Grŵp 8: Dyletswydd gonestrwydd — diffyg cydymffurfio (Gwelliannau 39, 73, 74)

– Senedd Cymru am 6:38 pm ar 10 Mawrth 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:38, 10 Mawrth 2020

Grŵp 8 yw'r grŵp nesaf, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â diffyg cydymffurfio o ran dyletswydd gonestrwydd. Gwelliant 39 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Rwy'n galw ar Angela Burns i gyflwyno'r gwelliant a'r grŵp. Angela Burns.

Cynigiwyd gwelliant 39 (Angela Burns, gyda chefnogaeth Caroline Jones).

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 6:38, 10 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Hoffwn gynnig gwelliant 39, a gyflwynwyd yn fy enw i, yn ffurfiol. Mae'r gwelliant hwn, 39, yn unol ag argymhelliad 9 y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yng Nghyfnod 1, a argymhellodd fod y Gweinidog yn gwneud darpariaeth benodol ar gyfer goblygiadau diffyg cydymffurfio â dyletswydd gonestrwydd—gyda'r ddyletswydd didwylledd, uniondeb, gwirionedd. Cyflwynwyd hyn gan lefarydd blaenorol Plaid Cymru yng Nghyfnod 2, ac fe wnaethom ni gefnogi bwriadau'r gwelliant bryd hynny. Roedd rhanddeiliaid yn glir iawn na fydd deddfwriaeth ar ei phen ei hun yn newid diwylliant y GIG. Dyma holl bwrpas y Bil hwn—newid y diwylliant hwnnw, ei danategu, a'i yrru yn ei flaen. Felly, mae'n hanfodol bod yna fecanwaith o fewn y ddeddfwriaeth i newid hynny ar frig sefydliadau'r GIG.

I fynd yn ôl at y diffygion a welsom yng ngwasanaethau mamolaeth Cwm Taf, roedd diwylliant o gyfrinachedd, gydag adroddiadau erchyll am fethiannau'n cael eu hanwybyddu gan uwch reolwyr. Newid yn y diwylliant sydd ei angen, o'r brig, sef yr hyn y mae'r Gweinidog yn anelu ato, ac rwyf yn ei gefnogi'n llwyr yn yr ymgyrch honno. Ond dyna pam y mae'n rhaid i'r ddyletswydd gonestrwydd gael dannedd. Rhaid i bobl wybod, os na allan nhw drafferthu, os ydyn nhw'n dewis dweud celwydd, neu os ydyn nhw'n dewis bod yn ochelgar, neu os ydyn nhw'n dewis gwadu'n llwyr, neu os ydyn nhw'n dewis peidio â gweithredu ar rywbeth, y cânt eu dal, a bydd yn rhaid iddyn nhw ateb am hynny: diwedd y sgwrs. Dychwelaf at y dystiolaeth a gyflwynwyd gan Fwrdd y Cynghorau Iechyd Cymunedol, a ddywedodd fod yn rhaid i'r ddyletswydd gydnabod y swyddogaeth allweddol sydd gan arweinwyr sefydliad wrth osod y cywair cywir a gweithredu'n gyflym ac yn bendant pan fydd pethau'n mynd o chwith. A bydd angen i Lywodraeth Cymru roi digon o sylw i ddatblygu arweinyddiaeth a chyfrifoldeb ac atebolrwydd uwch reolwyr yn y GIG.

Cydffederasiwn y GIG—dyma'r corff sy'n cynrychioli'r byrddau iechyd hyn, ond dywedon nhw fod absenoldeb unrhyw gosbau'n awgrymu na fydd y ddyletswydd gonestrwydd newydd yn cyflawni llawer mwy na'r dyletswyddau y mae sefydliadau GIG Cymru a gweithwyr proffesiynol gofal iechyd yn ddarostyngedig iddyn nhw eisoes. Gadewch imi ddweud hynny eto: Cydffederasiwn y GIG ddywedodd hynny. Felly, mae'n rhyw fath o botsiwr a drodd yn giper, neu'r ffordd arall—rwy'n credu, os ydynt yn dweud hynny, dylem wrando.

Anghytunaf â phrotestiadau'r Gweinidog yng Nghyfnod 2 pan ddywedodd bod defnyddio cosb i newid ymddygiad a diwylliant, pan fo angen bod yn fwy agored a thryloyw, yn annhebygol o gyflawni'r canlyniadau yr hoffem eu gweld.

