Part of the debate – Senedd Cymru am 3:14 pm ar 7 Mai 2019.
A gaf i'n gyntaf groesawu'r adroddiad amserol iawn hwn ac un cynhwysfawr iawn hefyd ar waith teg? Mewn cyfnod pan mai'r ddwy her fawr sydd gennym ni yn ein cymdeithas ac yn fyd-eang, mewn gwirionedd, yw'r argyfwng newid hinsawdd a'r angen i fynd i'r afael â hynny, ond hefyd y ffactor mawr arall o ansefydlogrwydd cymdeithasol, sef yr anghydraddoldeb o ran cyfoeth ac incwm—. Ac, yn y DU, mae 60 y cant o'r holl gyfoeth wedi cael ei etifeddu; ni chafodd ei ennill, ni chafodd ei greu, mae'n gyfoeth a etifeddwyd, ac rydym yn gwybod am ganlyniadau hynny. Rydym hefyd yn gwybod, flwyddyn ar ôl blwyddyn, am y 10 mlynedd diwethaf, fod incwm y 10 y cant tlotaf mewn cymdeithas wedi gostwng a bod incwm y 10 y cant uchaf wedi cynyddu. Y ffigurau ar gyfer 2018 yw bod y 10 y cant tlotaf wedi gostwng ychydig yn is na 2 y cant; a chynnydd o bron 5 y cant yn y pumed ran gyfoethocaf, ac mae hynny wedi bod yn duedd ledled Ewrop mewn gwirionedd, ac rwy'n credu bod hyn yn achosi ansefydlogrwydd.
Mae llawer o agweddau ar yr adroddiad hwn sy'n bwysig iawn. Rwy'n credu bod hyn yn ychwanegu cefnogaeth at ymrwymiad y Prif Weinidog i gyflwyno Deddf partneriaeth gymdeithasol amserol iawn, a bydd hynny'n rhoi sail statudol i bartneriaeth gymdeithasol rhwng undebau llafur, busnesau a Llywodraeth Cymru. Ond a gaf i dynnu sylw at un peth yr wyf i'n falch iawn ohono yn yr adroddiad? Mae'n cydnabod y cysylltiad rhwng bargeinio ar y cyd, aelodaeth o undebau llafur a thlodi. Ac rydym yn gweld hyn mewn gwirionedd ledled Ewrop. Mae'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol wedi cyhoeddi gwybodaeth anhygoel o werthfawr yn ddiweddar, ac mewn gwirionedd mae'n dangos lle ceir bargeinio ar y cyd, lle mae gan bobl sy'n gweithio lais gwirioneddol o fewn yr hyn sy'n digwydd o fewn y diwydiant, o fewn cymdeithas, mae eu telerau a'u hamodau gwirioneddol yn well a hefyd y bwlch cyfoeth—nid ydyn nhw'n cael eu gosod yn erbyn ei gilydd ac yn gostwng yn raddol i'r lefel gyffredin isaf.
Ac a gaf i awgrymu bod yna dri maen prawf allweddol mewn Deddf partneriaeth gymdeithasol? Un yn amlwg yw rhoi sylfaen ddeddfwriaethol i'r bartneriaeth honno. Yr ail yw defnyddio ein caffaeliad o £5 biliwn i £6 biliwn y flwyddyn. Os yw cwmnïau yn awyddus i gael cyfran o'r arian cyhoeddus hwnnw, mae'n sicr nad yw'n afresymol inni sefydlu a gosod safonau gwaith moesegol. Oherwydd os oes un egwyddor sylfaenol y gallwn ni ei gwarantu yn y Cynulliad hwn, yng Nghymru, yn y DU a'r tu hwnt, dyma hi: os bydd rhywun yn gweithio'n galed mewn wythnos waith lawn, yna dylai fod ganddo'r hawl ddiymwad i fywoliaeth o safon weddol. Dyna ddylai'r safon ofynnol fod, ac mae'n ymddangos i mi mai defnyddio ein pŵer caffael i wneud hynny yw'r peth iawn i'w wneud. Ac yna'r pwynt sylfaenol sy'n dilyn o hynny—a'r rheswm am y Ddeddf—yw bod yn rhaid i fonitro a gorfodi ddigwydd. Rydym ni wedi gweld gweithredu'r isafswm cyflog yn cael ei ddiystyru, ac ni ddylem wneud y camgymeriad hwnnw. Felly, mae'n ymddangos i mi fod hynny'n bwysig iawn.
Felly, o ran y tri chwestiwn yr hoffwn eu gofyn i chi, mae un yn ymwneud ag amserlen bosibl ar gyfer cyflwyno'r Ddeddf partneriaeth gymdeithasol a addawyd. Yn ail, a ydych chi'n credu y gallai fod cyfle o fewn honno i ymgorffori rhywfaint o gonfensiwn y Sefydliad Llafur Rhyngwladol ar waith teg? Ac, yn drydydd, llinell amser o bosibl yng nghyswllt yr ymrwymiad hefyd—yr ymrwymiad gwerthfawr iawn—i weithredu adran 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, y mae'r Torïaid yn San Steffan wedi gwrthod ei gweithredu, ond a fyddai'n ein galluogi ni i gymryd camau pellach i hyrwyddo dyletswydd economaidd gymdeithasol yn ein cymdeithas.