Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad—Rebecca Evans. 

Diolch, Llywydd.

Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, bydd y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) yn cael ei drafod yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn, gyda phleidlais yn cael ei chynnal yn syth wedyn. Yn ail, mae hyd y ddadl ar Fil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru) wedi'i gwtogi yn unol â nifer y gwelliannau a gyflwynwyd. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, os gwelwch yn dda, ynghylch ymdrechion Llywodraeth Cymru i ddiogelu rhywogaethau sydd mewn perygl a dan fygythiad yng Nghymru? Efallai eich bod chi'n ymwybodol ei bod yn Ddiwrnod Gwerthfawrogi Gwiwerod o amgylch y byd heddiw, ac fel pencampwr y wiwer goch yn y Cynulliad Cenedlaethol, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fy mod yn achub ar y cyfle hwn i godi mater pwysig cadwraeth y wiwer goch ar draws y wlad.

Ers y 1940au, mae poblogaeth y wiwer goch, a arferai fod dros y rhan fwyaf o Gymru, bellach yn boblogaeth sydd mewn tair prif ganolfan yn unig, un ar Ynys Môn, un yn y Canolbarth, ac un yng Nghoedwig Clocaenog yn fy etholaeth i fy hun. Rwy'n gwybod bod nifer o rywogaethau'n cael eu cynrychioli gan lawer o unigolion yn y Siambr hon, ond rwy'n credu y byddai'n amser da i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i ddiogelu gwiwerod coch, ac, yn wir, rywogaethau eraill sydd dan fygythiad ledled y wlad.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Diolch i Darren Millar am y cwestiwn, a dymunaf ddiwrnod gwerthfawrogi'r wiwer hapus iawn iddo, fel pencampwr y rhywogaethau yn y Cynulliad hwn. Ac, yn sicr, roedd y Gweinidog yma i glywed eich cais am ddiweddariad ar y camau i amddiffyn rhywogaethau dan fygythiad, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth briodol iddo.

Rwyf i eisiau codi'r mater datganoli'r system cyfiawnder troseddol. Yn ystod yr wythnos diwethaf mae'r dadleuon dros ddatganoli wedi cryfhau'n sylweddol, yn unol â'r hyn sydd eisoes yn bodoli yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae achos trasig Conner Marshall wedi tynnu sylw at yr hyn yr oedd llawer ohonom ni eisoes yn ei wybod—sef bod preifateiddio'r gwasanaeth prawf wedi bod yn drychineb llwyr. Sawl bywyd arall fydd angen ei golli cyn y bydd trefn yn cael ei rhoi ar y gwasanaeth prawf? A fyddwn ni byth yn deall yn llwyr wir gost y penderfyniad i breifateiddio'n rhannol y gwasanaeth prawf?

Mae ysgrifennydd cyfiawnder y Torïaid wedi dweud ei fod yn awyddus i fwrw ymlaen â chynlluniau ar gyfer carchar newydd arall yng Nghymru, er mai gennym ni y mae'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop. Mae nifer y bobl sy'n marw o ganlyniad i ddefnyddio sylweddau wedi cyrraedd lefel uwch nag erioed, ac mae'r cyfraddau euogfarnau am drais yn plymio o lefelau sydd eisoes yn isel. Mae'n amlwg nad yw system cyfiawnder troseddol Lloegr yn gweithio i ni. Fel y canfu'r Comisiwn Thomas ar ddatganoli cyfiawnder, mae pobl yng Nghymru yn cael eu siomi gan y system yn ei chyflwr presennol. Pe bai Cymru'n cynnal ei system cyfiawnder troseddol ei hun, gallem ganolbwyntio ar leihau niwed a gwella canlyniadau.  

Yn ymateb cychwynnol y Prif Weinidog i Gomisiwn Thomas, addawodd y byddai'n cychwyn deialog gyda Llywodraeth y DU ar ôl yr etholiad. Nawr, mae mwy na mis wedi mynd heibio ers yr etholiad hwnnw, felly a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth yn amlinellu a yw'r ddeialog honno wedi dechrau? A allwch chi ddweud wrthyf hefyd pa waith paratoi yr ydych chi'n bersonol wedi'i ddechrau o ran cyllideb y Llywodraeth hon, oherwydd gallwch chi ddangos bod Cymru o ddifrif ynghylch datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru, ac nad ydym ni'n fodlon gweld canfyddiadau'r comisiwn hwn yn cael eu taflu o'r neilltu drwy ymrwymo adnoddau i'r mater hwn? A ydych chi'n bwriadu gwneud hynny?

Wel, yn y lle cyntaf, byddwn i'n dweud, gyda phob parch, rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ateb rhai o'r cwestiynau hynny. Ond bydd cyfle i gael trafodaeth fanylach mewn dadl yn amser y Llywodraeth, a fydd yn cael ei chynnal yn ystod yr wythnosau nesaf, yn ôl yr hyn yr wyf i'n ei ddeall.

A gawn ni ddatganiad neu ddadl ynghylch ddarparu triniaethau priodol ar gyfer anhwylderau personoliaeth ffiniol mewn modd cyson ledled Cymru? Mae etholwr huawdl a hyddysg iawn wedi cysylltu â mi—yn wybodus drwy brofiad personol a drwy ymchwil academaidd—sydd wedi codi'r anhawster o gael therapi ymddygiad dialectig, DBT, yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Morgannwg Cwm Taf, ac mae wedi holi a allai'r un peth fod yn berthnasol ar draws ardaloedd byrddau iechyd gwahanol yng Nghymru. Ac yna gallem hefyd drafod, felly, i ba raddau y dylai unigolyn sydd ag anhwylder personoliaeth ffiniol fod yn gallu ymgysylltu â chlinigwyr ar yr hyn y mae'r unigolyn yn ei ystyried y ffurf fwyaf priodol o driniaeth iddyn nhw eu hunain, yn hytrach na dim ond derbyn pa driniaeth bynnag a all fod ar gael, neu beidio, o fewn un ardal Bwrdd Iechyd.

