Mae'r nifer amcangyfrifedig o'r boblogaeth anableddau dysgu yng Nghymru o 70,000 o bobl mewn mwy o berygl o afiechyd corfforol a meddyliol, o safon iechyd is a mwy o risg o ddatblygu iechyd gwaeth, maent ddwywaith yn fwy tebygol o gael mynediad at ofal eilaidd mewn argyfwng, ac maent yn marw, ar gyfartaledd, ddegawdau cyn y boblogaeth yn gyffredinol. Mae 38 y cant o'r marwolaethau hyn yn rhai y gellir eu hosgoi—mwy na phedair gwaith y gyfradd yn y boblogaeth yn gyffredinol—gyda channoedd yn fwy yn marw o farwolaethau y gellir eu hosgoi mewn gofal eilaidd. Eto i gyd, nid yw staff ysbytai'n cael hyfforddiant penodol ar anabledd dysgu ac felly nid ydynt yn gymwys i ddarparu'r lefel o ofal sydd ei hangen.

Felly mae Mencap Cymru a Sefydliad Paul Ridd yn iawn i alw am hyfforddiant anabledd dysgu gorfodol i staff ysbytai ac i dynnu sylw at ganlyniad ymchwil MSc Prifysgol Bangor, a ariannwyd gan Mencap Cymru, a oedd yn cefnogi'r ddamcaniaeth fod gwelliannau i'w gweld yn ymagweddau aelodau o staff ysbytai tuag at gleifion ag anableddau dysgu ar ôl iddynt gymryd rhan yn y sesiynau ymwybyddiaeth o anabledd dysgu. Mae hyn yn arbennig o amserol, gan fod adroddiad gan gyd-bwyllgor Senedd y DU ar hawliau dynol wedi dweud ddydd Gwener diwethaf fod yn rhaid i ddeddfwriaeth iechyd meddwl gael ei hadolygu i atal pobl ifanc ag awtistiaeth ac anableddau dysgu rhag cael eu cadw dan glo yn amhriodol, a chyhoeddodd Ysgrifennydd iechyd y DU ddoe y caiff gofal miloedd o gleifion iechyd meddwl ag anableddau dysgu ac awtistiaeth ei adolygu dros y 12 mis nesaf, a chaiff pob un ddyddiad rhyddhau o'r ysbyty neu gynllun er mwyn symud yn agosach at adref.

Mae'n rhaid i ni obeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan lawn yn hyn ar ran cleifion yr effeithir arnynt o Gymru. Mae natur anabledd dysgu unigolyn yn amrywio'n fawr a bydd yn effeithio ar y math o gymorth y gall fod ei angen arnynt. Bydd gan lawer o bobl ag anabledd dysgu lai o allu i ymdopi'n annibynnol mewn amrywiaeth o sefyllfaoedd, gan gynnwys gwasanaethau iechyd.

Mae Sefydliad Paul Ridd a Mencap Cymru yn argymell y dylai pob aelod o staff ysbytai sy'n gweithio mewn rôl sy'n cyfrannu at ganlyniadau iechyd pobl ag anabledd dysgu neu awtistiaeth gael yr hyfforddiant a argymhellir. Fodd bynnag, fel y dywed Mencap Cymru:

Nid anabledd dysgu yw awtistiaeth.

Ac fel y dywed Cymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth:

Gall fod gan bobl awtistig wahanol "raddau" o anabledd dysgu.... Bydd rhai pobl yn gallu byw'n eithaf annibynnol—er y gallent fod angen rhywfaint o gymorth i gyflawni hyn—tra bydd eraill angen cymorth arbenigol gydol oes o bosibl. Fel arfer nid oes gan bobl sydd wedi cael diagnosis o syndrom Asperger anableddau dysgu cysylltiedig, ond efallai y bydd ganddynt anawsterau dysgu penodol, megis dyslecsia.

Fel y dywedir wrthyf yn ddyddiol gan bobl sydd â phrofiad byw uniongyrchol—yr arbenigwyr go iawn—rhaid inni sicrhau bod y cymunedau anabledd dysgu ac awtistiaeth yn cael rhan uniongyrchol yn y gwaith o gynllunio a darparu gwasanaethau, gan symud y tu hwnt i ymwybyddiaeth i ddeall, derbyn a grymuso. Mewn geiriau eraill, yn hytrach na gwneud iddynt ffitio i fodel a gynlluniwyd gan bobl nad ydynt yn meddwl fel y gwnânt hwy, rhaid inni ddod yn fwy hyblyg wrth ddarparu gwasanaethau a gweld y byd drwy eu llygaid hwy.

Fel y dywed Sefydliad Paul Ridd a Mencap, mae angen mwy nag e-ddysgu. Dylid cydgynhyrchu cynnwys a deunydd hyfforddi gyda phobl ag anabledd dysgu neu awtistiaeth a'u teuluoedd. Rhaid mynd i'r afael â rhagfarn anymwybodol ac ymagweddau ymhlyg, ac mae'n rhaid i Ddeddf Galluedd Meddyliol 2005 a Deddf Cydraddoldeb 2010 hefyd fod yn ganolog i unrhyw hyfforddiant. Ac mae'n rhaid i ni gofio bod Deddf Cydraddoldeb 2010 yn mynnu bod yn rhaid i ddarparwyr gwasanaethau feddwl ymlaen llaw a chymryd camau i fynd i'r afael â rhwystrau sy'n llesteirio pobl anabl. Wrth wneud hyn, mae'n dweud ei bod yn syniad da i ystyried yr amrywiaeth o anableddau a allai fod gan eich defnyddwyr gwasanaethau neu eich darpar ddefnyddwyr gwasanaethau. Ni ddylech aros nes bod person anabl yn cael anawsterau wrth ddefnyddio gwasanaeth. Dyna'r gyfraith.

Fodd bynnag, mae rheoleiddio gweithwyr iechyd proffesiynol, yn hytrach na gweithwyr cymdeithasol proffesiynol, yn fater a gadwyd yn ôl i Lywodraeth y DU o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru, sy'n golygu y gallai Llywodraeth Cymru ei thorri pe bai'n cyflwyno gofyniad gorfodol i hyfforddi gweithwyr iechyd proffesiynol ar wahân i hyfforddiant cydraddoldeb generig. Yn hytrach, gallai Llywodraeth Cymru fabwysiadu'r dull a ddilynwyd wedi hynny ym Mil Awtistiaeth (Cymru) Paul Davies, Bil a gafodd ei wrthod, a sicrhau bod hyfforddiant anabledd dysgu neu awtistiaeth addas ar gael i weithwyr iechyd proffesiynol.

Y newyddion da, fodd bynnag, fel y nodwyd yn fyr yn flaenorol, yw bod Llywodraeth y DU, yn dilyn ymgynghoriad cyhoeddus, wedi cyhoeddi ei bwriad ddoe i gyflwyno hyfforddiant gorfodol ar anabledd dysgu ac awtistiaeth a'i hymrwymiad i weithio gyda phob corff proffesiynol a'r gweinyddiaethau datganoledig i gytuno ar gwricwlwm craidd cyffredin. Gobeithio, felly, fod gennym ffordd ymlaen.