Pe byddech wedi dweud y byddai gan Gymru y gyfradd ailgylchu orau ond dau ledled y byd i gyd, a hynny o fewn 20 mlynedd, pe byddem wedi dweud y byddem wedi newid y gyfraith yn sylfaenol mewn cysylltiad â rhoi organau i fod â'r cyfraddau rhoi organau gorau yn y Deyrnas Unedig, pe byddech wedi dweud wrth bobl y byddem wedi pasio'r Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a'n bod wedi ymrwymo i 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg o fewn oes llawer o bobl yn y Siambr hon, nid wyf i'n credu y byddai'r rhai oedd yma ym 1999, o glywed y gellid gwneud yr holl bethau hynny, a hynny o fewn 20 mlynedd, nid wyf i'n credu y bydden nhw wedi cwyno am ddiffyg uchelgais yma yng Nghymru.

Ac yn olaf, o ran y pethau a fyddai, yn fy marn i, wedi bod yn destun syndod i bobl bryd hynny, pe byddech wedi dweud wrth bobl y byddai datganoli, o fewn 20 mlynedd, wedi datblygu i'r fath raddau fel bod gennym bortffolio Cabinet sy'n ymroddedig i gysylltiadau rhyngwladol yn rhan o Lywodraeth Cymru, rwy'n credu y byddai hynny wedi bod yn rhywbeth anodd iawn i bobl yn ôl ar ddechrau'r datganoli fod wedi ei ddychmygu. Am yr holl resymau hynny, rwy'n credu bod cymaint o bethau yn yr 20 mlynedd diwethaf i ymfalchïo ynddyn nhw a'r hyn sydd wedi'i gyflawni yma ar draws y Cynulliad Cenedlaethol.

Ond yn ogystal â phethau sy'n destun syndod dymunol, yn fy marn i, o'r safbwynt hwnnw ym 1999, bu rhai siomedigaethau a rhai ergydion hefyd. Rwy'n credu y byddem wedi ein siomi, Llywydd, fel y gwnaethoch chithau ddweud yn eich cyfraniad chi, bron 20 mlynedd ar ôl Comisiwn Richard—Comisiwn Richard a ddywedodd wrthym yn y tymor Cynulliad cyntaf hwnnw fod angen 80 o Aelodau ar y Cynulliad i gyflawni'r cyfrifoldebau sydd ganddo—rwy'n credu y byddai pobl wedi eu siomi i feddwl, ymhen 20 mlynedd, mai dim ond 60 o Aelodau sydd yma o hyd, sy'n ymdrin erbyn hyn â lefel wahanol iawn o gyfrifoldeb i Gynulliad Cenedlaethol 1999. Rwy'n credu, Llywydd, ac efallai mai dim ond fy marn i yw hyn, y byddem wedi ein siomi ym 1999 o weld pa mor bell yr ydym wedi gwyro oddi wrth yr addewidion cynharach hynny y byddai datganoli yn ffordd newydd o gyflawni gwleidyddiaeth yma yng Nghymru, bod llai o bwys i rwystrau a ffiniau traddodiadol ac y byddai'n haws gweithio ar draws y rhaniadau hynny. Llywydd, mae'n ymddangos i mi ein bod ni wedi symud cryn bellter o'r ddelfryd honno dros yr 20 mlynedd hyn.

Yn wir, rwy'n credu ei bod yn anodd dychmygu hynt Mesur iechyd meddwl y trydydd Cynulliad yn cael ei efelychu'n hawdd heddiw. Mesur iechyd meddwl a basiwyd gyda Gweinidog Iechyd Llafur mewn Llywodraeth glymblaid â Phlaid Cymru, yn gweithio gyda Chadeirydd y Pwyllgor Iechyd o'r Ceidwadwyr i gyflwyno gwasanaeth iechyd meddwl gofal sylfaenol newydd sbon, i roi hawliau newydd i gleifion mewn ysbytai meddwl, cymryd cam cynnar o ran cyd-lunio cynlluniau gofal a thriniaeth, a gwneud hynny mewn ffordd a oedd wedi'i gwreiddio mewn consensws cryf o ran ei ddiben ar draws Siambr y Cynulliad. Nawr, mae gwleidyddiaeth y tu allan i'r Siambr hon wedi mynd yn fwy rhwygol ac ymosodol, ac efallai na fydd yn peri syndod mawr fod hynny wedi effeithio ar y lle hwn, ond nid hwn yw'r uchelgais y sylfaenwyd y sefydliad hwn arno. Rwy'n credu y byddem wedi ein siomi, ym 1999, o fod wedi edrych ymlaen at y ffordd y mae rhai o'r gobeithion cynnar hynny wedi fferru, ac rwy'n credu y byddem yn iawn i gael ein siomi hefyd.

Mae fy nhrydydd pwynt, Llywydd, yn un y gwnaethoch chithau ymdrin ag ef yn dda iawn yn eich cyfraniad chi, oherwydd yn ôl ar y bore balch, os nad cwbl hyderus hwnnw, ym 1999, fe wnaethom ni danbrisio, rwy'n credu, yr heriau a ddaw o fod yn sefydliad mor newydd, lle mae popeth yn digwydd inni am y tro cyntaf, lle'r ydym bob amser yn creu ein hanes ein hunain. Mae gobaith enfawr wrth drosglwyddo rheolaeth i bobl dros eu tynged eu hunain, ond mae'r broses honno'n arwain yn anochel at frifo hefyd.