A gawn ni ddatganiad hefyd am y newidiadau i amserlennu trenau, er mwyn galluogi cymudwyr yn y Cymoedd i gyrraedd y gwaith yn brydlon yng Nghaerdydd? Dim ond dau drên o Faesteg sydd wedi'u hamserlennu i gyrraedd Caerdydd cyn 9 a.m. ar ddyddiau'r wythnos. Mae'r cyntaf yn gadael am 6.44 a.m. ac yn cyrraedd am 7.38 a.m.—digon o amser i gyrraedd y gwaith erbyn 8 a.m. neu 8.30 a.m. Fodd bynnag, effeithiwyd ar yr ail gan newid i'r amserlen ym mis Tachwedd, a wthiodd amser ymadael y trên yn ôl i 8.04 a.m., gan gyrraedd Caerdydd am 8.54 a.m. os nad oes oedi. Gweinidog, mae oedi bob tro—weithiau pum munud, weithiau 10 munud, weithiau'n fwy. Felly mae'n golygu bod cymudwyr oedd â phenaethiaid deallgar a ddywedai, 'cyn belled â'ch bod chi wrth eich desg erbyn 9 a.m., peidiwch â phoeni, rydych chi'n iawn', bellach yn cyrraedd eu desgiau'n yn hwyrach na 9 a.m. yn rheolaidd, i ddarganfod eu penaethiaid yn dweud, 'os bydd hyn yn digwydd o hyd, fydd ddim swydd i chi.' Felly, rwyf wedi ysgrifennu at Weinidogion, at Drafnidiaeth Cymru, at KeolisAmey, at Network Rail, ac eraill, iddyn nhw roi'r trên hwn yn ôl i amser cynharach pan ddaw'r newidiadau i'r amserlen fis Mai. Felly byddwn i'n croesawu datganiad ar amserlen mis Mai.

Ac yn olaf, a gawn ni ddadl ar gyflwyno credyd cynhwysol, sydd, fel yr wyf i'n ei weld yn fy nghymorthfeydd wythnos ar ôl wythnos, yn gwthio llawer o'n hetholwyr i yn drwm i ddyled, i mewn i dlodi, ac i anobaith? Ac a oes modd inni gael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr ymchwil gan Policy in Practice a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, sydd wedi'i chynllunio i helpu Llywodraeth Cymru i wneud penderfyniadau polisi mewn modd sy'n helpu awdurdodau lleol a phreswylwyr yn y ffordd orau bosibl gyda chredyd cynhwysol, ac i ddeall sut mae hyn yn effeithio ar deuluoedd yng Nghymru? Gwelsom y gwaith ymchwil y llynedd gan Cartref, sy'n dangos effaith rhewi'r credyd cynhwysol, gan arwain at ostyngiad o 6 y cant ar gyfartaledd yn incwm pobl sy'n hawlio budd-daliadau oedran gweithio ers 2016. Dangosodd fod ar 84 y cant o'r tenantiaid sy'n hawlio Credyd Cynhwysol rywfaint o rent bellach i'w cymdeithasau tai, naill ai drwy beidio â thalu neu faterion technegol. Ac mae ar y tenantiaid hynny ar Gredyd Cynhwysol sydd mewn ôl-ddyledion fwy na dwywaith swm y rhent o'u cymharu â chyfoedion sy'n hawlio budd-dal tai o dan yr hen drefn. Felly byddai'n dda cael datganiad neu ddadl ar hyn, felly gallwn ni fynd i'r afael o ddifrif ag effeithiau gwaethaf polisi Llywodraeth y DU sy'n creu tlodi ac sydd wedi'i ddylunio'n wael.

Rwy'n ddiolchgar i Huw Irranca-Davies am godi tri mater pwysig iawn. Roedd y cyntaf iddo ei godi yn ymwneud â chyfle i gael DBT ar gyfer unigolion ag anhwylder personoliaeth ffiniol. Mae gwella'r cyfle i fynd at amrywiaeth o therapïau yn flaenoriaeth ar hyn o bryd i Lywodraeth Cymru, ac yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi parhau i weithredu ein hymrwymiad i wella'r cyfle i gael therapïau seicolegol. Darparwyd £4 miliwn ychwanegol i fyrddau iechyd yng 2018-19 i gefnogi hynny. Darparwyd £3 miliwn arall hefyd fel rhan o'r cyllid ar gyfer gwella'r gwasanaeth iechyd meddwl o'r flwyddyn ariannol hon. Gallaf sicrhau y bydd gwella ansawdd ac amrywiaeth y therapïau seicolegol a'r cyfle i'w defnyddio, yn parhau'n brif flaenoriaeth yn y 'Cynllun Cyflawni Law yn Llaw at Iechyd Meddwl 2019-2022' sydd ar y gweill a bwriad y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yw cyhoeddi hwnnw'n fuan iawn.

