A gaf fi ddiolch i chi, Ddirprwy Lywydd? Rwy'n siarad am ddatganoli trethi i Gymru. Nid wyf yn siŵr a ydw i wedi tynnu'r gwelltyn byr i gael y ddadl fer olaf yn y tymor, neu a yw'r Gweinidog wedi'i dynnu i ymateb i mi, neu efallai mai chi a wnaeth, Ddirprwy Lywydd, drwy orfod ein cadeirio, ond rydych wedi hen arfer â hynny, felly diolch i chi.

Pan feddyliwn am ddatganoli trethi i Gymru, mae'n rhaid ystyried pa mor bell y dylai fynd, ac rwyf wedi cadw dau beth yn benodol mewn cof wrth feddwl am hynny. Y cyntaf yw'r ffigur a nodwyd gan y Prif Weinidog ychydig yn ôl fel ein 'bwlch cyllido', fel y'i disgrifiodd, sef £13 biliwn, ac rwy'n deall hynny fel y gwahaniaeth rhwng y refeniw treth a godir yng Nghymru, boed hynny o drethi datganoledig neu rai eraill, a faint o arian a werir yng Nghymru. Mae'n ffigur pwysig iawn. Ceir trosglwyddiad net sylweddol o adnoddau yn y bôn o Loegr i Gymru. Mae'r swm hwnnw ychydig yn wahanol, yn gysyniadol, i'r £13 biliwn, i'r graddau ein bod yn disgwyl i'r diffyg fod yn sero dros amser, ac y gallem gynnal diffyg a oedd yn ddiffyg, yn hytrach na sero, ond serch hynny mae rhywfaint o gydgyfeirio'n perthyn i'r ddau swm, rwy'n credu.

Po fwyaf y byddwn yn datganoli trethi a pho fwyaf yw annibyniaeth ein system drethi, y mwyaf amlwg fydd y diffyg ariannol yn fy marn i, a'r anoddaf fydd cael cydsyniad parhaus i lefel y trosglwyddo hwnnw. Yn y ddadl yn Lloegr o leiaf, fe welwch lawer mwy am yr Alban nag am Gymru—cwynion am yr hyn y mae'r Alban yn gallu ei wneud o ran yr hyn sydd ar gael yn rhad ac am ddim yno ond nad yw'n rhad ac am ddim yn Lloegr, a chredaf fod mwy o bwyslais ar annhegwch canfyddedig yn y blynyddoedd diweddar nag a oedd yno o'r blaen. Nid wyf yn synhwyro'r un faint o bwyslais ar y trosglwyddiad cyllidol hwnnw i Gymru, ond mae yno, a pho fwyaf o reolaeth a gawn ar ein trethi ein hunain ac y byddwn yn codi ein trethi ein hunain yma, y mwyaf amlwg y daw'r trosglwyddiad hwnnw, a chredaf fod hwnnw'n bwynt pwysig i'w gofio, ac ar y sail na ddigwyddodd datganoli yng Nghymru yn 1979, a phryder llawer yn y Blaid Lafur, yn draddodiadol, ynglŷn â datganoli a sut yr oedd cydraddoldeb ar draws y Deyrnas Unedig a'r trosglwyddiadau hynny'n bwysicach ac yn rhywbeth y dylid eu cadw.  

Y mater arall rwy'n ei ystyried o ran pa mor bell y dylai datganoli trethi fynd yw dymuniad am setliad sefydlog. Nid wyf yn credu y dylai datganoli fod yn fath o wledd symudol am byth, heb sôn am bob amser, bob amser i un cyfeiriad. Hoffwn gael polisi sefydlog lle ceir consensws eang. Wrth gwrs, ni fydd yn cynnwys pawb, ond consensws eang mai dyma'r pwerau sydd gennym yng Nghymru a'r rhain yw'r pwerau a arferir gan Lywodraeth y DU, ac o ran treth, pa drethiant a godir yma a beth a godir yno. Felly, pan gefnogwyd datganoli trethi gennym, mae wedi bod ar y sail naill ai ei fod wedi digwydd, neu fod barn sefydlog y dylai ddigwydd. Cawsom gomisiwn Richard a chomisiwn Silk wedyn, ac roeddwn yn aelod o'r Pwyllgor Cyllid ar gyfer y dreth trafodiadau tir a'r dreth gwarediadau tirlenwi ac mewn egwyddor, fe'u cefnogais, oherwydd fy mod yn teimlo eu bod wedi'u cytuno drwy fath o ddull cydsyniol, ac er nad wyf yn siŵr y buaswn wedi dadlau o'r egwyddorion cyntaf dros eu datganoli pe na bai wedi'i gynnig, cefais fy argyhoeddi i'w cefnogi gan y ffaith bod yna gytundeb o'r fath ynghylch y datganoli hwnnw. Yn yr un modd gyda'r doll teithwyr awyr, pan benderfynodd ein grŵp ni eto y byddem yn cefnogi'r consensws, teimlem fod y Gweinidog yn iawn yn ei nodi yn y maes hwnnw. Felly, rydym yn ychwanegu'r rheini at ddatganoli'r dreth gyngor a'r system ardrethi busnes, ac o fis Ebrill eleni, cyfraddau treth incwm Cymreig.

Edrychasom wedyn i weld a ddylid datganoli trethi newydd. Un pryder sydd gennyf yn y maes hwn yw'r syniad y dylem rywsut drethu er mwyn trethu, neu y dylem drethu er mwyn profi'r peirianwaith datganoli, a chlywais hyn yn gyntaf gan Mark Drakeford pan anerchodd y Pwyllgor Cyllid yng Nghasnewydd. Yn hytrach na dweud, 'Dylem drethu oherwydd bod arnom angen y dreth honno i ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus penodol hynny, a dyma'r ffordd orau o'i chael,' ymddangosai bron fel pe bai'r dreth yn cael ei hystyried yn beth da ynddi ei hun. Rwy'n deall bod rhai trethi'n cael effaith ar ymddygiad a phan fydd pobl yn sôn am dreth ar blastig neu dreth ar dir gwag, mae o leiaf ran o'r rheswm dros y dreth yn ddymuniad i newid ymddygiad. Ond i mi, mae hwnnw'n fater isradd i'r prif un o fod angen treth i ariannu gwasanaethau cyhoeddus.