1. Yng ngoleuni Tŷ'r Cyffredin neithiwr yn cymeradwyo bargen Brexit am y tro cyntaf ers y refferendwm ar ffurf Bil Cytundeb Ymadael y Prif Weinidog, a wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad i'r Cynulliad? 356

Ni wnaeth y Senedd gymeradwyo'r cytundeb Brexit niweidiol. Dim ond pleidleisio o blaid y ddeddfwriaeth i symud ymlaen i'r cam nesaf a wnaeth, lle rwy'n llawn ddisgwyl i welliannau sylweddol gael eu gwneud. Rwy'n falch bod y Senedd wedi cytuno â'r Cynulliad Cenedlaethol hwn ein bod yn gwrthod yr ymgais i wthio'r ddeddfwriaeth hon drwodd i gyd-fynd â therfyn amser artiffisial a bennwyd gan y Prif Weinidog.

Roedd hi'n braf gweld y Prif Weinidog yn cydnabod neithiwr, yn ei sylwadau i gloi, fod y Senedd, am y tro cyntaf ers y refferendwm, wedi cytuno ar rywbeth drwy fod eisiau i'r cytundeb ymadael symud ymlaen i gyfnodau pellach. Nid yw'n gwbl glir pam yn union y mae Prif Weinidog Cymru mor benderfynol o rwystro unrhyw gynnydd ar y mater hwn. Heddiw, er enghraifft, mae wedi sefyll ysgwydd wrth ysgwydd â Nicola Sturgeon, Prif Weinidog yr Alban, ac wedi dweud bod y cytundeb ymadael 'ym mhurdan', ond 'nad yw'n farw eto'—dyna'r geiriau a ddefnyddiodd yn y gynhadledd i'r wasg. Oni chredwch mai disgrifiad mwy priodol o'r Bil yw:

Un ffordd neu'r llall byddwn yn gadael yr UE gyda'r cytundeb hwn y mae'r Tŷ newydd roi ei gydsyniad iddo, sef yr hyn a ddywedodd Prif Weinidog y DU? Ac yn hytrach na rhwystro ewyllys pobl Cymru, fel y'i dangoswyd yn refferendwm 2016, dylai Prif Weinidog Cymru arwain y ffordd a gweithio gyda'r Prif Weinidog i gyflawni canlyniad y refferendwm hwnnw a chyflawni'r cytundeb ymadael hwn a gytunwyd gyda'r Undeb Ewropeaidd ac a gymeradwyir gan Weriniaeth Iwerddon hefyd?

A gaf fi yn gyntaf fentro croesawu'r ffaith bod yr Aelod yn dewis dod â mater sy'n ymwneud â Brexit i'r Siambr? Mae wedi treulio'r wythnosau diwethaf yn dilorni'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi chwilio am gyfleoedd i drafod Brexit yma, felly rwy'n croesawu ei dröedigaeth o blaid craffu a thryloywder yng nghyd-destun Brexit, ac efallai y gallai geisio—[Torri ar draws.]—efallai y gallai geisio perswadio ei gyd-Aelodau yn y Senedd ynglŷn â rhinweddau craffu a thryloywder yn yr un modd.

Nid wyf yn gwybod beth y mae'r Aelod yn credu sydd o fudd i Gymru mewn unrhyw fodd yn y cytundeb hwn. Hoffem allu trafod hyn ar sail tystiolaeth economaidd, ond wrth gwrs, nid yw Llywodraeth y DU wedi darparu hynny. Ond fe wyddom nad yw'r cytundeb yn cynnwys unrhyw warant ystyrlon o ymlyniad wrth y math o hawliau y mae gan bobl yng Nghymru hawl i'w disgwyl. Mae'n cynnwys trapddor 'dim cytundeb' ar ddiwedd 2020 a rhagolwg o 'dim cytundeb' wedi'i ohirio. Ac nid yw'n darparu'r math o lais terfynol ar y cytundeb hwn, na fyddai'r Prif Weinidog, pe bai ganddo unrhyw hyder yng nghryfder ei gytundeb, yn petruso dim cyn ei gyflwyno i'r bobl.