Ac, mewn gwirionedd, rwy'n credu mai'r rheswm dros hyn yw nad yw wedi bod yn glir ynghylch pwy sy'n gyfrifol am fethiannau, a bod yn blwmp ac yn blaen, ac mae pasio'r baich wedi dod yn gwbl arferol yn y GIG yng Nghymru, ac ni ddylai anwybodaeth fod yn amddiffyniad.

Byddem yn cefnogi gwelliannau 73 a 74 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth, oherwydd gallaf weld y cyfaddawd yn cael ei daro yma, a chytunaf â'r ymdeimlad y tu ôl i adrodd am doriadau difrifol i Weinidogion ac i'r Cynulliad. Rydyn ni'n dod at hyn o ongl ychydig yn wahanol, ond mae Plaid Cymru a Cheidwadwyr Cymru eisiau cyflawni'r un nod yma. Byddwn yn ddiolchgar, fodd bynnag, pe bai'r Aelod yn manylu ar yr hyn sy'n gyfystyr â thoriad difrifol o dan y gwelliannau, dim ond yn y drafodaeth. Felly, a yw hynny'n ganlyniad anffafriol i gleifion, neu'n fethiant systemig fel y gwelsom yng Nghwm Taf?

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru 6:42, 10 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Yn y grŵp hwn, gwelliannau 73, 74 a'n gwelliannau ni—maen nhw'n nodi y dylid rhoi gwybod i Weinidogion Cymru am doriadau i'r ddyletswydd gonestrwydd, a fyddai, yn eu tro, yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw adrodd am y toriadau hyn i'r Cynulliad Cenedlaethol, naill ai drwy adroddiad blynyddol, neu, pan mae'r Gweinidog yn barnu eu bod nhw'n ddifrifol, ar unwaith. Byddwn i'n dweud y byddai'r lefel honno o ddifrifoldeb yn cael ei diffinio drwy ganllawiau.

Unwaith eto, rwy'n credu bod y rheswm dros y gwelliannau hyn—ein rhai ni a'r Ceidwadwyr—yn ymwneud â sicrhau ein bod yn dechrau pasio deddfwriaeth ystyrlon yn y lle hwn. Ystyrlon yn yr ystyr bod goblygiadau i dorri'r gyfraith—rhywbeth yr ydym eisoes wedi ei grybwyll yn gynharach heno. Y dadleuon a wnaed yn erbyn y gwelliannau hyn yng Nghyfnod 2 oedd nad oedd y Gweinidog am annog diwylliant o gosbi, gan ei fod yn ofni y byddai'n atal pobl rhag adrodd yn ôl. Ond, wrth gwrs, mae'n bwysig tynnu sylw at y ffaith nad yw camgymeriadau adrodd yn torri'r ddyletswydd gonestrwydd—dyna yw'r ddyletswydd. Torri dyletswydd gonestrwydd yw methu rhoi gwybod am gamgymeriadau. Felly, mae darganfod tor-amod eisoes yn darganfod achos o anonestrwydd, ac felly eisoes yn sicr yn ddigon difrifol i gyfiawnhau ei adrodd i Lywodraeth Cymru. Dydyn ni ddim eisiau bod yn rhy gyfarwyddol a dweud y bydd yn bendant yn arwain at gosbi, ond rydym yn teimlo bod torri'r ddyletswydd hon yn ddigon difrifol fel bod angen inni wybod amdano. Mae hynny'n hanfodol, yn ein barn ni, er mwyn meithrin y math o ymddiriedaeth yr ydym am ei chael o fewn iechyd a gofal yng Nghymru.

