3. Beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad Carers Wales, 'Dilyn y Ddeddf'? OAQ54593

Mae'n hanfodol fod gwybodaeth dda i'w chael am brofiadau gofalwyr, a dyna pam rydym wedi ariannu Gofalwyr Cymru i gynhyrchu arolwg 'Dilyn y Ddeddf'. Mae'r argymhellion a'r data yn cael eu hystyried ac fe'u defnyddir i lunio polisi gofalwyr cenedlaethol a'n gwaith gyda darparwyr gwasanaethau a rhanddeiliaid.

A gaf fi longyfarch Gofalwyr Cymru, a'r Llywodraeth yn wir, ar y dull o sicrhau mai elusen allweddol yn hytrach na ni sy'n gwneud y gwaith craffu ôl-ddeddfwriaethol? Mae'r canfyddiadau'n ddigon i'ch sobri, gan y dywedant nad yw rhannau o'r Ddeddf yn gweithio fel yr hoffem iddynt ei wneud hyd yma. Efallai fod y Gweinidog wedi gweld mai 45 y cant yn unig o'r rhai a ymatebodd a ddywedodd eu bod wedi gweld neu wedi cael gwybodaeth i'w helpu i ofalu, ac mae hynny'n fethiant go iawn, ac roedd yn ostyngiad o 8 y cant o gymharu â'r llynedd. Yn ogystal, dywedodd 57 y cant o'r gofalwyr a ymatebodd i'r arolwg nad oeddent yn cael unrhyw gefnogaeth, ac yn wir, 4 y cant yn unig a ddywedodd fod eu cefnogaeth eu hunain wedi dod o becyn o ganlyniad i asesiad gofalwyr.

Gwyddom fod gofalwyr di-dâl yn ganolog i'n system ofal, ac mae'n grŵp hanfodol i'w gefnogi. Mae gennym ddeddfwriaeth dda, ond mae'n rhaid inni sicrhau bod y gefnogaeth yn cael ei darparu. Rwy'n arbennig o bryderus o weld nad yw hyd yn oed pethau sylfaenol fel darparu gwybodaeth ar lefel y gallwn ei disgwyl o hyd. Felly, gobeithiaf y bydd y Llywodraeth yn ymateb yn drylwyr i adroddiad 'Dilyn y Ddeddf', ac y byddwn yn cael yr ymateb hwnnw a'r cyfle i'w drafod eto yma yn y Siambr.

Diolch yn fawr iawn i David Melding am ei gwestiwn. Mae'r wybodaeth a gafwyd o 'Dilyn y Ddeddf' yn amlwg yn gwbl hanfodol wrth ddatblygu ein polisïau. Rydym eisoes yn cyflawni neu wedi ymrwymo i rai o'r argymhellion a wnaed gan 'Dilyn y Ddeddf'. Er enghraifft, maent yn awyddus iawn inni sicrhau bod pobl yn fwy ymwybodol o'u hawliau fel gofalwyr, ac rydym yn cynllunio ymgyrch godi ymwybyddiaeth yr hydref hwn. Rydym hefyd yn gwella'r ffordd y gallwn gasglu data. Bydd fframwaith perfformiad a gwella newydd a fydd yn gwella'r broses o gasglu data yn weithredol o Ebrill 2020. Cawsom ymgynghoriad ar hynny yn yr haf. Felly, rydym yn rhoi llawer o'r argymhellion ar waith.

Yn amlwg, mae realiti bywyd gofalwyr o ddydd i ddydd yn gwbl hanfodol i ni, gan ein bod yn awyddus, fel Llywodraeth, i gydnabod ein dyled enfawr i gariad a gofal y gofalwyr sydd, wrth gwrs, yn gwneud cyfraniad enfawr i Gymru. Felly, mae hynny oll wedi'i gynnwys yn 'Dilyn y Ddeddf', a dyma'r trydydd tro i ni ariannu'r arolwg hwn, ac wrth gwrs, y mesuriadau eraill rydym eu gwneud, er enghraifft, Mesur y Mynydd, sydd eto'n datgelu profiadau gofalwyr o ddydd i ddydd. Mae'n rhaid i'r rhain oll lywio ein polisïau.

Wrth gwrs, mae rhai o'r ffigurau a rhai o'r materion yn siomedig iawn, a dweud y gwir. Rydym yn amlwg yn ystyried hynny. Mae ffigurau eraill gwell wedi dod i'r amlwg o adroddiadau eraill, er enghraifft, adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, a ddangosai, rwy'n credu, fod 70 y cant o'r rhai a oedd yn chwilio am wybodaeth, cyngor a chymorth yn teimlo bod mynd at yr awdurdod lleol yn beth hawdd i'w wneud. Felly, mae ystadegau eraill i'w cael hefyd, ond ni chredaf fod unrhyw amheuaeth fod yn rhaid i ni ystyried safbwyntiau gofalwyr.

Gofalwyr di-dâl yw ein harwyr di-glod. Mae grwpiau fel Fforwm Gofalwyr Casnewydd yn gwneud gwaith hynod bwysig yn cefnogi gofalwyr lleol a'u teuluoedd. Maent hefyd yn darparu llwyfan hynod werthfawr i ofalwyr gefnogi ei gilydd a rhannu eu profiadau. Roedd yn bleser mawr i mi groesawu’r Dirprwy Weinidog, gyda John Griffiths, i’r fforwm y mis diwethaf i glywed o lygad y ffynnon pa mor hanfodol yw’r grŵp i gynifer o bobl. Gwn fod y fforwm yn hynod ddiolchgar i chi am wrando ar eu pryderon ac am ystyried profiadau real y gofalwyr.

Un o'r materion a godwyd oedd pwysigrwydd sicrhau bod gofalwyr yn ymwybodol o'u hawliau. Rwy'n falch o glywed y bydd ymgyrch yn yr hydref, ond pa gamau pellach y bydd y Gweinidog yn eu cymryd i sicrhau bod ein gofalwyr wedi'u harfogi ac y gallant gael mynediad at y wybodaeth sydd ei hangen arnynt pan fydd angen?

Diolch i Jayne Bryant am ei chwestiwn. Roedd ymweld â gofalwyr Casnewydd gyda Jayne a John Griffiths yn achlysur mor werthfawr. Mae'n debyg mai'r wybodaeth uniongyrchol am brofiadau gofalwyr yw'r peth mwyaf pwerus o ran llunio polisi'r Llywodraeth.

Fel y dywedodd Jayne, rydym yn bwriadu cael ymgyrch i godi ymwybyddiaeth o hawliau gofalwyr. Ond rydym hefyd wedi adfywio ein grŵp cynghori gweinidogol, gyda'r bwriad o lunio cynllun gweithredu ar gyfer gofalwyr i'w lansio y flwyddyn nesaf. Un o'r pwyntiau allweddol a fydd gennym yn y cynllun gweithredu hwnnw, rwy'n gobeithio, yw siarter efallai, neu rywbeth o'r fath, fel y gall gofalwyr fod yn gwbl ymwybodol o'u holl hawliau. Credaf fod llawer o ofalwyr nad ydynt yn ymwybodol o'u hawliau, ac mae'n rhaid inni wneud popeth yn ein gallu.

Hoffwn ddiolch i Jayne a John am y gefnogaeth y maent yn amlwg yn ei rhoi i'r grŵp hwnnw a'r ffydd oedd gan aelodau'r grŵp ynddynt. Rwy'n gobeithio y bydd modd inni ddefnyddio'r argymhellion a luniwyd ganddynt wrth inni fwrw ymlaen gyda'n cynllun gweithredu.