Part of the debate – Senedd Cymru am 3:34 pm ar 1 Mai 2019.
A gaf fi ddechrau drwy ddiolch yn ddidwyll i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am dderbyn y gwahoddiad gan y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu i fynd ar drywydd ymchwiliadau pellach i berthynas Llywodraeth Cymru â Pinewood? Mae'n adroddiad ardderchog. Nid wyf hyd yn oed yn gwybod lle rwyf am ddechrau arno, ond rwy'n meddwl y dechreuaf gyda'r pwynt yr oeddech chi'n sôn amdano, Bethan, sy'n ymwneud â thryloywder, oherwydd fy mod yn credu bod hynny'n berthnasol i'r Llywodraeth yn ei chyfanrwydd.
Fel pawb arall, ar ôl croesawu cyhoeddiad cychwynnol y Llywodraeth am y trefniant newydd gyda Pinewood, ac ar ôl tua blwyddyn, gofynnais gwestiynau gweddol ddiddrwg-ddidda am gynnydd a dangosyddion perfformiad allweddol, yn sgil craffu rheolaidd mewn gwirionedd. Roedd ymatebion Edwina Hart yn fyr a heb fawr o wybodaeth fel roeddem wedi dod i'w ddisgwyl ar y pwynt hwnnw, ond hyd yn oed bryd hynny roedd cyfrinachedd masnachol yn dod i'r amlwg. Nid oeddem yn clywed dim am y trefniadau i ddod â £90 miliwn i mewn i'r economi. Erbyn mis Mawrth 2017, rai blynyddoedd yn ddiweddarach, dywedodd arweinydd y tŷ ar y pryd, mewn ymateb i fy ngheisiadau, fod datganiad ar y ffordd. Ni ddigwyddodd dim byd.
Nid wyf am fynd drwy hyn i gyd, ond euthum ymlaen wedyn i ofyn amryw o gwestiynau, ac nid oedd yn glir ar y pryd beth oedd y gwahaniaeth rhwng cyllideb buddsoddi yn y cyfryngau a chyllideb Sgrîn Cymru—gan nad oedd fawr o wybodaeth ar gael ar y gwefannau amrywiol—ac roedd yr hyn a gefais yn anghyflawn neu roedd oedi mawr cyn cael ymateb, eto'n frith o gyfeiriadau at gyfrinachedd masnachol. Ac erbyn hyn, roeddwn yn rhannu fy anesmwythyd gydag Aelodau eraill. Roeddwn hyd yn oed wedi cysylltu â'r Comisiynydd Gwybodaeth pan wrthodwyd ceisiadau rhyddid gwybodaeth. I dorri stori hir yn fyr, roedd Cadeirydd y pwyllgor diwylliant—Bethan—yn cytuno bod angen archwilio hyn ymhellach, ac rwy'n ddiolchgar iawn i chi am fanteisio ar y cyfle hwnnw.
Oherwydd daw'n amlwg bellach erbyn 2016, pan ddechreuais i ofyn y cwestiynau hyn, fod llawer iawn o newidiadau costus wedi digwydd yn y berthynas honno. Roedd y gwrthdaro buddiannau a oedd yn mudlosgi wedi tanio ac roedd y rhagolygon ariannol ymhell i ffwrdd ac nid oedd neb yn gwybod amdano. Er gwaethaf cwestiynau pellach gennyf fi ac Adam Price, ni chafodd hyn ei amlygu mewn unrhyw ffordd o gwbl tan i'r Archwilydd Cyffredinol, fel y gwyddom, ymwneud â'r mater y llynedd.
Rwyf am i Lywodraeth Cymru wybod ein bod yn deall ac yn parchu cyfrinachedd masnachol. Ond mae angen i Weinidogion barchu eu dyletswydd i fod yn agored pan fydd y Cynulliad hwn yn craffu arnynt, ac efallai y dylent gofio hefyd y gallai rhai ohonom fod yn gyfarwydd â'r cysyniad o gyfrinachedd masnachol o'n bywydau blaenorol. Gwn yn union beth y mae'n ei olygu. Nid Harry Potter yw Llywodraeth Cymru. Nid oes ganddi glogyn anweledigrwydd a rhaid iddi roi'r gorau i drin cyfrinachedd masnachol fel pe bai'n glogyn o'r fath.
