Part of the debate – Senedd Cymru am 4:03 pm ar 7 Ionawr 2020.
A gaf i, wrth agor fy sylwadau, ddiolch i Lywodraeth Cymru, hyd yn oed gyda'r anawsterau o fethu â llwyddo i gwblhau setliad hirdymor amlflwydd, hyd yn oed gyda'r anawsterau o orfod aros tan fis Mawrth, ar ôl inni gyflawni ein cyllideb derfynol ni, ac yna gyflwyno cyllideb atodol i gynnwys yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud—yn wyneb y cyfan, hyd yn oed, dyma'r tro cyntaf mewn degawd imi weld dau arweinydd fy nghyngorau lleol i yn gwenu? [Chwerthin.] Ac rwy'n dymuno diolch ichi am hynny, oherwydd mae wedi bod yn ddiflas iawn, ac mae wedi bod yn ddigalon oherwydd, flwyddyn ar ôl blwyddyn—roedd yn ddiddorol yn dilyn sylwadau Mark. Nid y rhyngweithiadau iechyd a gofal cymdeithasol yn unig mo'r rhain, ac rydym wedi rhoi arian i ofal cymdeithasol. Rydym wedi ei godi i £30 miliwn, rydych chi'n ei godi i £40 miliwn nawr, ac mae hynny'n rhagorol i'w weld ac yn y blaen, ac fe gaiff hynny effaith ar wariant cyffredinol ar iechyd a gofal cymdeithasol. Ond, mewn gwirionedd, y swyddogion cynllunio a'r swyddogion datblygu economaidd a'r swyddogion safonau amgylcheddol a'r swyddogion teithio llesol, ac yn y blaen—dyna'r rhai sy'n cael eu gorlethu, yn y cefndir. Nid oes llawer ohonynt i'w cael erbyn hyn. Ni chawsant eu chwalu'n llwyr, ni chollwyd un mewn 10—rwy'n tybio mai un mewn pedwar, pump, chwech, saith o bob 10 sydd wedi mynd erbyn hyn.
Felly, mae hyn yn gyfle nawr o leiaf i arweinwyr yr awdurdodau lleol godi eu pennau a meddwl nid yn unig am ofal cymdeithasol, ond gofyn yn gyffredinol, 'Beth yw'r blaenoriaethau ar hyn o bryd, wrth symud ymlaen?' Mae'n dal i fod yn anodd, oherwydd, er gwaethaf hyn, rydym ni'n dal i fod mewn cyfnod anodd iawn. Rydym yn mynd i'r afael â phethau ar ôl 10 mlynedd o doriadau diddiwedd mewn awdurdodau lleol. Nid yw'n fater o agor y llifddorau yn sydyn a disgwyl i bopeth lifo; mae pethau wedi mynd ar goll yn y cyfnod yna, yn y degawd hwn o gyni. Ond rwy'n cael sgyrsiau gwirioneddol ddiddorol nawr gydag arweinwyr cynghorau ynghylch meysydd i fuddsoddi ynddyn nhw, yn hytrach na gofyn 'O ble y cawn ni £30 miliwn arall o doriadau, neu hyn, y llall neu'r arall, yn yr awdurdod lleol?'
Ond rwyf i am fyfyrio hefyd, yn fy sylwadau agoriadol, ar y ffaith ein bod ni'n anghofio weithiau beth yr ydym ni wedi llwyddo i'w wneud hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn, y degawd hwn o gyni y buom ynddo. Rydym wedi gallu cyflawni rhai ymrwymiadau sylweddol a gyflwynwyd gennym ym maniffesto 2016. Rydym wedi cyflwyno ychydig yn llai na £600 miliwn i ariannu prentisiaethau o ansawdd, yn wir, 100,000 o brentisiaethau o ansawdd, yng Nghymru. Fe wn i fod hynny'n digwydd yn fy etholaeth i gyda chyflogwyr lleol, lle'r wyf i'n siarad â phobl ifanc neu bobl ar ochr y caeau chwarae sy'n dweud, 'Mae gan fy nghrwt i waith mewn prentisiaeth dda i lawr y ffordd mewn gweithgynhyrchu oherwydd y cyllid hwnnw a roddodd Llywodraeth Cymru, ein Llywodraeth ni yng Nghymru.'
