Rwy'n falch iawn o gefnogi'r ddadl hon, a diolch i Rhun ap Iorwerth am ei chyflwyno. Mae'n fater sy'n bwysig iawn i lawer o fy etholwyr, gan gynnwys pobl rwy'n cymdeithasu â hwy. Mae llawer o bobl nad ydynt ar eu—. Fel fy ngwraig yn fy nghyhuddo o fod ar fy ffôn clyfar drwy'r amser—yn wir, mae yna lawer o bobl nad oes ganddynt ffôn clyfar.

O edrych arno o safbwynt sefydliad, beth sydd o'i le ar ddarparu gwasanaethau ar-lein? Mae'n arbed amser prosesu, mae'n arbed staff, mae'n arbed arian, mae'n gwirio bod pob rhan o'r ffurflen wedi'i llenwi, oherwydd os nad ydych yn llenwi rhan o'r ffurflen mae'n rhoi dot bach coch i chi ac ni fydd yn gadael i chi barhau i'r rhan nesaf. Rwy'n siŵr fod pobl eraill wedi cael y broblem honno, sydd i'w gweld yn fy wynebu gyda'r rhan fwyaf o'r ffurflenni ar-lein rwy'n eu llenwi. Mae'n gwirio bod pob rhan o'r ffurflen wedi'i chwblhau, ond mae hefyd yn sicrhau bod popeth yn ddilys. Felly, rydych yn rhoi eich dyddiad yn y fformat cywir a gallwch groesgyfeirio meysydd allweddol. Mae'n darparu ymateb cyflymach i'r unigolyn. Beth sydd ddim i'w hoffi?

Ond rwy'n credu bod hon yn enghraifft o'r pellter rhwng pobl a llywodraethau a sefydliadau mawr. Ac a gaf fi ddweud rhywbeth a allai godi arswyd ar nifer fawr o bobl sy'n rhedeg sefydliadau mawr ac uwch reolwyr mewn llawer o'r sector cyhoeddus? Mae yna lawer o bobl nad ydynt yn berchen ar ffôn clyfar, iPad na chyfrifiadur. Mae llawer o rai eraill, am lawer o resymau—rhai'n ymwneud ag iechyd—nad ydynt yn hapus i ddefnyddio offer TGCh, hyd yn oed pan fydd wedi'i addasu ar gyfer anabledd. Ac rwy'n gwybod y gallwch gael cyffyrddell i'w roi ar ei ben, ac fe ddywedaf wrthych chi beth—pob lwc os ydych chi'n chwilio am un. Ond nid ydynt yn hapus ac maent yn hoffi—. Mae yna grŵp arall o bobl sy'n hoffi siarad â phobl. Maent yn hoffi mynd ar ffôn a siarad â phobl. Dyna'r ffordd ail orau o gysylltu â rhywun. Y ffordd orau o gysylltu â rhywun mewn gwirionedd yw siarad â hwy wyneb yn wyneb, a arferai fod yn ffordd o ymdrin â sefydliadau sydd ar gael yn fwyfwy anfynych ar hyn o bryd, mae'n ymddangos.

A soniodd Rhun ap Iorwerth am fanciau. Arferai pobl fynd i mewn i'r banc i gael pob math o drafodaethau, ac roedd yn rhan o'u bywydau cymdeithasol hefyd, ac mae hynny'n rhywbeth—. Unwaith eto, soniasom am ynysu ddoe—rhan o broblem ynysu yw nad yw pobl yn cael y cyfarfodydd cymunedol hyn mewn swyddfeydd post, banciau a lleoedd eraill.

Gadewch i ni edrych ar y cais i adnewyddu pàs bws. Mae staff fy swyddfa a staff llyfrgelloedd lleol wedi treulio llawer iawn o amser yn helpu pobl i wneud cais ar-lein. Rwyf wedi siarad â llawer o bobl hefyd sydd wedi gorfod gofyn i blant, wyrion neu wyresau neu berthnasau eraill i'w helpu neu i'w wneud ar eu rhan.

A gaf fi roi rhywfaint o glod i Lywodraeth Cymru? Mae gan Trafnidiaeth Cymru ffurflen bapur hefyd, ac roedd honno ar gael ar gyfer gwneud cais am y pàs bws newydd. Nid ar-lein yn unig y gellid dod o hyd iddi. Ac a gaf fi ddweud, mae llawer iawn o bethau rwy'n ymdrin â hwy sydd ond i'w cael ar-lein yn unig, neu nid yn unig ar-lein yn unig—'Defnyddiwch yr ap.' Mewn ffordd, mae hynny'n dweud ei fod gan bawb ar eu ffôn. Mae'r system fudd-daliadau bron yn gyfan gwbl ar-lein. Mae'n gyfan gwbl ar-lein—darperir y wybodaeth ar-lein neu mae'n rhaid i geisiadau fod ar-lein. Fan lleiaf, dylai fersiwn bapur o bob ffurflen Llywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan fod ar gael i bobl os ydynt am ei chael, ac mae llawer o bobl yn teimlo'n llawer hapusach yn llenwi ffurflenni papur.

Dechreuodd Rhun ap Iorwerth siarad amdano—a gaf innau droi hefyd at y sector preifat? Mae budd ariannol i ni os byddwn yn ymdrin â chwmnïau cyfleustodau ar-lein. Maent yn tynnu rhywfaint o arian oddi ar ein biliau am eu cael ar-lein a thalu drwy ddebyd uniongyrchol a'r holl bethau hynny. Wrth gwrs, cawn y budd, ond mae'r gwrthwyneb yn wir—mae cosb ariannol am beidio ag ymdrin â hwy ar-lein. Dyna un arall o'r ffyrdd niferus lle mae'n ddrutach i fod yn dlawd, gan fod y bobl nad ydynt yn ymdrin â chwmnïau ar-lein yn fwy tebygol o fod yn dlawd na phobl sydd â biliau tanwydd dwbl debyd uniongyrchol ar-lein, sef y rhan fwyaf ohonom yma, rwy'n siŵr, ond mae llawer iawn o fy etholwyr heb y pethau hynny ac maent yn talu pris am hynny.

Yn olaf, rwy'n meddwl y dylai fod dewis i gael ffurflen bapur ar gyfer pob proses ar-lein. Bydd rhai pobl am ei wneud ar-lein—mae'n well gennyf fi wneud pethau ar-lein—ond byddai llawer o bobl yn hoffi defnyddio beiro a phapur. Yn wir, byddai unrhyw un sydd wedi gweld fy llawysgrifen yn sylweddoli'n union pam ei bod hi'n well gennyf ei wneud ar-lein, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig i bobl gael y dewis a gadewch inni sicrhau y gall pawb gael dull papur o'i wneud a pheidio â thalu cosb ariannol am wneud hynny.