Wel, mae'r gorffennol yn hysbysu'r dyfodol. Mae llawer o'r mythau a'r chwedlau sydd wedi ffurfio treftadaeth a diwylliant Cymru yn cyfeirio’n ôl at orffennol cyffredin yr Hen Frythoniaid a oedd yn byw ledled Prydain, ac a elwid yn 'Wælisc', neu 'Welsh' neu 'estron' gan y goresgynwyr, ond a gyfeiriai at ei gilydd fel cydwladwyr, fel 'Cymry'. Weithiau, clywn am oes y Rhufeiniaid, goresgyniad Ynys y Derwyddon, caer Rufeinig Segontium yng Nghaernarfon, ac yn fwy diweddar, y filâu Rhufeinig a ddarganfuwyd mewn anheddiad ar lannau gorllewinol y Gymru fodern. Clywn am y goncwest Normanaidd yng Nghymru a'r cestyll a adnewyddwyd neu a adeiladwyd ganddynt. Mae angen i ni glywed mwy am y darn tywyll hwnnw o hanes rhwng y cyfnodau hynny, sy’n ymwneud â chymaint o dreftadaeth wych ac sy’n cynnwys gwir darddiad chwedlau Arthur.

Dywedir, am gyfnod byr o amser, fod y Brythoniaid Rhufeinig o'r gorllewin, o Ystrad Clud i Gernyw a Llydaw, wedi sefyll yn unedig yn erbyn y goresgynwyr a feiddiodd gyfeirio atynt fel 'estroniaid' yn eu gwlad eu hunain. Adennill y tiroedd a gollwyd ac aduno llwythau Prydain oedd eu hetifeddiaeth. Ysgogwyd y Goncwest Normanaidd yn Iwerddon a Phrydain gan chwedlau Brutus ac Arthur, fel y cawsant eu hailysgrifennu gan Sieffre o Fynwy ar gyfer ei feistri Normanaidd. Yn ystod gaeaf 1069-70, bu farw 100,000 o wŷr Prydain yn yr ymgais i gyflawni hil-laddiad yng ngogledd Lloegr gan y Normaniaid—anrhaith y gogledd—naill ai yn y laddfa gychwynnol neu o ganlyniad i'r newyn a ddilynodd. Ac eto, ni saif unrhyw gofeb i nodi'r golled ofnadwy hon. Roedd y gwrthryfeloedd yn 1070 gan Hereward Effro yn Lloegr, yn 1294 gan Madog ap Llywelyn yng Nghymru, ac yn 1297 gan William Wallace yn yr Alban oll yn wrthryfeloedd gan wŷr Prydain yn erbyn gormes y Normaniaid.

Ymladdodd tad ac ewythr Robert I, brenin yr Alban, dros frenin y Normaniaid, Edward I, 'morthwyl yr Albanwyr', yn ngoresgyniad Cymru ym 1282-84, gan fod arnynt wasanaeth milwrol yn gyfnewid am eu tiroedd yn Lloegr. Credir bod Robert ei hun wedi treulio peth amser yn llys Edward yn ystod y cyfnod hwn ac efallai ei fod ef ei hun wedi bod yn rhan o’r ymladd. Wrth wasanaethu marchog o sir y Fflint, Syr Gregory Sais, treuliodd Owain Glyndŵr a'i frawd Tudur gyfnod yn gwarchod Caerferwig ar y ffin rhwng Lloegr a’r Alban, ac ym 1385, ymunodd Owain a thri aelod arall o'r teulu â'r fyddin a arweiniodd brenin olaf y Normaniaid, Rhisiart II, yn erbyn yr Alban. Ar ôl gwasanaethu'r brenin Plantagenetaidd olaf yn ufudd, aeth ati wedyn i gynllwynio gyda theulu Percy a theulu Mortimer i rannu'r deyrnas yn dair rhan.

Roedd Harri VII yn hanu o hen deulu ar Ynys Môn, a oedd yn honni eu bod yn ddisgynyddion i Gadwaladr, brenin hynafol olaf Prydain yn ôl y chwedlau. Roedd yn ddisgynnydd ar ochr ei dad i Ednyfed Fychan, distain neu stiward Gwynedd, a thrwy wraig y distain i Rys ap Tewdwr, brenin Deheubarth yn ne Cymru. I feirdd Cymru, roedd cred mai Harri oedd y mab darogan a fyddai'n rhyddhau'r Cymry rhag gorthrwm. O'r herwydd, pan esgynnodd i'r orsedd, fe adunodd y Brythoniaid Rhufeinig yn y gorllewin â'u cydwladwyr—y Cymry yn y tiroedd coll i'r dwyrain.

Priododd merch Harri VII, Marged, aelod o'r teulu brenhinol yn yr Alban. Ei disgynnydd uniongyrchol oedd Iago VI o'r Alban, a olynodd Elisabeth I ar orsedd Lloegr ym 1603 ac felly daeth yn Frenin Iago I ar y Deyrnas Unedig, gan uno'r Alban â gweddill y DU drwy etifeddiaeth yn hytrach na choncwest, yr undeb gwleidyddol ac economaidd a basiwyd gan Seneddau Lloegr a'r Alban 104 o flynyddoedd yn ddiweddarach. Mae Elisabeth II yn ddisgynnydd uniongyrchol i Harri VII drwy ei ferch Marged, chwaer hŷn Harri VIII.

Roedd boddi pentref Capel Celyn yng ngogledd Cymru ym 1965 i greu cronfa i ddarparu dŵr i Lerpwl yn adleisio digwyddiadau yn swydd Gaerhirfryn ganrif yn gynharach pan adeiladwyd cadwyn o gronfeydd dŵr Rivington i gyflenwi dŵr i Lerpwl, pan foddwyd llawer o anheddau mewn cymunedau lleol a thir melino a thir ffermio, a do, cafwyd protestiadau yn Lerpwl.

Mae achosion economaidd ac effaith gymdeithasol hanes diwydiannol modern hefyd yn ddall i ffiniau. Ar ôl 1970, diflannodd y diwydiant glo i bob pwrpas yng ngogledd a de Cymru, yn ogystal ag yn Northumberland a Durham, swydd Efrog, canol yr Alban, swydd Gaerhirfryn, Cumbria, dwyrain a gorllewin canolbarth Lloegr a Chaint. Caewyd gweithfeydd dur yn 1980 yn Shotton, Consett a Corby. Mae mythau’r gorffennol a gwirioneddau’r presennol fel y rhain yn cyfuno i greu chwedlau sylfaenol ein gwlad. Mae hanes Cymru a hanes y Prydeinwyr, felly, yn cydblethu ac yn anwahanadwy, a dylid eu haddysgu i bob disgybl ysgol yng Nghymru ar y sail hon.