Yr ail fater a godwyd oedd y pryder y mae Huw Irranca-Davies wedi'i godi o'r blaen yn y Siambr, mewn gwirionedd, o ran teithio i Gaerdydd o Faesteg. Yn y lle cyntaf, mae'n fater gweithredol ar gyfer trafnidiaeth Cymru a KeolisAmey, sy'n gorfod bodloni ymrwymiad y fasnachfraint, sef bod y ddau drên hynny o Faesteg i Gaerdydd yn cyrraedd cyn 9 y bore. Ond i gydnabod y materion penodol a ddisgrifiodd, rwy'n deall bod cynrychiolwyr Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal gweithdy i randdeiliaid i ystyried y mater hwn. Mae gwasanaeth y bore rhwng Maesteg a Chaerdydd a'r heriau yr ydych chi'n eu disgrifio yn cael eu hystyried ar hyn o bryd, a gwn y byddan nhw'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn dilyn y gweithdai rhanddeiliaid hynny.  

Y trydydd mater oedd diwygio lles, a chredyd cynhwysol yn benodol, a'r effaith ddinistriol y mae hynny wedi'i chael ar lawer o bobl ledled Cymru. Darn arall o dystiolaeth sy'n ychwanegu, mae'n debyg, at ein dealltwriaeth o effaith cyflwyno credyd cynhwysol, yw'r darn o waith ymchwil a gyhoeddais i ar gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yng Nghymru. Ac mae Huw Irranca-Davies wedi disgrifio'r effaith y mae'n ei gael ar bobl o ran ôl-ddyledion rhent. Dyna un darn o ymchwil yr ydym ni wedi'i gyflawni sy'n ymwneud â'r dreth gyngor ac ardrethi annomestig, ac wrth inni gasglu rhagor o'r darnau hynny o ymchwil ynghyd, byddan nhw'n helpu i lywio ein ffordd ymlaen, ac yn amlwg byddwn ni'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau maes o law. 

A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch lleoli adweithyddion modiwlaidd bach yn y Gogledd? Deallwn ni fod y consortiwm o dan arweiniad Rolls Royce yn ystyried adeiladu adweithyddion modiwlaidd bach, gyda Thrawsfynydd yng Ngwynedd wedi'i awgrymu fel prif darged. Roeddem hefyd yn credu bod yna gynlluniau i leoli un ar y safle Wylfa ar Ynys Môn ac roedd adroddiadau i'w gweld yn cadarnhau hynny. Ond mae datganiad gan bŵer niwclear Horizon wedi ceisio egluro nad yw hyn yn gywir. Dywedasant:

Nid oes unrhyw gynlluniau i ddefnyddio adweithydd modiwlaidd bach Rolls Royce ar safle Wylfa newydd ac mae'r straeon diweddar yn y cyfryngau yn nodi hynny'n anghywir. 

A allai'r Gweinidog wneud sylwadau ar y datganiad hwn?

Fe wnaethant ychwanegu:

Mae gweithgarwch ar y prosiect Horizon wedi'i atal ar hyn o bryd, ond rydym yn gweithio'n galed i sefydlu'r amodau ar gyfer ailgychwyn gan ddefnyddio cynllun adweithyddion a brofwyd gennym, sydd eisoes wedi clirio proses asesu rheolyddion y DU. 

Dywedasant fod cais cynllunio i gyflenwi dau o'r adweithyddion hyn–gan ddarparu digon o bŵer glân ar gyfer dros 5 miliwn o gartrefi a buddsoddiad gwertho biliynau o bunnoedd i'r rhanbarth.

A all y Gweinidog roi gwybodaeth glir ynglŷn â'r sefyllfa gyda'r ddau safle hyn?

A gaf i ofyn i chi, yn y lle cyntaf, ysgrifennu at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, a fydd, rwy'n credu, yn y sefyllfa orau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch ei ddealltwriaeth o'r sefyllfa?

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Trefnydd, nid oedd y Prif Weinidog, mewn ymateb i arweinydd yr wrthblaid, wedi cadarnhau pryd y byddai'r asesiad effaith rheoleiddiol ar gael i'r cyhoedd ei ystyried. Mae hon yn ddogfen hanfodol bwysig er mwyn deall effaith cynigion o'r fath dan ystyriaeth y Llywodraeth ar hyn o bryd ynghylch parthau perygl nitradau i'w gweithredu yma yng Nghymru. A gaf i erfyn arnoch i weithio gyda'r Gweinidog i sicrhau bod y ddogfen honno ar gael i'r Aelodau, fel y gallwn ni ddeall yn union yr hyn y mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn ei ddweud wrth Weinidogion a'r effaith a gaiff, pe bai'r rheoliadau hyn yn cael eu rhoi ar waith ledled Cymru, yn ôl y cynnig, cyn bod y Gweinidog yn penderfynu cynnal ymgynghoriadau pellach ag undebau'r ffermwyr a sefydliadau eraill?

Rwy'n derbyn diffuantrwydd y Llywodraeth wrth gychwyn ar y trafodaethau hynny, ond mae'r rhain yn benderfyniadau mawr a gaiff eu gwneud yma ar sail Cymru gyfan. Ac roedd panel y Llywodraeth ei hun, a sefydlwyd gyda'r rheoleiddiwr, Cyfoeth Naturiol Cymru, a oedd yn ymrwymo i'r adroddiad a gyflwynwyd gan y panel rheoleiddiol hwnnw, yn gofyn am ddull gwirfoddol o weithredu'r materion hyn a fyddai'n ceisio mynd i'r afael â'r achosion o lygredd amaethyddol a grybwyllwyd gan y Prif Weinidog.

