1. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gydag Undeb Rygbi Cymru yng ngoleuni adroddiadau ynghylch ailwampio mawr ar y gêm broffesiynol yng Nghymru? 284

Diolch yn fawr iawn. Fe fyddwch wedi fy nghlywed yn ateb yn gryno, yn fyr, ynglŷn â'n perthynas mewn ymateb i gwestiwn cynharach, felly gallaf gadarnhau fy mod wedi cael cyfarfodydd rheolaidd gydag Undeb Rygbi Cymru ac yn wir wedi trafod eu cynlluniau datblygu a'u model busnes gyda hwy, gan gynnwys ailstrwythuro rhanbarthol. Fodd bynnag, hoffwn bwysleisio nad yw'n fwriad gennyf yn y Llywodraeth, nac yn fwriad gan weddill y Llywodraeth o ran hynny, oherwydd rydym wedi trafod hyn yn helaeth—nid oes gennym fwriad o gwbl i gymryd rhan uniongyrchol mewn unrhyw un o'r trafodaethau presennol, ac ni ddylem wneud hynny. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod, mewn materion sy'n ymwneud â diwylliant a chwaraeon, yn cynnal yr egwyddor hyd braich, sy'n caniatáu i fusnesau annibynnol a sefydliadau annibynnol, boed yn y maes chwaraeon neu ddiwylliant, i gyflawni eu busnes fel y gwelant orau.

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn rydych yn ei ddweud Weinidog. Mae'r gwaith o lywodraethu'r gêm yng Nghymru yn nwylo Undeb Rygbi Cymru yn llwyr, fel y dylai fod. Ond rwy'n credu bod llawer o gefnogwyr yn bensyfrdan yn dilyn rhai o'r datblygiadau sydd wedi digwydd, ac ychydig funudau yn ôl, gwelais adroddiad newyddion yn dweud nad yw'r posibilrwydd o uno dan ystyriaeth mwyach. Ond o rygbi llawr gwlad i fyny i'r lefel ryngwladol, ceir pryder difrifol ynglŷn â'r cynigion cyfredol a gyflwynwyd—a fyddant yn barhaol, a fyddant yn wydn. Unwaith eto, rwy'n ailadrodd y pwynt: nid wyf yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddangos ei bod wedi cymryd rhan yn y trafodaethau hyn, ond buaswn wedi meddwl y byddai gan Lywodraeth Cymru farn ynglŷn â sut y byddent yn hoffi gweld y gêm yng Nghymru'n datblygu o ystyried cryfder rygbi llawr gwlad, ac yn amlwg, y goblygiadau o ran nifer o'r negeseuon y mae Llywodraeth Cymru yn eu cyfleu ynglŷn â chwaraeon a chynwysoldeb. Ac felly, gan fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi £853,000, rwy'n credu, tuag at y gêm, a allwch roi sicrwydd i ni y byddwch yn cadw llygad ar y mater penodol hwn? Yn eich ateb cynharach, fe nodoch fod gennych syniadau ynglŷn â'r model Gwyddelig; a yw'r rheini'n syniadau personol neu a ydynt yn syniadau a ddatblygwyd gan y Llywodraeth fel ateb posibl i rai o'r heriau y mae'r gêm yng Nghymru yn eu hwynebu?

Na, roedd y rheini'n sicr yn syniadau personol. Hefyd, ac mae hwn yn amlwg yn syniad personol, hoffwn weld rygbi proffesiynol yng ngogledd Cymru, ac rwyf wedi dymuno gweld hynny'n digwydd ers blynyddoedd lawer. Rwyf bellach yn gorfod cadw hyd braich oddi wrthyf fy hun a'r safbwynt penodol hwnnw, ond ni fydd hynny'n syndod i chi. Ond hoffwn ddweud nad oes unrhyw drafodaethau wedi bod, ond mae ein huwch-swyddogion wedi bod yn gweithio'n agos iawn i sicrhau ein bod yn hollol ymwybodol o oblygiadau'r hyn y mae Undeb Rygbi Cymru yn ei drafod. Ond yn amlwg, byddai'n rhaid cael—. Rydym wedi cael trafodaeth, dylwn ddweud, gyda Nigel Short o'r bwrdd rygbi proffesiynol ac eraill, felly rydym yn ymwybodol o'u bwriadau, ond nid oes gan Lywodraeth Cymru ran mewn unrhyw ganlyniadau ar y cam hwn. Ond fel y nodais yn y drafodaeth gynharach, credaf efallai y bydd angen defnyddio ein hadnoddau, fel rydym wedi'i wneud yn y gorffennol, i fuddsoddi mewn seilwaith mewn ardaloedd a fyddai'n elwa o hynny er mwyn datblygu rygbi yn ogystal â chwaraeon eraill. Er enghraifft, rydym wedi buddsoddi'n sylweddol, fel y nodais, mewn cyfleusterau 3G a chaeau pob tywydd yn y gogledd, ac rydym wedi gwneud hynny yn Wrecsam yn ogystal ag ym Mharc Eirias.

