Pam y mae hyn yn bwysig? Wel, efallai y byddwch yn dweud bod 16,000 hectar o dir yn ddibwys fel rhan o'r darlun mawr, ond rwyf am gyflwyno'r achos dros ei arwyddocâd yn sicrhau dyfodol ffyniannus i ffermio yng Nghymru.

Cafodd ffermydd a oedd yn eiddo i'r cyngor eu datblygu dros ganrif yn ôl er mwyn galluogi pobl heb gysylltiadau ffermio neu dir i weithio ym maes amaethyddiaeth. Nawr, buaswn yn dadlau bod mwy o'u hangen heddiw nag erioed, yn enwedig gan ein bod yn gweld poblogaeth ffermio sy'n heneiddio, gydag oedran cyfartalog ffermwyr Cymru dros 60, ac amgylchiadau eraill yn cynllwynio i'w gwneud hyd yn oed yn anos i'n cenhedlaeth iau weithio ar y tir.

Felly, mae'r ffermydd cyngor hyn yn cynnig cyfle unigryw i'r rhai sy'n awyddus i droi at y byd amaeth. A heb ddifrïo'r rhai sydd â blynyddoedd lawer o brofiad mewn unrhyw ffordd, mae'n bwysig bob amser i unrhyw ddiwydiant neu sector ganiatáu i waed newydd ddod i mewn gyda syniadau ffres a safbwyntiau newydd. Heb arloesi a newid, byddai amaethyddiaeth, fel unrhyw sector arall, yn aros yn ei unfan.

Dylid cofio hefyd fod cymhellion economaidd i gynghorau hefyd, gan fod y rhent o ffermydd sirol yn cyfrannu at falansau'r cyngor. Gwnaeth cynghorau ledled Cymru warged net o £2.7 miliwn y llynedd i helpu i gydbwyso cyllidebau a diogelu gwasanaethau rheng flaen. Mae ffermydd cyngor cynhyrchiol a ffyniannus yn fuddiol, nid yn unig o safbwynt ariannol, ond maent yn sicrhau cymaint o fanteision mwy cyffredinol i gymunedau cyfan.

Felly, gadewch i ni roi ein ffermydd cyngor ar waith mewn ffordd lawer mwy creadigol. Beth am daro partneriaeth rhwng cynghorau a cholegau amaethyddol i ddefnyddio ffermydd cyngor fel cyfle i'r disgleiriaf a'r gorau o'n cenhedlaeth nesaf yn y byd ffermio i amaethu'r tir, ar y ddealltwriaeth eu bod yn arloesi a'u bod yn profi ac yn treialu systemau a dulliau ffermio newydd fel rhan o'r fargen. Gadewch inni feddwl o'r newydd a hyrwyddo arferion gorau yn y system. Gadewch inni roi ein hystâd o ffermydd cyhoeddus ar waith er mwyn y gymdeithas ehangach, nid i'r unigolion sy'n ffermio yn unig.

A pham ei gadael ar hynny? Mae angen i sefydliadau eraill fod yn rhan o'r drafodaeth hon ac yn rhan o'r mudiad ehangach hwn. Edrychwch ar yr hyn y mae'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yng Nghymru yn ei wneud yn Llyndy Isaf. Prynwyd y fferm gan yr ymddiriedolaeth tua 10 mlynedd yn ôl bellach. Ers hynny, gan weithio gyda chlybiau ffermwyr ifanc Cymru, mae olyniaeth o ffermwyr ifanc wedi cael bwrsariaeth i wneud i'r fferm weithio mewn ffordd fodern a chynaliadwy. Mae ffermio cadwriaethol yn rhan lawn mor bwysig o'r cynllun hwn ag y mae cynhyrchu bwyd, sy'n cyd-fynd i raddau helaeth â'n dyheadau ar gyfer y sector. Mae'n gyfle gwych i berson ifanc rhwng 18 a 25 oed gael cyfle i reoli fferm a dysgu am y busnes, gyda chymorth a chyngor mentoriaid sydd wrth law i helpu os oes angen. Nawr, roedd hwnnw'n benderfyniad bwriadol gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i roi ei ased ar waith yn y ffordd arbennig honno.

Felly, fy her heddiw yw i ni alluogi cynghorau i roi'r gorau i edrych ar ffermydd cyngor fel ateb cyflym i'w problemau ariannol. Gadewch i ni fabwysiadu'r safbwynt mwy hirdymor, mwy cynaliadwy. Gadewch inni wneud i'r ystâd o ffermydd cyhoeddus weithio'n llawer mwy creadigol ar ran y gymdeithas. Os ydym o ddifrif ynghylch dyfodol y Gymru wledig, a sicrhau bod pobl ifanc yn gallu byw a gweithio mewn cymunedau gwledig, a bod ein diwydiant ffermio'n addas i'r diben ar gyfer heriau'r unfed ganrif ar hugain, rhaid inni ddweud 'na' wrth amcanion tymor byr. Onid dyna yw holl bwynt Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol? Onid dyna pam ein bod ni fel deddfwrfa wedi gwneud datblygu cynaliadwy yn brif egwyddor drefniadol i'r sector cyhoeddus yma yng Nghymru?

Ni ddylem adael i'r ffermydd cyngor hyn ddiflannu o un i un heb ystyried yr hyn rydym yn ei golli. Dylem wneud popeth a allwn i gynorthwyo cynghorau lleol i allu gwrthsefyll y modd y caiff asedau cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol—pedwar conglfaen datblygu cynaliadwy yng Nghymru—mor bwysig eu gwerthu am y nesaf peth i ddim. Y peth lleiaf y gallwn ei wneud yw dod â'r holl chwaraewyr at ei gilydd i ystyried sut y gallwn fynd ati, nid yn unig i atal ein hystâd o ffermydd cyhoeddus rhag cael ei cholli, ond i'w throi'n ased sy'n cyflawni ar ran ein cymunedau gwledig a'n cymdeithas ehangach ledled Cymru.