Hoffwn i dynnu sylw'r Prif Weinidog at y ffaith na fu cynnydd sylweddol mewn llygredd amaethyddol ledled Cymru yn ystod y 20 mlynedd diwethaf. Mae hyn wedi amrywio o 190 o achosion ar ei huchaf i oddeutu 120 neu 130 o achosion ar ei hisaf. Ac o'r achosion hynny, dim ond 20 i 30 sydd wedi bod yn ddifrifol. Wrth gwrs, mae un yn ormod—rwy'n derbyn hynny. Ond wrth feddwl am ollyngiadau dŵr Cymru, er enghraifft, mewn achosion o lygredd carthion sy'n digwydd ledled Cymru, ac nid yw'n edrych fel bod y Llywodraeth yn dymuno ymgymryd â'r materion penodol hynny, ymddengys fod hwn yn ddull llawdrwm iawn pan fod gennych eisoes gytundeb ar y bwrdd y mae'r rheoleiddiwr wedi ymrwymo iddo, a bod y sefydliadau sydd wedi dod o amgylch y bwrdd, wedi trafod hyn ac wedi cyflwyno cynnig. Byddwn i'n erfyn ar Lywodraeth Cymru i ddychwelyd at y ddogfen honno a gweithio i'r ddogfen honno, yn hytrach na chyflwyno'r cynigion llym hyn.  

Gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr amgylchedd, ynni a materion gwledig yn awyddus iawn i barhau i weithio ochr yn ochr â ffermwyr a'u cynrychiolwyr undeb ar y mater penodol hwn. Fel yr ydych chi'n ei ddweud, mae'r rhain yn benderfyniadau mawr, a dyna pam y mae Llywodraeth Cymru yn cymryd yr amser sydd ei angen arni er mwyn datblygu cynigion a'u hystyried. Rwy'n deall y bydd y Gweinidog yn cael cyngor, gan gynnwys yr asesiad effaith rheoleiddiol, o fewn yr wythnosau nesaf, erbyn diwedd y mis gobeithio, ac yn amlwg, bydd hi'n awyddus i drafod pethau ymhellach gyda rhanddeiliaid maes o law.

A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog perthnasol yn y Llywodraeth ynghylch y tân diweddar yn Kronospan yn y Waun, sydd wedi achosi cryn bryder yn lleol, wrth gwrs? Dyma'r trydydd tân yno mewn cwta dair blynedd, a bu'n llosgi am wythnos, gan achosi llygredd ledled y dref a thu hwnt. Cymerodd 48 awr i roi offer monitro ansawdd aer yn ei le, a gollodd, wrth gwrs, y gwaethaf o'r llygredd, ond er hynny fe ganfu fformalin, sydd wedi'i gydnabod yn garsinogen, yn yr awyr, sydd, fel y gallwch chi ei ddychmygu, yn achosi pryder enfawr i'r boblogaeth leol.

Mae angen esboniad arnom ni yn sgil y digwyddiadau hyn. Mae angen inni glywed yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto. A wnewch chi ymuno â mi i alw am ymchwiliad annibynnol i ddarganfod pam yr oedd y tân wedi llosgi'n ffyrnig gyhyd a hefyd pam yr oedd yr ymateb gan asiantaethau mor araf? Hefyd mae angen lleoli offer monitro ansawdd aer annibynnol yno'n barhaol. Rwy'n deall bod yr offer dros dro presennol wedi cael ei symud yno o Abertawe. Nawr, mae trigolion lleol yn haeddu ymateb cadarn gan Lywodraeth Cymru ar hyn, ac, ar hyn o bryd, rwy'n ofni nad ydyn nhw'n cael yr ymateb hwnnw.

Hefyd, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Addysg yn sgil adroddiad hynod feirniadol gan Arolygiaeth Gofal Cymru o Ysgol Rhuthun, a gafodd ei gyhoeddi yn ddiweddar? Dywed yr adroddiad, a dyfynnaf:

Canfuwyd bod yr arweinyddiaeth, y rheolaeth a'r llywodraethu sy'n ymwneud â diogelu yn annigonol ac, o ganlyniad, nid oedd pobl ifanc yn cael eu hamddiffyn yn llawn.

Ac mae'r adroddiad yn nodi:

Pryderon sylweddol a chyffredin o ran llesiant pobl ifanc.

Hefyd,

Roedd y trefniadau ar gyfer ymdrin â phryderon am ddiogelu pobl ifanc yn annigonol.

Mae hynny'n gwbl annerbyniol, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno. Felly, a wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch swyddogaeth Llywodraeth Cymru o ran diogelu plant mewn ysgolion preifat a phreswyl? A wnaiff ddatganiad hefyd ynghylch yr ymyriadau sydd ar gael mewn ysgolion yng Nghymru nad ydynt dan reolaeth awdurdodau lleol? Pa oruchwyliaeth sydd gan awdurdodau statudol, megis diogelu plant, dros ysgolion preifat yng Nghymru? Ac onid oes achos i'w wneud bod angen ymyrryd yn gynharach pan fo diogelu plant yn broblem? Dyma'r ail adroddiad mewn blwyddyn sy'n tynnu sylw at bryderon am faterion diogelu yn yr ysgol ac mae angen atebion gan Lywodraeth Cymru i'r cwestiynau hyn.

O ran yr ail fater a godwyd, yn ymwneud ag Ysgol Rhuthun, byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol ysgrifennu atoch mewn ymateb i'r cwestiynau penodol a oedd gennych chi ynghylch diogelu a swyddogaeth Llywodraeth Cymru o sicrhau diogelu plant a phobl ifanc mewn ysgolion preifat a phreswyl, a hefyd yr oruchwyliaeth sydd gan y cyrff statudol. Mae'r rheini'n gwestiynau manwl ac rwy'n siŵr bod angen ateb manwl arnyn nhw.