Weinidog, diolch i chi am yr ateb rydych newydd ei roi. Yn amlwg, y neges a gawn yn awr yw nad yw uno'n ystyriaeth mwyach, ond rydym yn aml yn siarad am y ddau dîm rygbi, y Gweilch a'r Scarlets, a meddyliwn am y ddau dîm, ond mae llawer mwy'n digwydd y tu ôl i'r llen na'r ddau dîm a welwn ar y caeau. Mae'r Gweilch wedi croesawu'r cysyniad rhanbarthol yn gynnes ac maent yn gweithio gyda'n cymunedau lleol. Mae ganddynt Gweilch yn y Gymuned, maent yn mynd i gyfarfod ag ysgolion, maent yn gweithio gyda grwpiau a sefydliadau gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg i hyrwyddo STEM a llwybrau gyrfa eraill. Mae llawer mwy'n digwydd. Mewn gwirionedd, maent yn un o'r goreuon yn y maes mewn perthynas â rygbi merched. Maent yn gwneud llawer mwy na'r hyn a welwn gyda'r 15 chwaraewr ar y cae. Ac maent yn faterion y dylai'r Llywodraeth ymwneud â hwy, ac mae'r arian rydych yn ei roi i Undeb Rygbi Cymru yn bwydo i mewn i hynny. 

Felly, credaf ei bod yn bwysig fod y Llywodraeth yn cael dweud ei dweud ar y mater hwn i sicrhau nad ydym yn colli'r gwasanaethau y mae'r Gweilch yn eu rhoi i'r cymunedau ar hyn o bryd. Oherwydd os bydd y Gweilch yn diflannu, bydd gan y Scarlets eu hymrwymiadau eu hunain eisoes. Nid oes ganddynt arian i wneud mwy na hynny, felly beth fydd yn digwydd i'n rhanbarth ni a'r gwasanaethau cymunedol hynny? Ac felly, bydd angen i'r Llywodraeth edrych yn ofalus iawn ar beth y mae hynny'n ei olygu i'r cymunedau lleol mewn gwirionedd—nid yn unig y cefnogwyr, ond y bobl sy'n byw yn yr ardal, y plant yn yr ardal, y plant ysgol sy'n eu cefnogi. Ac rwyf am ddatgan buddiant: mae fy wyres yn aml iawn yn mynychu gwersylloedd y Gweilch yn ystod y gwyliau. Mae pobl yn elwa'n helaeth o'r gwasanaethau hyn, a dylai Llywodraeth Cymru edrych ar beth fydd yn digwydd i'r rheini hefyd.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch yn fawr am fynegi hynny mewn ffordd mor rymus, David. Yn sicr, rydym, fel Llywodraeth, yn bwriadu sicrhau y bydd unrhyw raglenni sy'n cynnwys ymgysylltiad cymunedol, unrhyw raglenni sy'n datblygu rygbi merched, rygbi o dan 20 oed, rygbi ieuenctid—mae'r holl ymrwymiadau hynny'n ymrwymiadau a wnaed i ni gan Undeb Rygbi Cymru, yn ganolog, ac Undeb Rygbi Cymru, felly, sy'n gyfrifol am gyflawni'r ymrwymiad hwnnw ar hyn o bryd. A byddaf yn sicr yn siarad gyda hwy am hyn oherwydd, yn amlwg, os bydd unrhyw wahaniaethau, unrhyw ddatblygiadau yn strwythur y rhanbarthau, er mai mater i'r rhanbarthau ei drafod yw hwnnw, lle gwnaed ymrwymiadau a lle buddsoddwyd arian cyhoeddus yn Undeb Rygbi Cymru drwy Chwaraeon Cymru, gallaf roi sicrwydd i chi y byddwn yn parhau i sicrhau bod yr ymrwymiad hwnnw'n cael ei gyflawni.