Felly, gyda hyn i gyd mewn cof, rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru, gan weithio gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, i fwrw iddi'n weithredol ar hyn a dod â'r holl chwaraewyr at ei gilydd i fynd i'r afael â'r mater. Dylai ffermydd sy'n eiddo i'r cyhoedd fod yn rhan o fudiad ehangach i sicrhau bod gennym ddiwydiant ffermio cynaliadwy wrth galon ein cymunedau gwledig. Mae gwerthu ein ffermydd yn ddi-baid yn ateb tymor byr i gynghorau sydd o dan bwysau, ond rhaid inni sefyll yn ei erbyn.

Mae angen ein cefnogaeth ar genedlaethau'r dyfodol sydd am roi eu troed ar ris yr ysgol ffermio. Dyna pam y gweithiais gyda'r rheini sy'n ceisio cadw ffermydd fel Trecadwgan yn eiddo cyhoeddus. Fferm gyngor yw hon sydd mewn perygl o ddod i ben ei hoes fel fferm fyw, weithredol a chael ei gwaredu fel ased gan Gyngor Sir Penfro. Mae gan Drecadwgan botensial i fod yn fodel ar gyfer y dyfodol, gan arallgyfeirio'n fferm gymunedol. Ffermydd yw'r rheini sy'n cyfuno amaethyddiaeth yn llwyddiannus â meysydd fel iechyd a gofal, gweithgareddau diwylliannol, dysgu gydol oes, creu swyddi, a busnesau crefftwyr. Gall y rhain fod yn anadl einioes i gymunedau gwledig, gan ychwanegu at eu cynaliadwyedd, ac wrth gwrs at les eu pobl.

Nawr, rwy'n ddigon pragmatig i dderbyn y gall fod amgylchiadau penodol yn pennu mai gwerthu fferm gyngor yw'r unig ddewis ymarferol. Ar ôl rhoi cynnig ar bopeth arall, os mai gwerthu yw'r unig ddewis sydd ar ôl, gadewch inni sicrhau mai cymunedau lleol sy'n cael y cynnig cyntaf, a gadewch inni wneud hynny mewn ffordd sy'n rhoi'r amser a'r gefnogaeth sydd eu hangen ar y cymunedau hynny i wneud hwnnw'n bosibilrwydd realistig ac ymarferol. Efallai y cymer ychydig yn hwy nag a wnâi fel arall ac efallai na fydd yn cynhyrchu cymaint o arian ar y cychwyn ag y byddai cynghorau'n dymuno, ond yn y tymor hwy byddai'n gwneud cymaint mwy ac yn rhoi cymaint mwy o werth i'r gymuned a'r cyngor, o'i gymharu â gwerthiant cyflym. Dylai Llywodraeth Cymru a chynghorau ddysgu o esiampl fferm Trecadwgan a sicrhau bod pob cymuned yn cael cyfle i chwarae ei rhan pan fydd y cyfleoedd hyn yn codi.

Mae'r rheini sy'n ymladd dros Drecadwgan wedi cyhoeddi rhestr o newidiadau polisi angenrheidiol sy'n deillio o'u brwydr. Credaf y dylai Llywodraeth Cymru edrych yn fanwl ar yr awgrymiadau hynny. Un o'r rhain yw y dylai Llywodraeth Cymru greu grŵp adolygu diwygio tir, tebyg i'r un sy'n gweithredu yn yr Alban, gyda briff i archwilio: i ba raddau y gall diffyg mynediad at dir dagu dyheadau a chyfleoedd pobl; yr effeithiau ar gyflogaeth a'r economi wledig yn deillio o hynny; a ffyrdd y gellid ac y dylid gwella mynediad at dir—tir gwledig a threfol, gyda llaw. Maent hefyd wedi galw am adolygiad o Orchymyn Caniatâd Gwaredu Cyffredinol (Cymru) i roi llawer mwy o bwyslais ar fuddiannau cenedlaethau'r dyfodol, yn hytrach na dim ond y pris gorau yn y sefyllfaoedd hyn.

Mae angen inni ystyried cronfa cyfoeth cymunedol genedlaethol hefyd, fel y gallwn helpu i gaffael tir ffermio er mwyn i'r gymuned fod yn berchen arno. Yn ogystal, mae galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno banc tir amaethyddol i Gymru—banc ariannol. Yn ogystal â darparu benthyciadau llog isel a di-log i newydd-ddyfodiaid, gallai'r banc tir hwn ddarparu cyllid i gymunedau sydd am brynu tir a ffermydd, gan gynnwys ffermydd sirol. Hefyd, gallai helpu awdurdodau lleol i brynu tir newydd i dyfu'r ystâd o ffermydd sirol. Nawr, mae'r rhain i gyd yn gynigion ymarferol, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at glywed yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud am y mathau hyn o awgrymiadau.

Nid yw'r llwybr presennol o werthu ffermydd cyngor yn dderbyniol. Yr hyn sy'n llai derbyniol byth, wrth gwrs, yw'r diffyg gweithredu a welwn gan Lywodraeth Cymru, a ddylai fod yn helpu ac yn gweithio gyda chynghorau i ddiogelu'r ased pwysig hwn, a hefyd yn sicrhau ei fod yn cael ei ddefnyddio i sicrhau'r budd mwyaf, nid yn unig i'r sector, ond i'r gymdeithas ehangach. Mae diogelu ein tir, ein hamgylchedd, ein pobl a'n diwylliant i gyd yn rhan o gael gweledigaeth ac uchelgais ar gyfer ein ffermydd cyhoeddus.