Part of the debate – Senedd Cymru am 3:46 pm ar 14 Mai 2019.
Diolch am y cwestiynau a'r sylwadau. Rwy'n credu, gan droi yn gyntaf at eich pwynt am glystyrau meddygon teulu. Yn fy marn i, pan fyddwn ni'n ystyried y camau a gymerwyd drwy'r byrddau partneriaeth rhanbarthol y bwriadwn eu hyrwyddo, mae llawer o'r gweithgarwch hwnnw'n digwydd o fewn gofal sylfaenol. Felly, mae'n rhaid i'r angen am fwy o glinigau cof a arweinir gan feddygon teulu a chanolbwyntio ar ddiagnosis gyd-fynd â gwella ansawdd y gofal a ddarperir wedyn, yn hytrach na dim ond gwella'r gyfradd o ddiagnosis ac yna methu â darparu gwasanaeth cofleidiol i'r unigolyn hwnnw a sut mae'n byw ei fywyd. Felly mae llawer iawn o ganolbwyntio ar hynny. Ac mae hyn yn fusnes arferol i'n gwasanaeth iechyd. Nid rhywbeth ychwanegol ydyw na maes bach o weithgaredd arbenigol. Dim ond cynyddu a wnaiff nifer y bobl sy'n byw gyda dementia yn ystod y blynyddoedd i ddod, felly mae rheoli'r cyflwr yn well a gwell yn debygol o wireddu nifer o uchelgeisiau sydd yn y cynllun.
Rwy'n falch iawn o glywed eich bod chi a'ch swyddfa yn ffrindiau dementia, ac mae hynny'n rhan o'r gwaith i godi ymwybyddiaeth, y rhai sy'n arwain a'r werin yn cydnabod ac yn cyhoeddi'n glir, 'Rwyf i'n ffrind dementia, ac rwy'n credu y dylech chithau fod hefyd.' Ac mae gofyn y cwestiwn hwnnw wrth inni ymhél â'n gweithgarwch yn rhan o wneud hynny. Ond, o ran lle'r oeddem ni, gyda 120,000 o ffrindiau dementia yng Nghymru, ac yna yn ystod y flwyddyn ddiwethaf cyrraedd 158,000, mae hynny'n dangos bod datblygiad a chynnydd yn lefel yr ymwybyddiaeth. Ac, fel y dywedais, rwy'n credu bod gan bawb ohonom gyfran yn y gwaith angenrheidiol hwnnw, ac rwy'n credu y byddai'n foment falch iawn i Gymru pe gallem fod yn Senedd gyntaf i fod yn ffrind dementia yn y DU a thu hwnt.
Ar eich pwynt chi ynglŷn â thechnoleg a gweithgareddau, ac mae llawer o hyn yn ymwneud â'r hyn yr wyf wedi ei weld mewn cartrefi gofal a thu hwnt, caiff technoleg ei defnyddio mewn ffordd wirioneddol gadarnhaol i helpu pobl yn union fel yr ydych chi'n ei ddweud, gyda hobïau a gweithgareddau. Ceir llawer o weithgaredd cerddorol, ac yn wir mae'n atgoffa pobl o bethau ac yn eu helpu i ddwyn i gof a hel atgofion, ac mae modd ei gwneud hi'n haws i bobl ddwyn i gof yr atgofion hynny a rhoi llawenydd mawr i bobl o hyd yn eu bywydau, nid yn unig i'r unigolyn ei hun ond i'w deulu a'i gyfeillion hefyd. Felly, rwy'n eiddgar i weld nid yn unig yr ystod gyfan o weithgareddau ond mewn gwirionedd sut y gallwn geisio deall pa rai all helpu i wneud y gwahaniaeth mwyaf ac, ar yr un pryd, sut y gallwn sicrhau bod personoliaeth yr unigolyn hwnnw'n cael ei adlewyrchu yn yr atgofion hynny. Nid yw'n fater o ddweud wrthynt y gallant weld llyfr o ffotograffau neu y gallant ganu, oherwydd i lawer o bobl fel fi—rwy'n hoff iawn o ganu. Efallai nad yw pobl eraill yn hoffi gwrando arna i, ond rwy'n hoff iawn o ganu. Ac ar ymweliad diweddar â'r gorllewin, gwelais eto sut roedd ganddyn nhw amrywiaeth o weithgareddau canu ar gyfer unigolion a bod hynny'n gwneud gwahaniaeth mawr iddynt. Ond ceir pobl eraill na fyddai hynny o bosib yn apelio atynt o gwbl, felly mae'n rhaid inni ailfeddwl am yr hyn sy'n bwysig i'r unigolion hynny.
Ac rwy'n dymuno gorffen ar y pwynt a wnaethoch chi am y tîm therapi galwedigaethol yn Ysbyty Cwm Cynon. Cefais innau'r pleser hefyd o ymweld â nhw i gwrdd â'r tîm a rhai o'r bobl sy'n byw gyda dementia a ddaeth i Ysbyty Cwm Cynon am y prynhawn i egluro sut yr oedd eu gwaith wedi gwneud gwahaniaeth iddyn nhw. Ac mae yna bwynt yn y fan hon ynglŷn â phwysigrwydd deall anghenion rhywun cyn gynted ag y bo modd, er mwyn gallu ymyrryd a'u cefnogi i gadw mwy o'r hyn sy'n bwysig iddyn nhw. Mae rhywbeth i'w ddysgu o bob rhan o Gwm Taf Morgannwg, sy'n enghraifft wirioneddol o arfer da y dylai eraill ddysgu ohoni ledled y gwasanaeth. Ac rwy'n hapus i ddweud eu bod nhw wedi cynnwys gwerthuso ac ymchwilio yn y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Felly nid yn unig y byddan nhw'n gallu dweud, 'Rydyn ni'n credu ein bod ni'n gwneud y peth iawn', ond bydd ganddyn nhw sail tystiolaeth i siarad â gweddill y bwrdd iechyd ac, yn wir, â gweddill y GIG a'r teulu ehangach, ynghylch sut i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i bobl sy'n byw gyda dementia.