Mae'n bleser gen i gymryd rhan yn y ddadl, ond byddai'n well gen i pe na fyddai'n rhaid i mi, mewn sawl ffordd. Dywedodd John F. Kennedy un tro:

Os na all cymdeithas rydd helpu'r niferoedd sy'n dlawd, ni all achub yr ychydig sy'n gyfoethog.

Rwyf i o'r farn mai hynny yw hanfod yr hyn yr ydym ni'n edrych arno yma—sut y mae cymdeithas yn gwarchod y rhai sy'n wynebu anfantais. Gyda llaw, nid yw anfantais yn rhywbeth sydd filiwn o filltiroedd i ffwrdd oddi wrth unrhyw un ohonom ni. Mae'r dadansoddiadau dro ar ôl tro wedi ystyried faint ohonom sydd ond rhyw un neu ddau o daliadau cyflog oddi wrth gyni a thlodi gwirioneddol. Yn fy achos i fy hunan—pan oeddwn i yn anterth fy ngyrfa ym maes rheoli hamdden, ac yn gwneud yn arbennig o dda, cafodd y cwmni ei gymryd drosodd a chafodd llu o reolwyr eu dihysbyddu gan y cwmni newydd—cefais fy niswyddo yng nghanol fy 20au, yn Ninas Llundain, yn talu rhent uchel, a'm gwraig a minnau yno o hyd. Treuliais i chwe mis nid yn unig yn rhoi ystyriaeth ddofn i bethau ond yn gweithio hefyd fel swyddog diogelwch nos ar sifftiau 12 awr yn Ninas Llundain wedi fy amgylchynu gan gyfoeth a golud canol y 90au yn Llundain, ac yn gweithio cyn yr isafswm cyflog drwy sifftiau hir o 12 awr. Cefais i amser wrth fy modd a chwrdd â llawer o bobl ffein hefyd. Ond mae'n hynny'n dangos, mewn gwirionedd, i lawer ohonom ni—ac mae'r bobl hynny sy'n troi i fyny yn y banciau bwyd yn aml yn bobl sydd naill ai mewn gwaith neu wedi bod yn gweithio tan yn ddiweddar a bod ychydig o ddigwyddiadau yn eu bywydau wedi eu gwthio dros y dibyn. Ac ar y pwynt hwnnw rydym yn disgwyl i'r system dreth a lles eu cefnogi a'u galluogi i ddychwelyd i'r gwaith, a phan fyddan nhw'n cael gwaith eto i wneud i'r gwaith hwnnw dalu mewn gwirionedd. Nid yw hynny'n digwydd, er gwaethaf dyheadau gorau—ac rwy'n bod yn hael yma—Iain Duncan Smith, ar un adeg, a ddaliodd y portffolio hwn yn y Llywodraeth, ac a aeth i'r ystadau tai yn Glasgow a threulio chwe mis yno yn dysgu sut beth oedd bywyd yno. Rhoddodd gynnig ar waith, wedi ei ariannu'n dda, ar y pryd, i chwildroi'r cymunedau hynny mewn gwirionedd, ac yna pan ddaeth yn ei ôl i'r Llywodraeth fe rwygodd George Osborne y llyfr sieciau a dweud, 'Fe gei di wneud yr holl stwff ynglŷn â'r gosbedigaeth, mi gei di wneud peth o'r stwff ynglŷn â'r cymhellion, ond 'fydd 'na ddim arian i ti wneud hynny'. Tanseiliodd hynny yr hyn a allasai fod yn ffordd dosturiol, ystyriol, strwythuredig ac yn seiliedig ar dystiolaeth, o helpu pobl i ddychwelyd i'r gwaith a rhoi'r gefnogaeth iddyn nhw sydd ei hangen, i wneud i waith dalu mewn gwirionedd. Ni ddigwyddodd hynny. Rydym yma lle yr ydym ni nawr.