Y mater cyntaf, wrth gwrs, oedd y tân yn Kronospan a'r materion a oedd yn ymwneud â'r mwg o ganlyniad i'r tân hwnnw. Mae'n amlwg bod y Gweinidog wedi bod yma i glywed eich sylwadau ar hynny ac mae'n amlwg ei fod wedi cymryd diddordeb ynddo. Rwy'n siŵr y byddai eich swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â Chyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, sef, yn amlwg, y corff arweiniol o ran ymateb i hyn. Ond os caf i ofyn ichi ysgrifennu at y Gweinidog, rwy'n siŵr y byddai hi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y mater yn gyffredinol.

Byddwn i, rheolwr busnes, yn hoffi gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, os oes modd. Mae'r cyntaf yn ymwneud â mater a gafodd ei godi yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, sef y tâl atal tagfeydd y mae cyngor sir Caerdydd wedi'i gynnig fel rhan o'i waith o wella trafnidiaeth yn y ddinas. Bydd llawer ohonom ni'n croesawu'r weledigaeth a ddangosodd awdurdodau lleol Caerdydd yn eu Papur Gwyn, a bydd llawer ohonom yn cefnogi eu huchelgeisiau. Ond ni fydd llawer ohonom ni'n goddef treth y Cymoedd i dalu amdani. Mae'n bwysig, rwy'n credu, bod unrhyw dâl sy'n cael ei godi ar ddinasyddion y wlad hon yn cael ei wneud yn deg ac yn gyfartal. Mae'r tâl atal tagfeydd a gynigodd cyngor sir Caerdydd yn methu â chyflawni'r ddau fesur hynny. Wrth gwrs, Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y rhwydwaith cefnffyrdd a'r prif ffyrdd i mewn ac allan o Gaerdydd. Rwy'n deall y bydd cyngor dinas Caerdydd, cyngor sir Caerdydd, yn cymryd cyfrifoldeb am y ffyrdd hynny yn y ddinas ei hun, ond hyd at y fynedfa i'r ddinas, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw'r rhain. Byddai'n ddefnyddiol, felly, pe gallem ddeall beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar godi tâl am ffyrdd ac a fu ymgynghori â Llywodraeth Cymru fel rhan o hyn ac a yw Llywodraeth Cymru wedi awgrymu ei bod yn cydsynio neu gefnogi'r dreth bosibl hon o gwbl. Ac i lawer ohonom, rydym yn pryderu'n ddirfawr am y ffordd y cafodd hyn ei gyhoeddi ac yn pryderu'n fawr am yr effaith a gaiff ar ein hetholwyr. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Llywodraeth Cymru roi datganiad inni am y materion hynny.

Yr ail yw—hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar faterion sy'n ymwneud â chyffuriau a sbeicio ddiodydd. Codwyd y mater hwn gyda mi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Yr wythnos diwethaf, cawsom ddadl dda iawn, yn fy marn i, ar drais rhywiol a sut y mae treisio yn cael ei drin o fewn y system cyfiawnder troseddol. Credaf fod llawer ohonom wedi croesawu'r ddadl honno ac rwy'n credu bod cytundeb eang ar bob ochr i'r Siambr hon ynglŷn â'r angen i wella profiad pobl sydd wedi dioddef trais rhywiol o fewn y system cyfiawnder troseddol. Ond mae'n rhaid inni hefyd gydnabod—mae menywod ifanc yn arbennig mewn perygl o gael rhywun yn sbeicio eu diodydd ym mhob un o'n prif drefi a dinasoedd. Ac mae myfyrwyr a menywod ifanc yn enwedig yn wynebu cael eu heffeithio'n fawr ac yn ofni y gall eu diodydd gael eu sbeicio ac y gellir ymosod arnyn nhw wrth iddyn nhw fwynhau noson allan. Mae hyn yn rhywbeth sydd, yn fy marn i, yn arwyddocaol iawn i bob un ohonom ni, ac mae'n rhywbeth yr wyf yn gobeithio y gallai Llywodraeth Cymru geisio cymryd camau i fynd i'r afael ag ef.

Rwy'n ddiolchgar i Alun Davies am godi'r ddau fater hyn. Credaf fod y llythyr y mae Gweinidog yr economi wedi'i anfon at arweinydd Cyngor Caerdydd yn dechrau ateb rhai o'r pryderon sydd gennych chi, yn enwedig o ran pryder Llywodraeth Cymru ynghylch tegwch, ond hefyd y pryder y dylai unrhyw benderfyniadau gael eu gwneud mewn ffordd sy'n ystyriol iawn o'r effaith ar y rhanbarth ehangach hefyd. Felly, rwy'n credu y bydd y gwaith a gaiff ei wneud o ganlyniad i'r llythyr hwnnw yn fan cychwyn ar gyfer y trafodaethau hynny, a byddaf i'n sicrhau bod y llythyr hwnnw'n cael ei ddosbarthu i'r Aelodau.