Felly, byddai'r gwelliannau hyn yn gosod gofyniad i adrodd am y toriadau hyn i'r Cynulliad Cenedlaethol, naill ai drwy adroddiad blynyddol neu, fel y dywedais, os yw'r Gweinidog yn eu hystyried yn ddifrifol, yna ar unwaith. Ond mae'n ymwneud, fel y clywsom eisoes, â rhoi dannedd i'r darn hwn o ddeddfwriaeth a sicrhau ei fod mewn gwirionedd yn gweithredu mewn ffordd sy'n golygu ein bod yn gweld newid a gwelliant i'r sefyllfa bresennol.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Rwyf wedi gwrando ar y rhesymeg dros osod y gwelliannau a gyflwynwyd yn y grŵp hwn, yng Nghyfnod 2 ac eto heddiw. O ran gwelliant 39, nad ydw i, am resymau y byddaf yn eu hegluro eto, yn cytuno ag ef, mae'r diben a'r effaith yn ddigon clir: mae unrhyw fethiant gan un o gyrff y GIG i gydymffurfio â rheoliadau dyletswydd gonestrwydd, neu â'r darpariaethau yn adrannau 5 i 10 yn y Bil, yn gorfod cael eu trin o dan drefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd GIG Cymru. Yn awr, cydnabyddir bod y trefniadau hynny eisoes ar waith. Ond mae pwynt technegol, fodd bynnag, ynglŷn â'r ffaith bod y trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd a'r defnydd a wneir ohonyn nhw mewn deddfwriaeth sylfaenol yn golygu bod cymysgedd o fesurau deddfwriaethol ac anneddfwriaethol ar gael i Weinidogion Cymru.

Fodd bynnag, mae'r rheini, fel y dywedaf, yn gweithio o fewn fframwaith llywodraethu ac atebolrwydd ehangach o fewn y GIG ar lefel corff a system unigol, drwy bwyllgorau ansawdd a diogelwch, ar fyrddau ac ymddiriedolaethau iechyd, cyfarfodydd ansawdd a chyflawni, a chyd-gyfarfodydd gweithredol. Mae'r rheini i gyd yn gyfleoedd ar gyfer craffu a gweithredu a dysgu priodol ac amserol.

Pe bai pryderon difrifol yn deillio o'r mecanweithiau hynny, bydden nhw, lle bo angen, yn llywio unrhyw drafodaethau a chamau gweithredu posib o dan ein trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd presennol. Fodd bynnag, rwy'n disgwyl y dylid manteisio ar bob cyfle i fynd i'r afael â phryderon wrth iddyn nhw godi ac y dylai corff gymryd camau unioni ar unwaith. Dydw i ddim yn credu bod angen cynnwys darpariaeth ar wyneb y Bil sydd yn ei hanfod yn dweud bod yn rhaid ymdrin â methiannau gan gorff y GIG i gydymffurfio â'r ddyletswydd o dan y mesurau sydd eisoes yn bodoli.

Rwyf wedi gwrando eto ar bwrpas ac effaith arfaethedig gwelliannau 73 a 74 a'u gofyniad i Weinidogion Cymru nodi'r weithdrefn y mae'n rhaid i gyrff y GIG ei dilyn mewn rheoliadau os ydyn nhw'n methu â dilyn y weithdrefn dyletswydd gonestrwydd neu gydymffurfio â'r adroddiad a threfniadau eraill a nodir yn adrannau 5 i 10 o'r Bil. Felly, mae hynny'n golygu y byddai gweithdrefn ar gyfer methiant i gydymffurfio â'r weithdrefn, a dyletswydd i wneud datganiadau a chyhoeddi adroddiad lle mae'r GIG wedi methu â chydymffurfio â'u gofynion adrodd. Nawr, mae hynny'n swnio'n eithaf biwrocrataidd i mi ac mae'n ychwanegu haenau diangen o gymhlethdod at y gwaith o weithredu'r ddyletswydd, ac nid yw hynny'n ddymunol. Mae gennyf bryderon gwirioneddol hefyd ynghylch sut y byddai hyn yn gweithio, neu'n hytrach na fyddai'n gweithio, yn ymarferol.

Gallai'r gofyniad yn is-adran (4) o welliant 73 i Weinidogion Cymru wneud datganiad ar achosion difrifol o dorri'r weithdrefn dyletswydd gonestrwydd arwain at ddatgelu gwybodaeth a fyddai'n gallu adnabod cleifion. Nid yw'r diffiniad o doriad difrifol yn glir, ac yn sicr nid yw wedi'i ddiffinio yn y gwelliant. Unwaith eto, nid oes angen ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyflwyno adroddiad ar nifer yr achosion o dorri'r ddyletswydd gonestrwydd a gafodd eu hadrodd iddyn nhw. O ran monitro'r gwaith o gydymffurfio â'r ddyletswydd, disgwyliaf i ddiweddariadau rheolaidd gael eu darparu yng nghyfarfodydd y pwyllgor ansawdd a diogelwch cyhoeddus fel y gall aelodau annibynnol, yn y lle cyntaf, ofyn am sicrwydd bod y ddyletswydd yn cael ei chyflawni a bod dysgu'n cael ei ddatblygu.