Ynglŷn â'r ardrethi—fe wn i nad yw'r rhyddhad ardrethi ar fusnesau bach yn cyrraedd pob man, ond, rwy'n dweud wrthych chi, ei fod yn mynd ffordd bell mewn cymunedau fel Pontycymer a Bro Ogwr a hyd yn oed ym Maesteg. Nid stryd fawr y Bont-faen ydyn ni, nid stryd fawr Trefynwy. Ni yw'r rhai lle ceir trosiant isel ac ni ddaw cymaint â hynny o bobl i siopa, a dyma'r rhai sy'n cael budd o'r eithriadau hyn yr ydym ni wedi gallu eu rhoi. Dyma nhw. Dyna pam maen nhw'n gallu parhau i fasnachu. Oherwydd, a bod yn onest, dydy nhw byth yn mynd i allu ennill $1 miliwn, ar y strydoedd hyn, ond yr hyn y maen nhw yn ei wneud yw rhoi gwasanaeth lleol gwirioneddol dda, gwerthiant lleol, cefnogaeth leol yn y stryd fawr honno ar gyfer stryd fawr leol sy'n hyfyw, ac mae'r cymorth o ychydig yn llai £600 miliwn ar gyfer ardrethi busnes wedi bod yn help gwirioneddol.
A hefyd y £100 miliwn sydd wedi mynd tuag at safonau ysgolion, gan wella safonau ysgolion—mae yna chwyldro tawel yn digwydd yma ym myd addysg yng Nghymru, ac rydym wedi llwyddo i wneud hynny ac roedd hynny'n rhan o'n hymrwymiad ni.
Ac wrth gwrs y gronfa triniaethau newydd—£80 miliwn i'r gronfa triniaethau newydd. Erbyn hyn, mae hyn yn cwtogi amseroedd aros am gyffuriau newydd o 90 diwrnod, fel yr oedd, i ddim ond 10 diwrnod. Ac rwy'n awyddus i sôn yn fyr am un maes lle'r hoffwn i ein gweld ni'n mynd ymhellach hefyd. Ydym, rydym wedi cyflwyno £200 miliwn ar gyfer darparu gofal plant i rieni sy'n gweithio. Rydym wedi cyflawni hyn yn gynt nag y bwriadwyd. Ond, fel y dywedaf o hyd wrth y Llywodraeth, pe bai gennyf i lath hud a digonedd o arian, fe fyddwn i'n rhoi ystyriaeth i holl dirwedd y ddarpariaeth gofal plant. Mae arian yma ar gyfer Dechrau'n Deg—rwy'n cydnabod hynny. Mae arian ar gyfer mentrau eraill gyda phobl ifanc. Ond edrychwch chi ar y peth yn ei gyfanrwydd, o addysg y blynyddoedd cynnar a'r ddarpariaeth gofal plant sy'n mynd drwodd. Pe byddai mwy o arian ar gael i mi, pe byddai gennym fwy o arian yn sydyn yn y blynyddoedd nesaf, yna byddwn yn dymuno ei weld yn mynd i'r blynyddoedd cynnar hynny ac i'r plant a'r bobl ifanc hynny, y tu hwnt i'r cynnig gofal plant ond yn ehangach i hynny.
Ond rydym eisoes wedi gwneud pethau mawr o fewn y gyllideb hon. Rydym eisoes wedi edrych ar y blynyddoedd pontio allweddol hynny yn saith ac yn 11 oed, ac rydym wedi rhoi cyllid ychwanegol y tu cefn i'r rhain. Nawr, mae hynny'n mynd i wneud gwahaniaeth enfawr, oherwydd gwyddom nad Dechrau'n Deg yn unig yw hyn, nid y ddarpariaeth blynyddoedd cynnar iawn yn unig yw hyn, ond bydd hyn hefyd wrth iddyn nhw bontio wedyn i'r ysgol drws nesaf, ac wrth iddyn nhw drosglwyddo i'r ysgol fawr hefyd, fe wnaiff hynny wahaniaeth gwirioneddol.
Ac mae pethau gwych o fewn hyn hefyd. Pethau fel—. Ni fydd hyn yn cyffroi pawb, ond credaf fod y cysyniad wrth wraidd coedwig genedlaethol yn un uchelgeisiol iawn. Fe hoffwn i ddweud yn syml, wrth ei sbarduno—ac fe wn i y bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn o hyn—ei bod yn rhaid inni gydymffurfio â'r syniad mai honno yw'r goeden addas i'r fan honno, felly nid gweld gostyngiadau carbon yn unig yr ydym ni, rydym yn gweld enillion o ran bioamrywiaeth ar yr un pryd yn yr holl lecynnau sydd gennym ni.
Mae llawer o bethau da yn hyn, ond wrth gloi hoffwn ofyn cwpl o bethau allweddol. Roeddwn i'n siomedig o weld Darren yn llwyr ddiystyru unrhyw ddyfodol o gwbl i unrhyw arian ychwanegol o fewn gofal cymdeithasol yng Nghymru. [Torri ar draws.] Na, rwy'n ystyried bod—. Rwyf am orffen fy mhwynt. Mae'n ymddangos eich bod chi'n—. Roeddwn i'n gweld hwnnw'n gam yn ôl, oherwydd rydym wedi bod yn aros am y Papur Gwyrdd ar ofal cymdeithasol yn Llundain ers amser maith. A ydych chi'n diystyru hynny, gan ei bod hi'n swnio felly i mi, yn wir?