Hoffwn dalu teyrnged i'r cymdeithasau tai niferus, yr awdurdodau lleol, yr undebau credyd, a'r sefydliadau fel Cristnogion yn Erbyn Tlodi ac eraill, sydd allan yno ar hyn o bryd yn feunyddiol yn rhoi cyngor ar ddyledion, cyngor ar reoli arian, cyngor ar gyllidebu ariannol, gan gynorthwyo pobl wrth iddyn nhw geisio ailadeiladu eu bywydau, yn aml oherwydd bod diwygiadau mewn treth a lles yn eu gwthio i dlodi. Hoffwn ddiolch hefyd, wrth gwrs, i'r rhai sy'n gwirfoddoli wythnos ar ôl wythnos, nid yn unig pan fyddwn ni'r gwleidyddion yn troi i fyny i helpu un dydd Sadwrn bob yn hyn a hyn, ond y rhai sy'n gwneud eu rhan bob wythnos, bob dydd o bob wythnos, gyda'r banciau bwyd fel banc bwyd Pen-y-bont ar Ogwr, Ymddiriedolaeth Trussell, yr eglwysi, y trefnwyr cymunedol ac eraill, sy'n darparu nid yn unig gynhaliaeth gorfforol a llythrennol gyda bwyd a chewynnau a diaroglyddion a phopeth arall i helpu pobl i gael cydbwysedd yn eu cyllidebau—a hynny yn y chweched wlad fwyaf ffyniannus yn y byd— ond yn ogystal â hynny maen nhw'n cynnig cyfeillgarwch a chymorth hefyd. Hoffwn ddiolch i'r holl elusennau digartrefedd lleol ar hyn o bryd hefyd, gan gynnwys Emaus, y Wallich, Centrepoint a Shelter a llawer un arall ym Mhen-y-bont ar Ogwr a ledled Cymru hefyd. Ond ni ddylem ni fod yma—os na all cymdeithas rydd helpu'r niferoedd sy'n dlawd, ni all achub yr ychydig sy'n gyfoethog.

Y ffeithiau syml yw, Mark, ac fe glywais i'r hyn yr oeddech chi'n ei ddweud, ac rwy'n gwerthfawrogi'n fawr y gwaith yr ydych chi'n ei wneud fel Aelod Cynulliad unigol, yn ymgymryd ag achosion ar les a budd-daliadau er mwyn eich etholwyr, fel yr wyf innau a llawer un arall yn ei wneud—ond y ffaith syml yw bod y diwygiadau treth a lles hyn wedi bod yn atchweliadol iawn. Hyd yn oed ar ôl y gwelliannau, dengys y dadansoddiad eu bod yn dal i fod yn atchweliadol iawn. Maent yn druenus o atchweliadol gan eu bod yn taro'r rhai sydd leiaf abl i'w hamddiffyn eu hunain. Y menywod, cymunedau ethnig penodol, yr ifanc, y rhai nad oes ganddyn nhw lais—sydd yn gorfod dod atoch chi a minnau i ofyn am gymorth. Ond a wyddoch chi ein bod ni yn eu helpu nhw i wrthsefyll y system, er gwaethaf y system? Pam na wnaeth—? Pan oeddwn i'n Weinidog, pan ysgrifennodd Julie James a minnau ac eraill y llythyr at Weinidogion y DU i ddweud, 'Gwnewch eich asesiad eich hunain ar yr effaith gronnol yn seiliedig ar dystiolaeth. A gweithiwch allan beth yw effaith y rhain.' 'Na, does dim angen gwneud hynny'. 'Pam, beth sy'n codi ofn arnoch chi?' Maen nhw'n ofni'r ffaith syml y bydd yn dangos bod y rhain yn cosbi'r tlawd.

Ni fu a wnelo hyn erioed â gosod cyni ar ysgwyddau'r rhai a all ei fforddio fwyaf—mae'n cael ei wneud ar y rhai a all ei fforddio leiaf, ac mae'n peri niwed iddyn nhw a niwed i gymunedau. Pan soniwn ni am y pellter, fel y crybwyllwyd mewn dadl flaenorol yn y fan hon, rhwng y goreuon, y gwleidyddion, pa ryfedd, pan mae gennych mewn etholaeth fel fy un i ardaloedd cefnog nad ydynt yn gweld hyn o gwbl ac nid yw'n cyffwrdd â'u bywydau, ac eto i gyd yng Nghaerau a Gilfach ac mewn mannau eraill, ceir cymunedau cyfan sy'n dioddef nawr dan hyn, a bydd pethau'n gwaethygu. Ni allaf fynd drwy fanylion y cyflwyniadau y byddwch chi wedi eu gweld, ac yr wyf i wedi eu gweld, ac y bydd pawb wedi eu cael nhw gan Age Cymru ynglŷn â rhai o'r newidiadau sydd eto i ddod a sut y byddan nhw'n effeithio ar rai o'r bobl hŷn sy'n cael y taliad annibyniaeth personol ac ati. Dim ond dweud a wnaf wrth Geidwadwyr tosturiol, wrth bobl sy'n wirioneddol boeni am eu hetholwyr—na allwn guddio ein pennau yn y tywod mwyach. Mae hon yn gosbedigaeth ar bobl, ac os ydym ni'n credu na fydd y bwlch yn cynyddu, wel fe wna. Os na all cymdeithas rydd helpu'r niferoedd sy'n dlawd, ni all achub yr ychydig sy'n gyfoethog. Mae'n ddyletswydd arnom gydnabod y ffeithiau ar lawr gwlad cyn y gallwn ddod ymlaen gyda'r atebion mewn gwirionedd.