1. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda chymheiriaid yn Llywodraeth y DU ynghylch dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru? OAQ54303

Llywydd, a gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, ac am ei eiriolaeth gyson o bwysigrwydd y diwydiant dur yng Nghymru? Fel y bydd e'n gwybod, rydym ni'n cynnal trafodaethau rheolaidd gyda Llywodraeth y DU. Rydym ni'n parhau i bwyso arnyn nhw i gyflawni eu cyfrifoldebau i gefnogi gweithgynhyrchu strategol yng Nghymru ac i chwarae eu rhan i sicrhau dyfodol hirdymor i'n diwydiant dur.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rydych chi'n nodi'n gywir bod angen i Lywodraeth y DU chwarae ei rhan. Nid yw hyd yn oed wedi dod i gytundeb sector dur eto. Mae'n ymddangos bod yr Ysgrifennydd Gwladol blaenorol a'r Ysgrifennydd Gwladol presennol yn gwbl anymwybodol o bwysigrwydd mynd i'r afael â'r mater hwn o'n sector dur. Nawr, fel y gwyddoch chi, mae gwaith dur Port Talbot yn hollbwysig i'm hetholaeth i. Mae llawer o weithfeydd dur ar draws yr ardaloedd yng Nghymru yn anadl einioes i lawer o gymunedau lleol mewn gwirionedd, ac, er fy mod i eisiau siarad am Bort Talbot, rwy'n credu ei bod hi'n bwysicach ein bod ni'n siarad am yr agenda ddur ehangach a'r cyhoeddiad diweddar gan Tata ar gau gwaith yr Orb. Mae gwaith yr Orb yn rhan o'r teulu dur yng Nghymru, yn rhan o strwythur Cymru. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i edrych ar y cymorth y gall ei roi i weithwyr gwaith yr Orb, oherwydd er bod Tata yn dweud y bydd yn adleoli llawer, yr hyn y mae hynny'n ei wneud mewn gwirionedd yw cymryd swyddi oddi ar bobl eraill a swyddi'r bobl a fydd yn dod i waith yr Orb yn y dyfodol. Bydd cyfleoedd yn diflannu. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w wneud i sicrhau bod gan waith yr Orb a'r gweithwyr ddyfodol?

Wel, Llywydd, diolchaf i David Rees am y cwestiwn dilynol yna. Wrth gwrs, mae'n iawn; mae'n hynod siomedig bod Llywodraeth y DU wedi methu â darparu cytundeb sector i'r diwydiant dur, er gwaethaf y llu o gyfleoedd yr ydym ni wedi eu cymryd i ddadlau'r achos hwnnw iddyn nhw. Ac ni wnânt ei wneud gan eu bod wedi methu â datrys rhai o'r materion sy'n uniongyrchol yn eu dwylo nhw eu hunain. Dro ar ôl tro, mae'r diwydiant a Llywodraeth Cymru wedi annog Llywodraeth y DU i fynd i'r afael â mater y gwahaniaeth mewn prisiau trydan diwydiannol rhwng y Deyrnas Unedig a chystadleuwyr Tata ar gyfandir Ewrop. Mor ddiweddar â 27 Awst, roedd fy nghyd-Weinidog, Ken Skates, yn trafod hyn gyda'r Ysgrifennydd Gwladol newydd yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Mae'n hen bryd i Lywodraeth y DU gamu ymlaen a chwarae ei rhan yn y gwaith o gefnogi'r diwydiant dur ym Mhort Talbot ac yn ehangach yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, mae'n siomedig o fod wedi cael y newyddion ar 2 Medi nad oes yr un prynwr wedi ei ganfod ar gyfer safle yr Orb yng Nghasnewydd. Mae'n siomedig i Gymru ac mae'n peri pryder mawr i weithwyr yn y gwaith hwnnw.

