5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y pwysau ariannu mewn llywodraeth leol? OAQ53674

Yn sicr. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddiogelu llywodraeth leol a'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Mae llywodraeth leol ym mhob rhan o Gymru wedi cael y setliad gorau posibl, gyda'r gostyngiad o 1 y cant a gyhoeddwyd yng nghyllideb derfynol 2018-19 wedi troi'n gynnydd o 0.2 y cant eleni.

Weinidog, yn sgil cyni'r Torïaid, nid oedd dewis gan gyngor Torfaen ond cynyddu'r dreth gyngor eleni er mwyn diogelu gwasanaethau hanfodol, sef gofal cymdeithasol ac addysg. Rwy'n falch iawn fod gennym, yn Nhorfaen, gyngor Llafur sy'n barod i wneud y penderfyniadau hynny i ddiogelu ein gwasanaethau lleol. Nid yw arweinydd UKIP yn gwybod dim am y pwysau ariannol sy'n wynebu'r awdurdod lleol yn Nhorfaen, ac rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi, Weinidog, fod yr holl ffrwythau isel wedi diflannu bellach mewn awdurdodau lleol a'u bod yn wynebu brwydr wirioneddol i oroesi.

Yr wythnos diwethaf, dywedodd arweinydd Torfaen wrth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ei fod wedi diogelu addysg gan ei fod yn credu ei fod yn wasanaeth ataliol allweddol. Cytunaf yn gryf â'r farn honno. A ydych yn cytuno â'r farn honno, Weinidog? Ac o ystyried y dystiolaeth gadarn iawn a gafodd y pwyllgor ynghylch pwysau ariannol mewn ysgolion, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod addysg yn cael ei blaenoriaethu yn y cylch cyllidebol nesaf?

Ie. Rwy'n bendant yn croesawu'r flaenoriaeth y mae Torfaen, a llawer o awdurdodau eraill yn wir, yn ei rhoi i addysg a gwasanaethau cymdeithasol mewn setliad sy'n anodd iawn i'r rhan fwyaf o awdurdodau lleol. Rydym yn cydnabod yr heriau i awdurdodau a'r dewisiadau anodd a wnânt, fel y dywedais yn gynharach, ynghylch arbedion a gwasanaethau sy'n newid, a'r penderfyniadau y mae'n rhaid iddynt eu gwneud ynglŷn â'r dreth gyngor er mwyn cydbwyso'r gyllideb. Fel y dywedais, rhwng y setliad dangosol a'r setliad gwirioneddol, fe lwyddasom i gynyddu'r cyllid i lywodraeth leol er mwyn adlewyrchu rhai o'r blaenoriaethau penodol y maent wedi eu pwysleisio wrthym ynglŷn ag addysg a gwasanaethau cymdeithasol. Yn sicr, rydym yn croesawu'r flaenoriaeth honno. Ond nid oes amheuaeth fod cyni'n cael cryn effaith ar wasanaethau lleol, ac mae'n rhaid i'r holl gynghorau wneud dewisiadau anodd iawn.

Weinidog, dywedodd arweinydd cyngor Caerffili yn ddiweddar fod yr awdurdod ar ben ei dennyn ar ôl cael toriad i'w gyllid mewn termau real. O ganlyniad, mae trigolion Caerffili wedi gweld cynnydd o bron i 7 y cant yn eu biliau treth gyngor, ynghyd â thoriad o £14 miliwn i wasanaethau'r cyngor. Mae'r toriadau hyn i'r gwasanaethau yn cynnwys canolfan hamdden Pontllan-fraith, a allai gau erbyn diwedd mis Mehefin eleni, er gwaethaf gwrthwynebiad chwyrn gan y gymuned leol. Dyna'r ardal lle mae [Anghlywadwy.] Neil Kinnock yn dal yno. A yw'r Gweinidog yn derbyn y bydd ei setliad llywodraeth leol gwael yn cael effaith ddifrifol ac andwyol ar strategaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd, addysg a lles pobl sy'n byw yng Nghaerffili, os gwelwch yn dda?

Bydd awdurdodau lleol yn derbyn £4.2 biliwn o gyllid cyffredinol i'w wario ar wasanaethau yn 2019-20, a bydd cyllid craidd yn cynyddu 0.2 y cant ar sail debyg am debyg o gymharu â 2018-19. Yn unol ag ymrwymiad ein rhaglen lywodraethu i ddarparu cyllid ar gyfer terfyn isaf i'r setliad, mae'r setliad yn cynnwys £3.5 miliwn a ariennir yn llawn gan Lywodraeth Cymru i sicrhau nad oes yn rhaid i unrhyw awdurdod ymdopi â gostyngiad o fwy na 0.3 y cant yn ei gyllid allanol cyfunol y flwyddyn nesaf.

Rydym wedi gwneud ein gorau glas i ddal ymbarél dros ein hawdurdodau lleol a'u gwasanaethau rhag y rhaglen hynod greulon o gyni a weithredir gan y Llywodraeth Geidwadol y mae Mohammad Asghar yn ei chefnogi, ac y pleidleisiodd drosti yn ôl pob tebyg. Mae'r syniad y gallwch wahanu'r penderfyniad i barhau â rhaglen gyni am naw mlynedd oddi wrth y difrod i wasanaethau lleol yn eich awdurdod lleol yn eithaf rhyfeddol, ac mae angen i chi ystyried beth yw canlyniadau anfwriadol eich polisïau eich hun i'r gwasanaethau rydych yn sôn amdanynt cyn ichi edrych yn unrhyw le arall, gan nad oes unrhyw amheuaeth, fel y dywedodd Lynne Neagle yn awr, nad oes unrhyw ffrwythau isel ar ôl yma. Rydym yn torri hyd at yr asgwrn y gwasanaethau y mae pobl leol, fel y dywedodd yn gywir, yn eu gwir werthfawrogi, ac nid ydynt am i'r gwasanaethau hynny gau. Yr unig ffordd o atal hynny rhag digwydd yw gwrthdroi'r rhaglen greulon iawn o gyni y mae eich Llywodraeth wedi bod yn ei gweithredu.