Yn yr un modd, mewn gwirionedd—hoffwn ddatgan buddiant fel deiliad tocyn tymor y Gweilch. Fel y dywedodd David Rees, mae'r Gweilch yn fwy na 15 o chwaraewyr ar y cae. Mae ymbarél cyfan o dimau, o'r tîm o dan wyth oed i fyny, i ferched a bechgyn, menywod a dynion, yn chwarae drwy'r amser, nid yn unig yn ystod hanner amser gemau cartref y Gweilch. Mewn gwirionedd, mae'n ddigwyddiad cymunedol enfawr, sy'n adlewyrchiad llwyr o fy rhanbarth. Hynny yw, fe'i gelwir yn Gorllewin De Cymru yn y lle hwn; 'Ospreylia' ydyw mewn gwirionedd. Yr un ffin yw hi. Felly, rydym wedi bod drwy un proses ad-drefnu boenus, a grybwyllwyd gennych yn eich ateb cynharach, yn 2002, pan fu'n rhaid i ni, fel cefnogwyr Abertawe, oresgyn ein gelyniaeth naturiol tuag at gefnogwyr Castell-nedd, ac yn nes ymlaen fe ymunodd Pen-y-bont ar Ogwr yn ogystal. Felly, rydym wedi bod drwy broses boenus, a phryder o safbwynt cymunedol ydyw yn bennaf, fel yn awr. Mae pobl mewn cyflwr o ddryswch a siom fod hyn wedi digwydd. Rhanbarth y Gweilch yw'r rhanbarth mwyaf llwyddiannus—nid yn unig yng Nghymru, ond y rhanbarth mwyaf llwyddiannus o ran Pro12, Pro14, ar ôl dod yn fuddugol mewn pedair pencampwriaeth. Dyna pam fod pobl yn teimlo mor ofnadwy a siomedig ei fod wedi digwydd mor ddirybudd. Oherwydd bydd pawb ohonom, mewn wythnos neu ddwy, yn dathlu gogoniant Camp Lawn arall i dîm rygbi Cymru, felly pam fod angen hyn yn awr pan fo'r bechgyn ar eu ffordd i'r Alban ar gyfer y gêm nesaf—gallwn wneud heb hyn. Mae'n newyddion sy'n ysgytwad mawr i Alun Wyn Jones—o'r Gweilch—Justin Tipuric—Gweilch—Adam Beard—Gweilch—George North—Gweilch—a fydd yn chwarae ddydd Sadwrn—

Mae pob un ohonom yn gwybod pwy yw aelodau'r tîm. Nid oes angen eu hailadrodd yma.

Ac fel y bydd y Llywydd yn cofio, pan drechodd Cymru dîm Lloegr yn Twickenham am y tro cyntaf mewn 20 mlynedd yn 2008, roedd 13 o'r 15 chwaraewr ar y cae y diwrnod hwnnw yn chwarae i'r Gweilch. Felly, rwyf am ei gadael yn y fan honno o ran—. Ond byddai'n werth i chi fynegi'r pryder cymunedol mawr hwn ynglŷn â chynlluniau dinistriol posibl i uno—boed wedi'u tynnu'n ôl ai peidio—mewn unrhyw ymgynghoriadau a gewch gydag Undeb Rygbi Cymru. Ac yn arbennig, y pryder hirdymor bob amser yw bod diffyg arian aruthrol yng Nghymru o gymharu â Ffrainc, o gymharu â Lloegr. Rydym yn gwybod hynny. Beth y gallwn ei wneud ynglŷn â hynny yw'r cwestiwn. A pham fod hyn yn digwydd yn awr yn ystod pencampwriaeth chwe gwlad hanfodol bwysig? Diolch yn fawr.

Diolch i chi, unwaith eto, am y cyfraniad grymus hwnnw. Gwneuthum gymhariaeth ag Iwerddon am yr union resymau a godwyd gennych yn y drafodaeth honno. Mae angen i ni edrych o ddifrif ar ba strwythur sydd ei angen i wneud rygbi yng Nghymru, ar ba lefel bynnag—ar lefel y gymuned, ar lefel ieuenctid, ar lefel menywod rwy'n eu hannog yn gadarn yn amlwg, ond hefyd ar y lefel ryngwladol, y chwe gwlad—rydym yn gwneud yn dda iawn ar y lefel honno yn awr. Yn amlwg, dymunaf yn dda iddynt yn yr Alban—nad yw bob amser yn lle hawdd i chwarae gêm yn yr ymgyrch am y Gamp Lawn. Ond oherwydd bod Aelodau yn y Siambr wedi mynegi'u pryderon mor glir—rwy'n ymwybodol iawn o bryder y cyhoedd—rwyf am sicrhau fy mod yn cael cyfle yn fuan i siarad yn ffurfiol ag Undeb Rygbi Cymru ynglŷn â'r mater hwn. Ond credaf y byddai'n well i mi aros hyd nes y bydd y trafodaethau sy'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd yn cael eu datrys, os cânt eu datrys, a gobeithiaf y bydd hynny'n digwydd yn fuan iawn.