Nawr, rwy'n croesawu'r ffaith bod Tata wedi dweud mai ei nod yw osgoi diswyddiadau gorfodol a chynnig swyddi eraill ar safleoedd eraill. Ond mae angen i'r ymgynghoriad hwnnw sy'n cael ei gynnal gyda staff fod yn un gwirioneddol, mae angen iddo roi sylw gofalus i'r achos sy'n cael ei gyflwyno gan yr undebau llafur ar ran eu haelodau, ac, fel Llywodraeth Cymru, byddwn yn gweithio gyda mudiad yr undebau llafur, yn ogystal â chyda'r cwmni, i wneud popeth y gallwn i gefnogi'r gweithlu hynod deyrngar a hynod fedrus hwnnw.

Wrth siarad yma yn 2015, yn y ddadl a alwodd ar Lywodraeth Cymru i fabwysiadu siarter ar gyfer dur cynaliadwy Prydain, sylwais fod Tata Steel Colors yn Shotton nid yn unig yn dibynnu'n hanfodol ar y gadwyn gyflenwi ar gyfer dur cynaliadwy ym Mhrydain, ond bod ganddyn nhw bwyslais hefyd ar ymrwymiad i fuddsoddi mewn gwella eu perfformiad amgylcheddol a'u cynaliadwyedd, pan eu bod yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru i fodloni'r cyfarwyddebau allyriadau diwydiannol. Pa ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gael â Llywodraeth y DU ers ei chyhoeddiad ym mis Mawrth o ymgynghoriad ar gronfa trawsnewid ynni diwydiannol i helpu busnesau sy'n defnyddio llawer o ynni i dorri eu biliau, yn enwedig dur, wedi ei chefnogi gan £315 miliwn o fuddsoddiad?

Wel, Llywydd, Llywodraeth Cymru oedd llofnodwr cyntaf y siarter dur yn gynharach eleni. Ac, wrth gwrs, rydym ni'n gweithio gyda'r diwydiant a phan fo cyfleoedd, gyda Llywodraeth y DU. Trafodwyd y gronfa trawsnewid ynni diwydiannol gan fy nghyd-Weinidog Ken Skates ar y cyfle y soniais amdano ychydig funudau yn ôl. A byddwn hefyd yn mynd ar drywydd y gronfa dur glân a gyhoeddwyd ar 29 Awst, na fwriedir iddi fod yn weithredol cyn 2024, ond sy'n cynnig cyfleoedd ar draws y Deyrnas Unedig. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn yn wir ein bod ni'n pwysleisio hynny i Lywodraeth y DU—y bydd hon yn gronfa i'w gwario yng Nghymru, yn ogystal ag mewn mannau eraill, i gynorthwyo'r sector wrth iddo drosglwyddo i gynhyrchu haearn a dur carbon-isel trwy dechnolegau a phrosesau newydd. A bydd hynny'n bwysig iawn i ni yma yng Nghymru.

Roedd y cyhoeddiad am waith yr Orb yng Nghasnewydd, yn amlwg, yn drychinebus i'r gweithwyr dan sylw, ond mae hefyd yn drychinebus i botensial y diwydiant dur yng Nghymru. Rwy'n credu bod Tata wedi dweud y byddai addasu'r safle er mwyn cynhyrchu dur ar gyfer cynhyrchu cerbydau trydan yn y dyfodol yn costio dros £50 miliwn. Nawr, pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd rhan ynddyn nhw, naill ai o ran dod o hyd i'r math hwnnw o fuddsoddiad neu ei wneud, neu gyfrannu ato? Oherwydd byddai £50 miliwn wedi bod yn fargen wych o ran sicrhau dyfodol y gwaith a'r potensial yr oedd yn ei gynnig o ran y sector allweddol hwn.