Nawr, caiff hynny ei drafod mewn cyfarfodydd o'r grŵp ansawdd a chyflawni rhwng Llywodraeth Cymru, cyrff unigol, cyfarfodydd tîm gweithredol ar y cyd, ac wrth gwrs rhwng prif weithredwr GIG Cymru a phrif weithredwyr byrddau ac ymddiriedolaethau, yn ogystal â'm harfarniadau gyda chadeiryddion ac is-gadeiryddion. Bydd Llywodraeth Cymru hefyd yn monitro cynnwys yr adroddiadau hynny ynghyd â ffynonellau eraill o wybodaeth i'n helpu ni i geisio cymhwyso'r ddyletswydd, er enghraifft, i ystyried adroddiadau difrifol am ddigwyddiadau. Bydd Arolygiaeth Iechyd Cymru hefyd yn ystyried yr adroddiadau fel rhan o'u hadolygiadau ehangach o wasanaethau. Pan ddaw pryderon i'r amlwg drwy'r mecanweithiau hyn, bydden nhw yn sicr yn llywio'r trafodaethau tairochrog ac unrhyw gyngor dilynol i Weinidogion ar uwchgyfeirio ac ymyrryd.

Ond mae angen imi ddychwelyd at bwynt a wnaed yng Nghyfnod 2 ac yn y ddau gyfraniad blaenorol: prif fwriad y ddyletswydd yw hyrwyddo ethos o ddysgu a gwella a hyrwyddo diwylliant agored a gonest i fod yn eiddo i'r sefydliad ar lefel sefydliadol. Pan wneir sylwadau ynghylch sut mae gweithred o anonestrwydd neu ddweud celwydd eisoes wedi digwydd os yw'r ddyletswydd yn cael ei thorri, nid wyf yn credu bod hynny'n gosod y cywair cywir o gwbl. Byddai modd i amryfusedd neu gamgymeriad arwain at dorri'r ddyletswydd, nid gweithred o anonestrwydd bwriadol, o reidrwydd. Ac mae hynny'n mynd yn gwbl groes i'n nod ni o feithrin y diwylliant agored hwnnw, lle gall pobl godi eu llaw pan aiff rhywbeth o'i le, yn hytrach na cheisio dweud, 'Sut y galla i esbonio hyn neu osgoi cyfrifoldeb?'

Yn fy marn i, mae'r dull sy'n cael ei annog yn y gwelliannau hyn yn un hollol anghywir. A sut bynnag, mae'r pwerau i ymyrryd eisoes yn bodoli. Dydw i ddim yn credu y byddai'r gwelliannau gor-fiwrocrataidd hyn yn hwyluso creu'r ethos agored a gonest yr ydym ni'n anelu at ei greu. Yr hyn sy'n peri mwy o bryder, er hynny, yw y gallen nhw mewn gwirionedd arwain at ddiwylliant llawer mwy cosbol ac ofn adrodd. Gofynnaf i'r Aelodau wrthod y gwelliannau yn y grŵp hwn.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 6:49, 10 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Nid wyf yn credu y gallwn anghytuno â chi'n fwy, mewn gwirionedd, Gweinidog. Flynyddoedd lawer yn ôl, gweithiais i arweinydd busnes doeth iawn a ddywedodd na fyddai byth yn fy niswyddo am wneud camgymeriad, ond byddai'n fy niswyddo am fethu â chymryd cyfrifoldeb am y camgymeriad; a dyma sydd gennym yma. Gadewch imi eich atgoffa am y sefyllfa ar hyn o bryd, oherwydd dyma'r gwelliannau olaf i'r Bil hwn sy'n ymwneud â'r ddyletswydd ansawdd a'r ddyletswydd gonestrwydd. Nawr, mae holl gynsail y Bil cyfan hwn yn ymwneud â gwella'r safonau ansawdd a gwneud ein GIG yn fwy agored a thryloyw. Mae gennym fwy o welliannau i ddod, ond maen nhw i gyd yn ymwneud â chorff llais y dinesydd a rhai pethau technegol, yn y bôn. Felly, dyma'r ddau brif faes: rydym am gael diwylliant gonest ac agored, diwylliant a fyddai, pan fydd nyrs staff neu fydwraig yn gwneud adroddiad sy'n dweud bod diffygion difrifol mewn gwasanaethau mamolaeth, yn gwneud iddyn nhw deimlo bod ganddyn nhw'r grym i allu tynnu sylw at hynny gan ei fod yn ddyletswydd gonestrwydd, ac mae'n cynrychioli dyletswydd ansawdd.  