A gaf fi gytuno â phopeth a ddywedodd Dai Lloyd a David Rees? Hoffwn ychwanegu hefyd, wrth gwrs, fod y Gweilch yn safle 75 ar y rhestr o'r cwmnïau mwyaf yn rhanbarth SA. Mae'r Scarlets yn safle 84 ar y rhestr o'r cwmnïau mwyaf yn rhanbarth SA. Rydym yn sôn am gyflogwyr mawr. Mae llawer o fy etholwyr wedi bod yn poeni, ers i hyn gael ei drafod, na fydd ganddynt swydd. A buaswn yn awgrymu nad yw adleoli i ogledd Cymru i fod yn werthwr tocynnau yn debygol mewn gwirionedd, a bydd gan Lanelli fwy nag y byddant eu hangen os byddant yn uno beth bynnag. Felly, yr hyn a ddywedaf yw: a wnaiff Llywodraeth Cymru edrych ar hyn o safbwynt economaidd, yn hytrach nag o safbwynt chwaraeon—ac mae fy niddordeb mewn chwaraeon yn hysbys iawn, rwy'n credu, i bron bob un ohonoch yn yr ystafell hon, ond o safbwynt economaidd, yn ogystal â'r budd economaidd i fy etholaeth, o gael stadiwm Liberty yno, o'r digwyddiadau sy'n cael eu cynnal yno, o'r gemau rygbi sy'n cael eu cynnal yno, yr 8,000 i 10,000 o bobl sy'n mynychu, sy'n dod ag arian i'r ardal er budd ein heconomi leol? Nid yw ein heconomi leol yn Abertawe yn gallu fforddio colli swyddi, ni all fforddio colli'r bobl sy'n ymweld â'r lle ac yn gwario arian. A wnaiff Llywodraeth Cymru edrych ar hyn o safbwynt economaidd? Rwy'n ddigalon iawn o safbwynt chwaraeon, ac yn ofidus iawn, fel y mae David Rees, o safbwynt darparu cymorth o fewn y gymuned, ond rwy'n poeni mwy am bobl yn colli eu gwaith, a cholli swyddi a cholli arian yn fy etholaeth.

Diolch yn fawr iawn i chi am hynny. Gallaf gadarnhau bod y swyddog a fu'n gweithredu ar fy rhan yn y maes hwn yn amlwg yn deall y goblygiadau economaidd, oherwydd mae'r pennaeth chwaraeon hefyd yn chwarae rhan mewn datblygu rhanbarthol—nid yn yr un ardal yn union, ond yn ne Cymru. Felly, rwyf am ail-bwysleisio, mewn trafodaethau pellach gyda swyddogion eraill yn y Llywodraeth, a chydag ef, ac yn fy nhrafodaethau i ddod ag Undeb Rygbi Cymru, y dylid rhoi sylw priodol i'r materion hyn. Ac mae'n ymwneud wrth gwrs â'r hyn a ofynnodd David yn gynharach mewn perthynas â'r rhaglen gymdeithasol a'r rhaglen gymunedol. Mae rygbi yn fath o ddiwylliant, yn ogystal ag un o'r prif chwaraeon yng Nghymru, yn amlwg, ac felly mae'n rhaid i ni edrych ar bob agwedd ar yr hyn a wnawn. Oherwydd, ar y naill law, ni allwn sôn am fudd chwaraeon i'r gymuned a chaniatáu ar yr un pryd i'r gymuned gael ei hamddifadu o beth o'r budd uniongyrchol hwnnw pan fo newidiadau fel hyn yn cael eu hystyried. Hoffwn pe bai'r mathau hyn o drafodaethau—fel y mae llawer o'r Aelodau wedi nodi—yn digwydd ar adeg arall, ac nid ar anterth y tymor rygbi ar hyn o bryd.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.