Weinidog, nid wyf yn gwybod a gawsoch gyfle i wylio'r Cwestiynau i'r Prif Weinidog cyn y Cyfarfod Llawn heddiw. Os gwnaethoch, byddwch wedi gweld arweinydd yr SNP yn San Steffan yn gofyn i'r Prif Weinidog a oedd yn cyfaddef y byddai angen cydsyniad y Seneddau datganoledig er mwyn i'r Bil cytundeb ymadael fynd yn ei flaen. Nawr, byddem ni yn y Siambr hon fel arfer yn cymryd hynny yn ganiataol, gan eu bod wedi cysylltu â ni yn gofyn am ein cydsyniad penodol i'r Bil cytundeb ymadael fynd yn ei blaen, sef yr hyn y byddem yn ei ddisgwyl o dan gonfensiwn Sewel. Ond dywedodd Boris Johnson wrth Dŷ'r Cyffredin nad oes gan Senedd yr Alban, ac yn sgil hynny, y Senedd hon, unrhyw rôl yn cymeradwyo'r cytundeb.

Nawr, gadewch i ni fod yn glir beth y mae hyn yn ei olygu. Mae wedi gofyn i'r lle hwn roi ei gydsyniad penodol, ond mae eisoes wedi dweud yn awr na fydd yn gwrando ar yr hyn a ddywedwn cyn i ni hyd yn oed bleidleisio ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol sydd newydd ei gyhoeddi. Felly, mae hynny'n achos difrifol o dorri confensiwn Sewel. Mewn gwirionedd, buaswn yn mynd mor bell â dweud ei fod yn fandaliaeth gyfansoddiadol gan Brif Weinidog sy'n barod i ddinistrio egwyddorion datganoli er mwyn cael yr hyn y mae ei eisiau—y Brexit hwn i biliwnyddiwn. Felly, rwyf am ofyn i chi, Weinidog—yn ddiweddar, fe gyhoeddoch chi set o ddiwygiadau sylfaenol y dylid eu rhoi ar waith er mwyn achub yr undeb. Roedd y rhain yn cynnwys rhoi Sewel ar sail statudol, wedi'i chodeiddio hyd yn oed, fel na allai San Steffan ddeddfu mewn meysydd datganoledig heb ein caniatâd ni. A ydych yn cytuno â mi fod y modd mae Boris Johnson wedi diystyru Sewel heddiw yn golygu bod eich cynigion chi, waeth pa mor dda yw eu bwriad, nid yn unig wedi'u hanwybyddu, ond wedi'u tanseilio'n faleisus?

Nawr, mae ateb Plaid Cymru i hyn yn glir: rydym eisiau refferendwm annibyniaeth fel bod modd gwneud pob penderfyniad sy'n effeithio ar Gymru yng Nghymru, gan warantu na all unrhyw Lywodraeth San Steffan niweidio ein gwlad byth eto. Gwn nad ydych yn cytuno ag annibyniaeth, Weinidog, ond a allech ddweud wrthyf sut y byddwch yn ymateb i'r ymosodiad digywilydd hwn ar bwerau'r Senedd hon? Nid wyf yn sôn am eiriau, rwy'n sôn am weithredoedd: beth fyddwch chi'n ei wneud i ddiogelu ein huniondeb sefydliadol yn wyneb yr ymosodiadau parhaus hyn ar ddatganoli gan Lywodraeth anfoesol Boris Johnson?