Ac ar yr ail fater o sbeicio diodydd, gwn fod y Gweinidog iechyd i fod i gyhoeddi datganiad yn y dyfodol agos a fydd yn lansio'r cynllun cyflawni newydd ar gamddefnyddio sylweddau ac, yn amlwg, mae addysg a chadw pobl yn ddiogel wrth wraidd y cynllun penodol hwnnw.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar y grant cymorth tai? Mae cyllid ar gyfer cymorth sy'n gysylltiedig â thai wedi gostwng £27 miliwn mewn termau real ers 2012. Mae awdurdodau lleol, darparwyr cymorth y trydydd sector a landlordiaid cymdeithasol yn dweud ei bod eisoes yn anodd diwallu anghenion pobl y mae angen gwasanaethau cymorth arnyn nhw o fewn y cyfyngiadau presennol ar y gyllideb. Maen nhw'n honni, heb fuddsoddiad ychwanegol yn y grant cymorth tai, fod perygl na fydd gan wasanaethau'r gallu i ddiwallu anghenion pobl ac y gallai digartrefedd fod yn llawer gwaeth yng Nghymru. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog mewn ymateb i'r pryderon hyn ynghylch pa gamau y bydd yn eu cymryd i sicrhau bod gan wasanaethau yr adnoddau i ddiwallu anghenion pobl sy'n dioddef effeithiau digartrefedd?

A'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano gan y Gweinidog diwylliant, os gwelwch yn dda. Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi sôn yn gynharach am safleoedd treftadaeth yng Nghasnewydd. Roedd yn braf iawn deall ei bryder. Ond fandaliaeth mewn safleoedd treftadaeth yw fy mhryder i. Yn gynharach y mis hwn, adroddwyd bod difrod dychrynllyd wedi'i wneud i domen gladdu sy'n dyddio'n ôl i'r Oes Efydd yng Nghoed Gwent ger Casnewydd, ac mae'r heddlu'n dweud mai dim ond cerbydau oddi ar y ffordd a allai fod wedi gwneud hynny. Nid yw'n dderbyniol mewn unrhyw gymdeithas. Cyn inni hyrwyddo treftadaeth a diwylliant Casnewydd, rhaid inni sicrhau eu bod yn cael eu diogelu'n ddigonol. Felly, Gweinidog, a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth bod ein holl safleoedd treftadaeth yn cael eu diogelu'n briodol rhag y fandaliaid hyn? Diolch.

Diolch am godi'r materion hyn. Y cyntaf yw'r grant cynnal tai. Mae'r mater penodol y cyfeiriwch chi ato yn rhan o'r gyllideb ar gyfer 2020-1. Byddwn i'n awgrymu, efallai, mai'r lle priodol i graffu ar hynny yw o fewn y trafodaethau ar y gyllideb, felly bydd cyfle arall i gael y dadleuon hynny yma ar lawr y Cynulliad, a hefyd drwy'r broses o graffu ar y gyllideb y mae pwyllgorau yn ymgymryd â hi. Felly, rwy'n credu mai dyna fyddai'r lle priodol i fod yn craffu ar elfennau o gyllideb 2020-1.

Gofynnaf i'r Gweinidog ysgrifennu atoch o ran sut yr ydym ni'n gwarchod ein safleoedd treftadaeth yn eu cyfanrwydd, ond hefyd gyda rhai syniadau penodol ar fater y cerbydau oddi ar y ffordd a ddisgrifiwyd gennych chi, sydd yn amlwg wedi cael effaith niweidiol dros ben yn ardal Coed Gwent, y cyfeirioch ati.

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth. Mae'r cyntaf yn cyfeirio at Iaith Arwyddion Prydain a darparu cyrsiau, yn enwedig ar gyfer rhieni plant byddar. Cawsom a thrafodwyd deiseb gan Deffro!, a gafodd ei chefnogi gan y Llywodraeth ac Aelodau ar draws y Siambr, ac mae pobl yn Deffro! yn dweud wrthyf i, 'beth sy'n digwydd ar hyn o bryd?' A gawn ni ddatganiad ynglŷn â pha gamau sydd wedi'u cymryd a pha gamau sydd wedi'u cynllunio yn dilyn y ddeiseb honno, oherwydd bod pryderon difrifol o fewn y gymuned fyddar? Nid wyf yn siŵr fy mod eisiau datgan buddiant: mae fy chwaer yn hollol fyddar ac yn aelod o'r gymuned fyddar, ond nid wyf i yn rhiant i blentyn byddar.

Mae'r ail gais ar bwyntiau gwefru trydan sydd ar gael i'r cyhoedd. Rydym ni'n ceisio hyrwyddo ceir trydan; rydym ni'n ceisio hyrwyddo ynni gwyrdd. A oes modd i'r Gweinidog wneud datganiad ynghylch ar gyfer ble y maen nhw wedi'u cynllunio, pa bryd y maen nhw'n debygol o gael eu gosod, faint sy'n debygol o gael eu gosod wrth bob pwynt a pha fath? Oherwydd deallaf oddi wrth un o fy etholwyr fod y rhan fwyaf o'r pwyntiau gwefru yng ngorsaf wasanaeth Sarn yno ar gyfer cerbydau Tesla, nid y gwefrydd mwy cyffredin. Nid wyf i'n arbenigwr yn y pethau hyn, ond mae fy etholwr yn dweud os oes gennych gerbyd Tesla, does dim ciw; os oes gennych chi gerbyd trydanol cyffredin, mae ciw. Rydyn ni'n ceisio cael pobl i ddefnyddio cerbydau trydanol. Mae angen rhyw fath o gynllun, a hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar y cynllun hwnnw.

