1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am wasanaethau iechyd meddwl amenedigol i fenywod yn Arfon? OAQ55228

Rydym wedi ailddatgan ein hymrwymiad i wella mynediad ac ansawdd gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol yn y gymuned ac ar gyfer gofal cleifion mewnol yn 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl—Cynllun Cyflawni: 2019-22', a gyhoeddwyd ym mis Ionawr.

Mewn cyfarfod diweddar o'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, fe ddywedodd ymgynghorydd seiciatryddol a chyfarwyddydd meddygol iechyd meddwl Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr mae'n debyg ein bod angen tua phedwar gwely mewn uned mamau a babanod yng ngogledd Cymru.

Aeth ymlaen i ddweud bod y bwrdd yn barod i beilota model newydd o ofal.

Beth sy'n glir, beth bynnag ydy'r ffigwr ac a oes angen uned ai peidio, ydy bod angen gweithredu ar frys i ddatblygu darpariaeth unigryw ar gyfer mamau a'u babanod yn y gogledd. Mae pethau wedi cychwyn yn y de, o'r diwedd, efo uned dros dro, ond does dim oll i'w weld yn digwydd o ran mamau'r gogledd, sy'n parhau i orfod mynd yn bell o adref neu'n cael triniaeth ar wardiau seiciatryddol heb eu babanod, neu yn dewis peidio â chael y cymorth angenrheidiol o gwbl. A wnewch chi roi cyfarwyddiadau i'r cyrff perthnasol i ymchwilio i'r opsiynau ar gyfer y gogledd gyda'r nod o greu darpariaeth unigryw, fel nad ydy mamau mewn rhan helaeth o'r wlad yn cael eu gadael ar ôl?

Wel, diolch yn fawr i Siân Gwenllian am y cwestiwn pwysig hwnnw, ac fel mae hi'n dweud, rydym yn gwneud cynnydd yn awr gyda de Cymru, ond yn sicr mae angen inni symud ymlaen gyda'r sefyllfa yng ngogledd Cymru yn awr.

Rydym wedi bod yn cael trafodaethau gyda darparwyr yn Lloegr i drafod opsiynau ar gyfer darpariaeth ar y cyd, ond mae'r cynigion hynny bellach wedi'u gohirio, am fod gwasanaeth yn Lloegr yn edrych ar ddatblygu ei ddarpariaeth ei hun. Mae'n mynd i ailafael yn y trafodaethau yn nes ymlaen eleni, ond nid ydym yn siŵr pryd y bydd hynny'n digwydd. Ond rwy'n gwybod bod Betsi Cadwaladr wedi dweud bod ganddynt ddiddordeb mewn datblygu eu math unigryw eu hunain o wasanaeth. Mae hefyd wedi sôn am wasanaeth i fenywod nad ydynt am fynd i unrhyw welyau o gwbl. Felly, rwy'n credu bod hynny'n sicr yn rhywbeth y gallem edrych arno, oherwydd mae'n bwysig iawn ein bod yn cydnabod, ar adeg mor dyngedfennol, y dylai menywod deimlo eu bod yn gallu cael triniaeth ac y dylent allu ei gael yn agos at adref. Felly, yn sicr, byddwn yn edrych eto ar y pwyntiau hynny.

Wel, cyfeiriwyd at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ac wrth gwrs, nododd eu hadroddiad 'Iechyd Meddwl Amenedigol yng Nghymru' yn 2017 nad oes gan ogledd Cymru y niferoedd o enedigaethau sydd eu hangen i gynnal uned mamau a babanod arbenigol, ac roeddent yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymgysylltu'n rhagweithiol â darparwyr yn Lloegr i drafod opsiynau ar gyfer creu uned mamau a babanod yng ngogledd-ddwyrain Cymru a allai wasanaethu poblogaethau o boptu’r ffin.

Derbyniodd y Gweinidog eu hargymhelliad y dylai Llywodraeth Cymru ymgysylltu, fel mater o frys, â GIG Lloegr i drafod opsiynau ar gyfer creu canolfan yng ngogledd-ddwyrain Cymru a allai wasanaethu'r poblogaethau ar y ddwy ochr i'r ffin, gan ddweud 'Rwyf wedi gofyn i Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru weithio gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i ystyried opsiynau yng ngogledd Cymru, gan gynnwys yr argymhelliad hwn.'

Wel, yn ôl fy nghyfrif i, roedd hynny 28-29 mis yn ôl, pan oedd yr argymhelliad yn un brys a dywedodd y Gweinidog ei fod wedi gofyn bryd hynny am i'r gwaith hwnnw fynd rhagddo.

Mae unig gyfeiriad gwefan Betsi Cadwaladr at iechyd meddwl amenedigol yn siarad yn unig am gael eu gwasanaeth iechyd meddwl mor agos at eu cartrefi ag sy'n ymarferol i'r fam a'r baban, ond nid yw'n cyfeirio at y ddarpariaeth iechyd meddwl allweddol honno. Y mis diwethaf yn unig—ac rwyf am orffen yn y fan hon—adroddodd BBC Cymru fod mamau yng Nghymru yn dioddef oherwydd diffyg uned cymorth iechyd meddwl arbenigol i gleifion mewnol ddwy flynedd ar ôl i Lywodraeth Cymru addo datblygu un. Pam rydym yn dal i aros i glywed, ac os yw trafodaethau â Lloegr wedi'u gohirio ar hyn o bryd fel rydych yn nodi—ac rwy'n siŵr eich bod yn nodi hynny—pam na all y model sy'n datblygu yn Lloegr barhau i ddatblygu ar sail drawsffiniol, fel yr argymhellwyd, yn hytrach nag ar sail unigol, gan gydnabod ffin a allai negyddu'r argymhellion yn yr adroddiad pwyllgor hwn?

Diolch i Mark Isherwood am y cwestiynau hynny. Fel y dywedais mewn ymateb i Siân Gwenllian, mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi ymgysylltu â darparwyr yn Lloegr i drafod opsiynau ar gyfer creu uned mamau a babanod yng ngogledd-ddwyrain Cymru a allai wasanaethu’r boblogaeth ar y ddwy ochr i’r ffin. Ac rwy'n credu, fel rydych chi wedi cydnabod, fod y trafodaethau hynny bellach wedi dod i ben, oherwydd mae gan y gwasanaethau yn Lloegr fenter darparwyr cydweithredol, sy’n darparu gwasanaethau lleol yn Lloegr, ac maent eisiau gweld sut beth fydd hwnnw cyn iddynt gael unrhyw drafodaethau pellach gyda ni. Felly, dyna'r sefyllfa ar hyn o bryd, ond yn sicr rydym yn bwriadu i'r trafodaethau hynny ailddechrau eleni, ac yn sicr rydym yn mynd i edrych ar unrhyw beth y mae Betsi Cadwaladr ei hun yn ei gynnig.