Mae tai yn her fawr sy'n wynebu Prydain gyfan, gan gynnwys Cymru. Gellir rhannu'r cyfnod ar ôl y rhyfel yn ddau gyfnod o ran adeiladu tai. Yn gyntaf, y cyfnod o 1945 i 1980—yn ystod y cyfnod hwnnw, gwelsom dwf enfawr yn nifer yr ystadau o dai cyngor ac adeiladu nifer fawr o ystadau newydd mewn ardaloedd trefol. Hefyd, gwelsom dwf perchen-feddiannaeth a dechrau adeiladu ystadau preifat mawr, yn bennaf eto yn yr ardaloedd trefol mwy o faint.

Mae niferoedd tai cyngor wedi crebachu yn sgil gwerthu nifer fawr o dai a'r methiant i adeiladu rhai newydd. Cafwyd cynnydd sylweddol hefyd mewn eiddo cymdeithasau tai, ond nid yw'n ddigon i wneud iawn am y dirywiad mewn adeiladu tai cyngor. I'r bobl sydd â diddordeb dwfn mewn gwleidyddiaeth ac etholiadau, os edrychwch ar 'The British General Election of February 1974', y llyfr gan Butler a Kavanagh, fe welwch ei fod yn edrych ar nifer y tai a oedd yn dai cymdeithasol—neu 'dai cyngor' oedd y term a ddefnyddient bryd hynny, gan mai dyna oedd yr holl dai bron—a cheid nifer fawr o etholaethau lle'r oedd dros hanner y tai yn dai cyngor, ac yn yr Alban, roedd gennych etholaethau lle roedd rhwng 80 y cant a 90 y cant o'r tai yn dai cyngor. Dyna oedd y norm.

Mae niferoedd tai cyngor wedi crebachu—gwerthu niferoedd mawr a'r methiant i adeiladu rhai newydd. Cafwyd cynnydd sylweddol mewn eiddo cymdeithasau tai, ond nid hanner digon i lenwi'r bwlch a ddaeth yn sgil y dirywiad mewn adeiladu tai cyngor. O ganlyniad i newidiadau i fudd-daliadau, mae'r galw wedi cynyddu am gartrefi llai o faint. Ers 1980, rydym wedi gweld diwedd bron yn llwyr ar adeiladu tai cyngor, twf perchen-feddiannaeth, sydd i'w weld fel pe bai wedi arafu bellach, a thwf cymdeithasau tai yn landlordiaid pwysig. I'r bobl sy'n cofio nôl, arferai cymdeithasau tai fod yn sefydliadau bach, lleol a ddarparai dai. Nawr, mae un yn ymestyn o Gasnewydd i lawr i sir Benfro, mae un yn ymestyn o Gaerdydd i lawr at ymyl Cymru, ac mae un yn cwmpasu bron y cyfan o ogledd Cymru a chanolbarth Cymru.

Rydym wedi gweld gostyngiad yn nifer yr oedolion sy'n byw ym mhob eiddo ar gyfartaledd. Bu cynnydd mawr yn nifer yr aelwydydd un person a lleihad mawr ym maint teuluoedd. Cafodd gwerthu tai cyngor effaith ddifrifol ar y farchnad dai. Lleihaodd y cyflenwad o dai cyngor a chynyddodd y galw am eiddo cymdeithasau tai ac am eiddo rhent preifat. Mae hynny wedi creu cylch dieflig. Mae arian i'w wneud drwy ddarparu llety rhent preifat: mae pobl yn ei brynu, mae'n gwthio prisiau tai i fyny, mae'n gwneud pobl yn llai tebygol o allu cael cartref.

Cafwyd dau gyfnod yn yr ugeinfed ganrif pan oedd y cyflenwad tai yn llwyddo'n lled dda i fodloni'r galw a'r angen am dai. Y cyfnod cyntaf oedd rhwng y ddau ryfel byd, pan oedd dinasoedd yn ehangu'n llorweddol i ddatblygu maestrefi o gaeau glas a thrwy gymorth cymhellion y Llywodraeth, gallai adeiladwyr gynnig perchentyaeth fforddiadwy i bobl ar incwm canolig i isel. Pe baem am wneud yr un peth, byddai'n golygu rhoi diwedd ar yr holl reolau cynllunio. Nid wyf yn credu y byddai neb yn yr ystafell hon eisiau gweld diwedd ar yr holl reolau cynllunio.

Yr ail oedd y degawdau ar ôl yr ail ryfel byd, pan oedd bron hanner yr holl gartrefi a adeiladwyd yn dai cyngor a gâi eu hariannu gan gyllid cyhoeddus. Y sefyllfa sydd gennym yn awr yw bod angen inni ddychwelyd at hynny—at adeiladu nifer fawr o dai cyngor. Nid yw cymdeithasau tai yn mynd i lenwi'r bwlch. Pan fydd pobl yn sôn am dai cymdeithasol, yn rhy aml maent yn siarad am gymdeithasau tai. Mae angen inni gael cynghorau i adeiladu tai. Rydym wedi gweld hynny'n dechrau mewn mannau fel Abertawe. Cafwyd peth datblygu tai cyngor ar raddfa fach, ond heb fod yn agos at yr hyn a oedd yn digwydd rhwng 1945 a 1979. Nid wyf yn credu bod yr hyn sy'n cyfateb i flwyddyn o ddatblygu yn Abertawe wedi'i adeiladu yng Nghymru gyfan mewn unrhyw flwyddyn dros y 10 mlynedd diwethaf.

Mae adfywiad y gwaith o adeiladu tai cyngor yn wynebu rhwystrau mawr, gan gynnwys yr un amlwg, sef arian. Dywedodd Claire Bennie, pensaer a datblygwr tai, gynt o gymdeithas dai Peabody, y dylid caniatáu i gynghorau fenthyca mwy yn erbyn gwerth hirdymor eu datblygiadau, a chytunaf yn llwyr â hi. Dyna'r hyn a wnawn. Pan ewch i brynu tŷ, rydych yn benthyca yn erbyn gwerth hirdymor eich tŷ, a dyna beth yw morgais. Pam na ellir caniatáu i gynghorau wneud yr un peth?

Oni chawn adeiladu tai cyngor ar raddfa fawr, ni fyddwn yn datrys yr argyfwng tai. Bydd prisiau tai yn codi. Mae'n fanteisiol i ddatblygwyr beidio ag adeiladu digon o dai, oherwydd ei fod yn cadw prisiau'n uchel. Gall cymdeithasau tai helpu i ddatblygu tai cymdeithasol, a hoffwn weld rôl i gymdeithasau tai yn ailddechrau defnyddio eiddo gwag. Ond mewn gwirionedd, nid oes ond un ateb: adeiladu tai cyngor ar lefel sylweddol.