Gaf innau hefyd ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad, a chroesawu'r cynnwys, yn naturiol, a pharhau i longyfarch y Gweinidog ar ei huchelgais yn y maes yma, a thra ein bod ni wrthi, gydnabod hefyd waith arloesol Alun Davies pan oedd yn Weinidog—arloesol a phellgyrhaeddol yn y maes yma—i wneud yn siŵr ein bod ni'n anelu am filiwn o siaradwyr Cymraeg?

Wrth gwrs, fel rŷch chi wedi ei grybwyll eisoes, adennill y tir y byddwn ni. Pan rydym yn sôn am filiwn o siaradwyr Cymraeg, mi oedd yna, fel rŷch chi'n dweud, filiwn o siaradwyr Cymraeg yng Nghymru rhyw 120 o flynyddoedd yn ôl. Hefyd, fel rŷch chi wedi ei ddweud yn y datganiad, mae'r ffaith bod yr iaith Gymraeg yn dal i fyw a bod, ac yn ffynnu, yn rhyfeddol ynddo'i hun ac yn destun dathliad, o gofio ein hanes o ormes, yn naturiol. Yn naturiol, dim ond un hanes o nifer o hanesion Cymru ydy hynna, ond mae e wedi digwydd serch hynny.

Yn wyneb y realiti bod ieithoedd lleiafrifol dros y byd i gyd yn crebachu ac yn diflannu o wyneb y tir pan mae yna iaith gref iawn ochr yn ochr efo nhw—. Ond, wrth gwrs, mae'r Gymraeg, felly, wedi llwyddo i droi'r gornel yna, ac mae hynna yn destun rhyfeddod a dathlu. Dim ond tair iaith yn unig, allan o dros 7,000 o ieithoedd sydd ar wyneb y ddaear yma, sydd wedi llwyddo i wneud hynny—i droi cornel, i stopio mynd allan a diflannu. Tair iaith yn unig sydd wedi troi'r gornel yna, i stopio diflannu, troi rownd a thyfu. Mae'r Gymraeg yn un o'r tair iaith yna.

Felly, mae yna ewyllys da tuag at yr iaith ym mhobman. Ond, wrth gwrs, yn wastadol, ewyllys da—nid da lle gellir gwell. Nawr, nid yw Cyngor Castell Nedd Port Talbot, er enghraifft, wedi agor yr un ysgol gynradd Gymraeg newydd yn ei hanes, ers sefydlu'r sir yn 1996. Mae hyn mewn sir â chymunedau sydd dal yn naturiol Gymraeg eu hiaith. Dwi'n clodfori beth mae John Griffiths newydd ei ddweud am Gasnewydd, a sefyllfaoedd tebyg, ond, wrth gwrs, mae yna ardaloedd naturiol Gymraeg eu hiaith sydd heb ysgolion cyfrwng Cymraeg, ac erioed wedi cael y cyfle i anfon eu plant—. Mae'n rhaid iddyn nhw eu hanfon nhw filltiroedd i ffwrdd. Dyna realiti Castell-nedd Port Talbot heddiw, ac mae o'n destun siom.

Mae Cyngor Dinas a Sir Abertawe newydd gau Ysgol Gynradd Gymraeg Felindre yn y Parsel Mawr—unig ardal naturiol Gymraeg Abertawe, ar lethrau'r ucheldiroedd yng ngogledd y sir. Nawr, gyda 600 o blant yr un mewn ysgolion cynradd cyfagos Cymraeg, fel Pontybrenin, a 600 arall yn Ysgol Gynradd Gymraeg Lôn Las, a thros 400 yn Nhirdeunaw, sydd ddim yn bell i ffwrdd, roedd lle i gydweithio a rhannu adnoddau, newid dalgylch hyd yn oed, yn lle jest colli'r ysgol yn gyfan gwbl fel adnodd cymunedol i gymuned Gymraeg ei hiaith. A Chomisiynydd y Gymraeg heb y grymoedd i atal gwerthu'r ysgol—gwerthu ysgol Felindre mewn ocsiwn yn Llundain mewn rhyw bythefnos. Rhyfedd o beth.

Trof at un peth arall cyn imi orffen. Mae'r gofyniad ieithyddol yn nhermau gwasgedd ar y Gymraeg, yn naturiol, wrth adeiladu ystadau o dai newydd—mae hynny'n her sylweddol a chynyddol. Dwi ddim yn mynd i olrhain yr holl hanesion, na'r holl heriau, ond a allaf i jest ofyn, pa berswâd ydych chi fel Gweinidog yn ei ddwyn ar adrannau cynllunio llywodraeth leol i gymryd o ddifri gofynion y Gymraeg a'r pwysau ar y Gymraeg, ac o leiaf deall bod angen cael gofyniad am y Gymraeg?

Ac i orffen, a fyddech chi'n cytuno—