Wel, mae Llywodraeth y DU, wrth gwrs, wedi ysgrifennu at Lywodraeth Cymru yn gofyn am gydsyniad y Cynulliad Cenedlaethol mewn perthynas â Bil y cytundeb ymadael, ac fel y bydd hi'n gwybod o'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyflwynwyd gan y Llywodraeth, barn y Llywodraeth yw bod amryw o gydsyniadau eraill y tu hwnt i'r rhai y mae Llywodraeth y DU wedi'u ceisio gan y Cynulliad y mae gennym hawl i ddisgwyl iddynt gael eu hystyried. Yn hollol onest, nid wyf yn gwybod pa ddealltwriaeth sydd gan Brif Weinidog y DU o ddim o hyn. Mae'n ymddangos i mi nad yw'n malio rhyw lawer am nemor ddim o'r pethau y byddem wedi eu hystyried yn annadleuol yn gyfansoddiadol ar unrhyw adeg yn y ganrif ddiwethaf. Roedd ei ymgais i eithrio'r Senedd rhag ystyried y materion hyn ynddo'i hun yn anhygoel, ac nid yw'n syndod i mi nad yw'n deall y camau a gymerwyd gan rannau eraill o'i Lywodraeth i geisio cydsyniad y Cynulliad hwn.

Mae hi'n iawn i ddweud mai safbwynt Llywodraeth Cymru yw bod angen diwygio Sewel, ac rwy'n derbyn ei chyfeiriad at bapur Prif Weinidog Cymru a gyhoeddwyd bythefnos yn ôl. Rwy'n credu bod yr achos a wnaed yn y ddogfen honno wedi'i gryfhau gan y sylwadau y mae hi newydd eu hadrodd i'r Cynulliad hwn.

Er fy mod yn rhannu amheuon Llywodraeth Cymru ynghylch tynnu llinell yng nghanol môr Iwerddon, a gwneud Gogledd Iwerddon yn rhan o'r UE i bob pwrpas, yn hytrach na'r DU, at ddibenion masnach, onid y broblem go iawn yma yw y byddai'r Blaid Lafur, a phob un o'r pleidiau yn Nhŷ'r Cyffredin sy'n cefnogi aros yn wir, yn gwneud popeth yn eu gallu yn y bôn—byddant yn defnyddio pob esgus, waeth pa mor denau, gwan a thila—i geisio atal Brexit rhag digwydd mewn gwirionedd? Pleidleisiodd pobl y wlad hon, fel y gŵyr, yn 2016—17.5 miliwn ohonynt—yn y bleidlais ddemocrataidd fwyaf erioed ym Mhrydain, o blaid gadael yr UE. Mae gennym Seneddau yn San Steffan, yng Nghaeredin ac yma yng Nghymru sy'n ffafrio aros, a hwy yw'r rhai sy'n llesteirio pethau. Felly, rhaid gweld yr holl esgusodion a rydd dros wrthwynebu'r cytundeb hwn yng ngoleuni hynny. Beth bynnag a gyflwynir gan y Llywodraeth, byddant yn ei erbyn, oherwydd maent am i Brydain aros yn yr UE, yn wahanol i bobl y wlad, a bleidleisiodd dros adael.

Rwy'n credu bod rhywbeth digon rhyfeddol ynglŷn â chynrychiolwyr etholedig a seneddwyr sy'n barod i gydgynllwynio a cheisio gwadu cyfle i gynrychiolwyr etholedig graffu ar ddeddfwriaeth bwysig. Yn fy marn i, mae hynny'n dangos methiant i gyrraedd y safonau y mae'r cyhoedd yn eu disgwyl gennym. Fe atgoffaf yr Aelod, os oes angen ei atgoffa, na ofynnwyd i unrhyw aelod o'r cyhoedd bleidleisio ar y cytundeb y mae wedi ei gytuno gyda'r Undeb Ewropeaidd—ni chafodd yr un aelod o'r cyhoedd weld y cytundeb hwnnw wrth iddynt fwrw eu pleidlais yn 2016, ac os yw'r Prif Weinidog mor hyderus ag y mae'n honni ei fod ynghylch rhinweddau a gwerth y cytundeb i'r DU, mae'n hen bryd iddo ei roi gerbron y cyhoedd.

Diolch i'r Gweinidog Brexit.

Mae'r cwestiwn nesaf i'w ofyn i'r Gweinidog Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn i'w ofyn gan Rhun ap Iorwerth.