Felly, yr hyn sydd ar fin cael ei basio—oherwydd rwy'n siŵr y byddwch chi'n pleidleision yn erbyn y gwelliant hwn gan eich bod wedi cael eich chwipio—yw Bil sy'n mynd i ddweud rhywbeth tebyg i, 'Byddwch yn ddidwyll, ond os nad ydych chi'n ddidwyll, os byddwch yn fwriadol yn penderfynu peidio â bod, yna does dim ots.' A dyna beth rydym ni'n ceisio ei wneud yma. Efallai nad ydym wedi gwneud hynny yn y ffordd orau. Fe wnaethoch chi ddefnyddio'r gair 'cosb', ac rydych wedi ei ddefnyddio cwpl o weithiau heno. Nid yw hyn yn ymwneud â chosbi, ond mae'n dweud, 'Byddwch yn onest. Os ydych chi'n onest: iawn. Os ydych yn cymryd cyfrifoldeb: iawn.' Dyna beth mae'r claf ei eisiau, 'Sori' bob nawr ac yn y man. Dyna'r hyn yr ydym am ei glywed, 'Gwnaethom gamgymeriad, mae angen inni ei wneud yn wahanol', nid ei guddio. Mae gennym ormod o achosion lle mae'n fwriadol yn cael ei guddio neu fod aneglurder bwriadol, ac nid yw'n cael ei newid. Felly, da iawn, Bil gwych, darn da o ddeddfwriaeth, ond nid yw'n mynd i wneud fawr ddim i yrru'r newid diwylliant hwnnw mewn gwirionedd.  

Rydym i gyd wedi siarad am y peth, dro ar ôl tro, am fod y gorau, am Gymru yn cael y GIG gorau, y gofal cymdeithasol gorau, y gorau o bopeth, bod y cyntaf i gael deddfwriaeth newydd ac arloesol. Gyda hyn, y cyfan rydyn ni'n ei ddweud yw, rhowch ddannedd iddo. Felly os ydych chi'n uwch reolwr ac yn gweld rhywbeth ac yn dewis ei gadw yn eich drôr gwaelod a dweud dim amdano, fe fyddwch chi'n gwybod, yn y pendraw, y bydd goblygiadau pan fyddwch chi'n cael eich dal. Pleidleisiwch dros y gwelliannau hyn os gwelwch yn dda.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:52, 10 Mawrth 2020

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 39. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.

Gwelliant 39: O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Rhif adran 2088 Gwelliant 39

Ie: 22 ASau

Na: 28 ASau

Ie: A-Z fesul cyfenw

Absennol: 10 ASau

Absennol: A-Z fesul cyfenw

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:53, 10 Mawrth 2020

Gwelliant 73, yn enw Rhun ap Iorwerth, sydd nesaf. 

Cynigiwyd gwelliant 73 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth Caroline Jones).

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 73? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 73. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant. 

Gwelliant 73: O blaid: 22, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Rhif adran 2089 Gwelliant 73

Ie: 22 ASau

Na: 27 ASau

Ie: A-Z fesul cyfenw

Absennol: 11 ASau

Absennol: A-Z fesul cyfenw

Cynigiwyd gwelliant 74 (Rhun ap Iorwerth, gyda chefnogaeth Caroline Jones).

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 74? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly, ar welliant 74. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.

Gwelliant 74: O blaid: 22, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Rhif adran 2090 Gwelliant 74

Ie: 22 ASau

Na: 26 ASau

Ie: A-Z fesul cyfenw

Absennol: 12 ASau

Absennol: A-Z fesul cyfenw