan maen nhw’n dod allan o dyllau o fewn corsydd ac ar lannau afonydd. Mae’r gwaith sy’n cael ei wneud i warchod y creaduriaid prin yma hefyd yn rhan allweddol o warchod yr amgylchedd.

Wel, fe wnaeth John gyfeirio yn gynnil at rai o’r bygythiadau sydd yn wynebu ardal fel hyn, fel y maen nhw yn wynebu sawl ardal o gadwraeth arall. Mae hi’n amlwg bod yn rhaid inni fod yn ystyriol iawn o’r anghenion amgylcheddol os ydym ni yn ystyried ymyrryd mewn unrhyw ffordd ar y dirwedd nodedig yma. Mi fydd John yn gwbl ymwybodol bod y Prif Weinidog bellach wedi cael yr adroddiad, sydd bron yn 550 o dudalennau, ar brosiect yr M4, ac mi fydd hwn—does dim rhaid imi ddweud o yma ar ran y Prif Weinidog—yn cael ystyriaeth gyfan gwbl drwyadl. Ac mi fydd yr agweddau amgylcheddol yn cael eu pwyso'n llawn, ac yn sicr, mae hwn yn ymrwymiad sydd yn werth ei ailadrodd.

Ond mae’r prosiect tirlun y lefelau byw a’r rhaglen maen nhw’n ei gwneud ar lefelau Gwent yn enghraifft wych o sut mae modd cydweithio er mwyn diogelu treftadaeth nodedig Cymru. Dwi am, yn olaf, ddiolch i John am ei gyfraniad fo’i hun, drwy arwain a datblygu’r polisi ddaeth yn Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016. Mae hyn wedi rhoi Cymru ar y blaen o ran diogelu treftadaeth yn y Deyrnas Unedig a thu hwnt, ac mae’n dda gen i, felly, ddiolch i John am ei gyfraniad ac ailadrodd ei alwad o am i ni gyd fynd i chwilio am lygoden bengron y dŵr ar lefelau Gwent. Diolch yn fawr.