Gallaf weld y Gweinidog yn ymateb yn gadarnhaol i'ch cais am ddatganiad ynglŷn â phwyntiau gwefru ceir trydan. Ar hyn o bryd mae dros 930 o gysylltwyr pwynt gwefru sy'n hygyrch i'r cyhoedd ledled Cymru, i fyny o 670 ym mis Ebrill y llynedd. Felly, yn amlwg, rydym yn dechrau gweld rhywfaint o gynnydd yn y maes hwn, ond mae Mike Hedges yn codi pwynt pwysig, onid ydyw, fod y pwyntiau gwefru penodol yn briodol ar gyfer y cerbydau y mae pobl yn dewis eu gyrru? Felly, byddai Ken Skates wedi clywed y sylwadau hynny, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ar hynny.

Ar fater penodol Iaith Arwyddion Prydain a'r ddeiseb y mae Deffro! wedi'i chyflwyno i'r Cynulliad, byddaf i'n siŵr o gysylltu â chyd-Aelodau—gwn fod hwn yn faes o ddiddordeb i nifer o'n cydweithwyr, mewn gwirionedd, ym mhob rhan o'r Llywodraeth, ym maes addysg ac ym maes iechyd—i sicrhau eich bod yn cael diweddariad addas.FootnoteLink

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Hoffwn i godi mater, fel cefnogwr chwaraeon yng Nghymru, o'r angen i ddathlu hanes chwaraeon Cymru, a hefyd fel ffan o ddinas Caerdydd a chynrychiolydd etholedig nifer nid ansylweddol o gefnogwyr yr Adar Gleision o Ynys Môn—Caergybi yn arbennig—sydd wedi bod yn ffyddlon iawn i'r Clwb dros y blynyddoedd. Mae Ymddiriedolaeth Cefnogwyr Dinas Caerdydd wedi dod yn ymwybodol o gasgliad gwerthfawr ac anhepgor o gofiannau hanesyddol clwb pêl-droed Dinas Caerdydd a fydd yn mynd i ocsiwn ar 25 Ionawr. Nawr, mae'r Ymddiriedolaeth wedi annog clwb pêl-droed Dinas Caerdydd i brynu'r casgliad fel sail i amgueddfa i ddathlu hanes y clwb. Cafwyd rhai adroddiadau nad oedd yr eitemau bellach ar werth. Ond mae'n ymddangos y byddant yn mynd ar werth ar 25 Ionawr. Does dim llawer o amser ar ôl i atal y golled hon o dreftadaeth chwaraeon Gymreig bwysig iawn. A gaf i ofyn am ymyriad gan y Gweinidog chwaraeon a threftadaeth chwaraeon, gan gynnwys cysylltu â'r clwb i weld pa gymorth y gellid ei roi i gadw hyn mewn dwylo cyhoeddus, neu o leiaf ei fod ar gael i'r cyhoedd, a chael datganiad ysgrifenedig ar y camau posibl y gallai Lywodraeth Cymru eu cymryd i gefnogi'r clwb i brynu'r cofiannau gwerthfawr iawn hyn?

Wrth gwrs, mae'r Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb dros chwaraeon wedi bod yma i glywed eich cais am ymyrryd yn y mater penodol hwn o ran sicrhau bod y pethau cofiadwy i ddathlu hanes y clwb yr ydych chi wedi'i ddisgrifio yn dal i fod ar gael i gefnogwyr y clwb, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth deilwng iddo.

Drwyddoch chi, Gweinidog, hoffwn gael datganiad gan y Dirprwy Weinidog dros blant ar ddiogelu plant. Rydym ni’n byw yng Nghymru, sy'n wlad lle mae plentyn sy'n agored i niwed, neu blant sy'n agored i niwed, mewn gwirionedd, yng ngofal cwmnïau preifat yn gallu honni camdriniaeth, ond nid ydynt yn cael eu cymryd o ddifrif, ni fyddant yn cael eu cludo i fan diogel er mwyn siarad â nhw, ac os oes gan blentyn anawsterau dysgu ni fydd yn cael eiriolwr, ac ni fydd yn siarad ag arbenigwr ar ddiogelu plant. Ac os meddyliwch chi am y sgandalau ledled y DU bellach am blant sydd wedi dioddef y creulondeb mwyaf mewn gofal, ac os edrychwch chi ar hanes cartrefi gofal yng Nghymru—yn y ddinas hon, â dweud y gwir—yna fy nghwestiwn i neu'r datganiad yr wyf i'n dymuno ei gael gan y Llywodraeth mewn gwirionedd yw: beth y mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud i ddiogelu plant yng Nghymru? Mae'n sefyllfa anobeithiol. Rhaid gwrando arnyn nhw.

Mae diogelu plant, a phlant sy'n agored i niwed yn benodol, yn amlwg yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, a byddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer diogelu plant yng Nghymru.

Ategaf i'r sylwadau am y tân yn Kronospan a nodaf fod cyngor Wrecsam wedi cynnal cyfarfod amlasiantaeth i drafod hyn ddydd Mawrth diwethaf, a bod AS De Clwyd yn cyfarfod â phrif weithredwr y cyngor ddydd Gwener diwethaf ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Ysgrifennydd Gwladol ar hyn.

