2. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ran diwygio caffael cyhoeddus er mwyn galluogi mwy o fwyd ffres ar gyfer ysgolion, ysbytai a chartrefi nyrsio i gael eu caffael yn lleol? OAQ54723

Mae 80 y cant o'r cyflenwyr a benodwyd i fframwaith bwyd ffres y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi'u lleoli yng Nghymru. Mae dros 45 o sefydliadau yn defnyddio'r cytundeb, gyda'r gwariant ar gynnyrch ffres yn dod i gyfanswm o dros £6 miliwn y flwyddyn.

Diolch am y wybodaeth ddefnyddiol honno, Weinidog. Roedd y gynhadledd gwir fwyd a ffermio a fynychais yr wythnos diwethaf yn frwdfrydig iawn ynghylch y cyhoeddiad fod bwrdd gwasanaethau cyhoeddus sir Gaerfyrddin wedi derbyn £100,000 gan fenter yr economi sylfaenol, a hynny er mwyn gwella eu cadwyni cyflenwi bwyd fel y gallant gaffael bwyd lleol.

Rwy'n gwbl ymwybodol fod rhywle fel Caerffili wedi bod ar flaen y gad o ran sicrhau bod busnesau lleol yn cael cyfle teg i gynnig am gontractau lleol. Er enghraifft, mae cynhyrchydd llaeth a gychwynnodd drwy ddarparu i ddwy neu dair ysgol yn unig ac sydd bellach yn darparu gwasanaethau i bum awdurdod lleol a bwrdd iechyd. Ac felly, ymddengys i mi fod y rhain yn enghreifftiau gwych o'r hyn y gellir ei wneud ond ein bod yn eithaf pell o lle mae angen inni fod wrth sicrhau bod y bunt gyhoeddus yn cael ei gwario ar fusnesau lleol yn ogystal â sicrhau bod mwy o fwyd ffres yn cael ei weini i'n plant a phobl sydd yn yr ysbyty.

Ie, credaf fod yr enghraifft a roddodd Jenny Rathbone, sef Caerffili, yn enghraifft wych o'r hyn y gellir ei gyflawni os yw pobl yn meddwl yn ddychmygus am y cyfleoedd lleol. Rwy'n falch iawn fod bwrdd gwasanaethau cyhoeddus sir Gaerfyrddin wedi derbyn y £100,000 i wella'r broses o gaffael bwyd lleol yn yr ardal, ac un yn unig yw honno o 52 o fentrau arbrofol ledled Cymru sy'n derbyn cyllid fel rhan o gronfa her yr economi sylfaenol sy’n £4.5 miliwn. Ond mae'n bwysig iawn cydnabod, er bod y rhain yn arbrofol, os ydynt yn gweithio, gwn fod y Gweinidog, Lee Waters, yn hynod awyddus i uwchraddio'r prosiectau wedyn i sicrhau eu bod yn gwneud gwahaniaeth ledled Cymru mewn mannau eraill.

Enghraifft wych arall o dan gronfa her yr economi sylfaenol yw Môn Shellfish, ac mewn partneriaeth â Choleg Llandrillo Menai a Phartneriaeth Ogwen, maent yn derbyn £100,000 i archwilio’r gwaith o greu marchnadoedd lleol ar gyfer pysgod cregyn. Mae tîm arloesi masnachol Llywodraeth Cymru hefyd yn dadansoddi proffil gwariant bwyd y sector cyhoeddus, ac maent wedi nodi sawl cyfle pellach posibl ar gyfer ymyriadau tebyg, ac mae hyfywedd y gweithgaredd hwnnw'n cael ei archwilio ar hyn o bryd gyda phartneriaid yn y sector cyhoeddus. Buaswn yn awyddus iawn i rannu’r gwersi a ddysgir yn sgil hynny gyda Jenny Rathbone.

Mae Gwerth Cymru yn nodi y bydd pob cynnydd o 1 y cant yn y lefelau caffael yng Nghymru yn creu 2,000 o swyddi. Felly, mae'r buddion yn glir. Nawr, o gofio bod yr Alban yn rhoi 75 y cant o gontractau'r Alban i gwmnïau yn yr Alban, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddysgu o'r profiad hwnnw a rhoi hwb tebyg, mawr ei angen i economi Cymru?

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n galed iawn i geisio sicrhau bod ein gwaith caffael yn diwallu anghenion ac yn darparu cyfleoedd i fusnesau a chyflenwyr yng Nghymru. Felly, mae 52 y cant o'r gwariant caffael blynyddol o £6.467 biliwn bellach yn mynd i gyflenwyr yng Nghymru. Yn amlwg, rydym yn awyddus i wneud mwy o lawer, ond credaf ei bod yn bwysig cydnabod y gwelliant rydym wedi'i wneud ers y llinell sylfaen o 35 y cant yn 2004.

Credaf y gallwn ystyried GwerthwchiGymru. Maent yn dangos bod nifer o’r contractau a ddyfernir drwy'r wefan honno'n mynd i gyflenwyr o Gymru, ac mewn gwirionedd, mae’r nifer drwy'r wefan honno wedi mwy na threblu ers 2014-15. Felly, mae hynny bellach yn 84 y cant o'i gymharu â'r llinell sylfaen o 25 y cant. Felly, rydym yn gwneud cynnydd gwirioneddol yn y maes hwn, ond nid yw hynny'n golygu ein bod yn hunanfodlon. Rwy'n gweithio gyda fy nghyd-Aelod, Lee Waters, ar yr economi sylfaenol ac yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud drwy'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus i sicrhau ein bod yn caffael yn fwy lleol drwy'r byrddau hynny, ac rydym yn gobeithio gallu dweud mwy am hyn cyn bo hir.