Hyd nes y cafwyd craffu gan y pwyllgor, ni chynigiodd Gweinidog na Dirprwy Weinidog yr esboniad ar unrhyw bwynt fod Pinewood wedi rhoi feto ar atebion i gwestiynau, oherwydd pe baent wedi gwneud hynny, gallwn i ac eraill fod wedi ystyried rhoi atebion wedi'u golygu, er enghraifft. Ac er nad oes argymhelliad ar gyfrinachedd masnachol yn yr adroddiad hwn, edrychaf ymlaen at ganfyddiadau'r pwyllgor ar ôl yr ymchwiliad sydd ar y gorwel i gymorth Llywodraeth i fusnesau.
A sôn am fywydau blaenorol, roeddwn yn falch iawn fod y pwyllgor wedi edrych ymhellach ar y ffaith na chafwyd arolwg adeiladau ar gyfer adeilad y stiwdio nac amserlen waith ar gyfer gwelliannau i denantiaid. Ble mae tystiolaeth y Llywodraeth y byddai gwario £1 filiwn ar y to wedi ychwanegu gwerth cyfatebol i'r daliad hwn? Sut na chlywodd rybuddion fod cael y bwthyn ar y safle yn rhwymedigaeth pan fynnodd y gwerthwr ei fod yn rhan o'r pecyn gwerthu? Pe bawn wedi cynghori cleientiaid yn y modd hwn pan oeddwn mewn practis preifat, gyda chaffaeliad o'r math hwn, a'r hyn a wyddom am y contract, rwy'n eithaf sicr y byddai hawliad wedi'i wneud yn erbyn fy nghwmni gan y prynwr, a'r benthyciwr o bosibl, ac rwy'n weddol sicr y buaswn wedi cael fy niswyddo. Ac rwy'n chwilfrydig i wybod pwy oedd â chyfrifoldeb yn yr achos hwn.
Oherwydd pa hyder y gallwn ei gael yn awr, ar ôl clywed bod Llywodraeth Cymru newydd brynu warws i storio meddyginiaeth rhag ofn y cawn Brexit 'dim bargen'? Sut y gallwn fod yn siŵr eu bod hyd yn oed wedi sicrhau bod y lle yn sych? Ac unwaith eto, pam na allwn gael gwybod ar ba delerau y cafodd Llywodraeth Cymru y warws honno? Rwy'n credu y gallaf deimlo Gweinidogion yn estyn am y clogyn anweledigrwydd eto.
Fel y mae'n digwydd, rwy'n cytuno gyda'r ffaith bod y Llywodraeth wedi gwrthod argymhelliad 8. Mae angen cynnal arolwg adeiladau ar adeiladau sy'n werth llai nag £1 filiwn, hyd yn oed os ydynt i gael eu dymchwel, oherwydd dyna sut rydych yn nodi problemau sy'n berthnasol i amcangyfrif costau dymchwel. Felly, rwy'n gobeithio efallai y bydd Llywodraeth Cymru yn derbyn yr argymhelliad hwnnw.
Rwy'n meddwl mai'r hyn y mae pawb ohonom wedi'i ddysgu o'r stori druenus hon yw nad Jeremy Corbyn yn unig sy'n cyflwyno asynnod ac ungyrn fel ceffylau pedigri. Pan fyddwch yn cyflwyno eich enillydd rasys nesaf i wneud arian, Weinidogion, byddai'n well i chi brofi ei bedigri ymlaen llaw. A phan fyddwch yn cymryd rhan mewn trefniadau pwrpasol—a chofiwch fod cytundeb Bad Wolf yn drefniant pwrpasol—gwnewch yn siŵr eich bod wedi caffael yr arbenigedd negodi angenrheidiol. Dywedodd un o gyfarwyddwr Bad Wolf, rhywun a arferai weithio i'r Llywodraeth, fod diffyg capasiti yn yr adran honno. A Jenny, rydych chi'n llygad eich lle, os ydych chi'n ymdrin â Darth Vader, nid ydych yn anfon Bambi i mewn i drafod y cytundeb.
Felly, yn olaf, rydych wedi cael eich dwyn i gyfrif yn gadarn yma, Lywodraeth Cymru. Rwyf am glywed heddiw eich bod yn mynd i dderbyn cyfrifoldeb am hyn, a dangos eich atebolrwydd wedyn. Diolch yn fawr.