Wel, Llywydd, dim ond un rhan o'r gyfres o resymau a nodwyd gan Tata wrth wneud ei benderfyniad yw'r buddsoddiad o £50 miliwn. Nid yn unig y gwnaethon nhw ddweud y byddai'n golygu buddsoddiad o'r maint hwnnw, ond nodwyd ganddyn nhw hefyd y ffaith bod Orb Electrical Steels yn rhan o grŵp Cogent Power, ac mae gan Cogent waith yn Sweden sydd eisoes yn gweithgynhyrchu dur sy'n cael ei ddefnyddio mewn cerbydau trydan. Felly, nid yr arian yn unig oedd y broblem; mae'n fater o adeiladu'r diwydiant dur yn fyd-eang, a lle mae cwmnïau yn dewis gwneud eu buddsoddiadau a lle maen nhw'n dewis cael gafael ar y dur sydd ei angen arnyn nhw. Nawr, wrth gwrs yr hoffem ni weld y buddsoddiad hwnnw yng Nghymru. Wrth gwrs ein bod ni'n credu bod achos cryf dros wneud yn siŵr bod cyflenwr yn y DU o'r math o ddur y bydd ei angen ar gyfer cerbydau trydan a'r diwydiant modurol ehangach, ac rydym ni'n dadlau'r achos hwnnw i Tata a chyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur. Ond mae'r diwydiant dur yn destun cyfres fyd-eang o drafferthion a phryderon, ac ni ellir ynysu Tata Steel a'r digwyddiadau yn Orb oddi wrth yr ystyriaethau ehangach hynny—ystyriaethau ehangach y mae'n rhaid i Lywodraeth y DU ysgwyddo cyfrifoldeb amdanynt.

Prif Weinidog, mae dur wedi cael ei wneud ar safle'r Orb yn Nwyrain Casnewydd ers diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ac yn ystod y 120 o flynyddoedd hynny, mae'r gweithlu a'r cynhyrchu wedi newid ac addasu'n barhaus, ac mae buddsoddiad wedi ei wneud i fodloni'r galw sy'n esblygu am ddur. Ac rwy'n credu, o gofio'r hanes hwnnw, ei bod hi'n berffaith bosibl newid ac addasu ymhellach, gyda'r buddsoddiad angenrheidiol, i gynhyrchu dur trydanol ar gyfer cynhyrchu ceir trydan ar raddfa fawr yn y dyfodol. A does bosib nad oes achos cryf dros gynhyrchu'r dur trydanol yma, yn y DU, ac ar safle'r Orb. Felly, byddwn yn ddiolchgar iawn pe byddech chi'n dwysáu eich ymdrechion, Prif Weinidog, i weithio gyda Llywodraeth y DU, yr undebau llafur a'r diwydiant i ystyried hwyluso ac annog y buddsoddiad hwnnw a'r dyfodol cryf hwnnw i waith yr Orb.

Diolchaf i John Griffiths, sy'n siarad, rwy'n gwybod, ar ran yr unigolion a theuluoedd lawer hynny yn ei etholaeth ei hun y mae'r cyhoeddiad yn effeithio arnyn nhw. Siaradodd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth â Tata Steel yn syth ar ôl y cyhoeddiad i wneud y pwyntiau hyn iddyn nhw—bod ganddyn nhw'r hanes maith hwn o weithlu hynod deyrngar ac ymroddedig, sydd wedi bod trwy lawer o newidiadau yn y gorffennol hwnnw ac a fyddai gyda nhw ar daith o newid pe bydden nhw'n fodlon mynd ar drywydd hynny yn y dyfodol. A cheir achos strategol, fel y dywedodd John Griffiths, ac fel y dywedais innau yn fy ateb i Rhun ap Iorwerth, dros sicrhau, yn y Deyrnas Unedig, bod gallu i weithgynhyrchu dur y bydd ei angen ar gyfer mathau newydd o gerbydau a phosibiliadau newydd yn y dyfodol. Rydym ni'n gwneud yr holl bwyntiau hynny i'r cwmni, pan fydd y cyfleoedd hynny gennym, gan ei gwneud yn eglur i'r gweithlu ar yr un pryd, os bydd angen cymorth Llywodraeth Cymru a'r dull gweithredu y byddwn yn ei roi ar waith pan fydd pobl angen dod o hyd i sgiliau newydd a swyddi newydd, byddwn yno i'w cynorthwyo pan ddaw'r adeg honno.