Ond rwy'n galw am ddau ddatganiad. Yn gyntaf, o ran atal canser ceg y groth, efallai eich bod yn ymwybodol mai Wythnos Atal Canser Ceg y Groth yw hon. Mae Ymddiriedolaeth Canser Ceg y Groth Jo, sy'n ymgyrchu i roi terfyn ar y stigma sy'n ymwneud â haint y firws papiloma dynol, neu'r feirws HPV, ac i godi ymwybyddiaeth o'r firws gwirioneddol gyffredin hwn a swyddogaeth sgrinio canser ceg y groth wrth atal canser ceg y groth, yn datgan bod y rhaglen sgrinio yng Nghymru bellach yn profi pob sampl ar gyfer HPV yn gyntaf, ond yn nodi ymhlith pethau eraill fod llawer o fenywod yn dal i fod—. Maen nhw'n clywed yn rheolaidd gan fenywod bob dydd sy'n teimlo cywilydd ac embaras ac yn ddryslyd ar ôl cael gwybod bod HPV ganddyn nhw. Gall y mythau ynghylch HPV annog menywod i beidio â mynd am brofion sgrinio. Felly, a fyddai modd imi alw am ddatganiad yn ymateb i'w galwad am fanylion gan Lywodraeth Cymru ar y camau y mae'r Ysgrifennydd Iechyd yn eu cymryd i gynyddu dealltwriaeth o HPV yn dilyn sgrinio ceg y groth yn symud i fod yn sgrinio sylfaenol HPV?

Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gymorth i bobl ifanc sy'n wynebu caledi ariannol? Dyma gyd-destun yr elusen a sefydlwyd gan Ally Elouise yn Llandudno yn 2015, sy'n cynnig dros 3,000 o siwtiau a ffrogiau prom ar fenthyg am ddim i gannoedd o fyfyrwyr na allant fel arall fforddio i ddathlu gorffen yn yr ysgol. Mae Ally wedi ennill gwobr Points of Light Prif Weinidog y DU, ac roedd hi wedi anfon e-bost yr wythnos diwethaf yn datgan, 'Byddwn i'n ddiolchgar pe gallech rannu neu hyrwyddo hyn er mwyn helpu cynifer â phosib o bobl ifanc sy'n wynebu caledi ariannol i fynd i'w proms ysgol eleni.' Galwaf am ddatganiad yn unol â hynny.

Yn gyntaf, rwy'n llongyfarch Ally ar bopeth y mae hi wedi'i gyflawni a'r ffaith ei bod wedi cael cydnabyddiaeth am syniad rhagorol, ymarferol a all wneud gwahaniaeth mawr i bobl ifanc. Gwyddom y gall y gost o fynd i prom fod yn afresymol o ddrud ac yn bryder i rai teuluoedd, felly rwy'n canmol Ally a'i dyfeisgarwch wrth sicrhau y gall pobl ifanc fwynhau moment arbennig iawn yn eu bywyd ysgol, neu ddiwedd eu bywyd ysgol.

Mae mater canser ceg y groth a godwyd gennych yn bwysig dros ben hefyd. Rydym ar fin cael Wythnos Ymwybyddiaeth Canser Ceg y Groth, a gwn i y bydd Vikki Howells yn cynnal digwyddiad ar gyfer holl Aelodau'r Cynulliad yn y Senedd i glywed am ffyrdd y gall pawb ohonom ni chwarae ein rhan wrth godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd cynnal profion yn lleol. Roedd y Gweinidog iechyd, pan oeddech chi'n siarad, yn awyddus iawn imi wneud y pwynt nad oes unrhyw gywilydd yn gysylltiedig â hyn o gwbl, a'i bod yn bwysig bod y profion yn cael eu cynnal. Mae gennym ni brofion mwy sensitif yma yng Nghymru, a fydd yn golygu ein bod ni'n gallu ymyrryd ac achub bywydau'n gynnar, a hefyd nawr, wrth gwrs, rydyn ni'n cyflwyno'r brechiadau i fechgyn hefyd. Gwn fod hynny wedi cael croeso cynnes iawn ledled Cymru.

Ac yn olaf, David Rees.

Trefnydd, yr wythnos diwethaf, fe'n hatgoffwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder yn Llywodraeth y DU ei fod yn dal i gredu bod angen carchar newydd yn y de. Nawr, rydym wedi clywed y ddadl hon o'r blaen, ac mae fy nghymuned i wedi bod yn chwyrn iawn yn ei gwrthwynebiad i leoliad y cynnig diwethaf. Ond y cwestiwn a gawsom yn y ddadl honno oedd a oedd angen uwch garchar newydd arnom, a beth oedd y prosesau cymwys. A fydd gennych ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch pa drafodaethau a gawsoch â Llywodraeth y DU ar syniadau o'r fath gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder, a'r hyn y mae ef yn ei olygu, mewn gwirionedd, pan fo'n sôn am fanteision cael uwch garchar newydd? Oherwydd, yn y dadleuon y tro diwethaf, buom yn siarad am y ffyrdd y gallwn wella ansawdd bywyd i garcharorion, ac edrych ar y ffordd yr ydym ni'n hepgor cyfiawnder. Siaradwyd yn helaeth am ddatganoli cyfiawnder a datganoli gwasanaethau carchardai i Gymru fel y gallem wneud hynny'n briodol ar gyfer Cymru. Nawr, mae'n ymddangos bod y datganiad hwn yn anwybyddu'r holl gysyniadau hynny ac unwaith eto yn ein gorfodi ni i gael carchar newydd. Felly, rwy'n gobeithio y cawn ni ddatganiad gan y Gweinidog, neu bwy bynnag yw'r Gweinidog perthnasol, ynglŷn â pha drafodaethau sy'n digwydd a pha gynlluniau sydd ganddo ar gyfer Cymru.

Fe fyddaf i'n sicr o ofyn i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am y trafodaethau diweddaraf a all fod wedi digwydd yn y maes penodol hwn a dull Llywodraeth Cymru o ymdrin â'r materion perthnasol a godwyd.

Diolch yn fawr iawn i chi, Trefnydd.