7. Datganiad gan y Prif Weinidog: Coronafeirws (COVID-19)

Part of the debate – Senedd Cymru am 10:25 am ar 24 Mawrth 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru 10:25, 24 Mawrth 2020

Gaf i droi at y cwestiynau pwysig sydd yn codi? I ddechrau, y canllawiau newydd a gyhoeddwyd ddoe yn dweud na ddylid teithio oni bai i gyflawni gwaith hanfodol neu pan nad oes modd gweithio o adref. Mae hyn felly'n golygu y bydd nifer sydd yn gweithio ar eu liwt eu hunain yn parhau i deithio a gweithio, yn yr un modd gweithwyr yn y diwydiannau adeiladu, trwsio ceir a degau o alwedigaethau eraill.

Dwi yn credu ein bod ni angen eglurder ar hyn, ac yn sicr mae angen eglurder ar frys ynglŷn â'r diwydiant adeiladu. Wrth inni siarad, dwi'n gweld lluniau o giwiau yn ffurfio y tu allan i gwmnïau a llefydd sy'n gwerthu defnyddiau adeiladu i'r cyhoedd ac i adeiladwyr. Mae adeiladwyr yn troi i fyny i'w gwaith heddiw, am nad ydyn nhw'n gallu gwneud y math yna o waith o gartref, wrth gwrs.

Mi fydd nifer o'r cwmnïau adeiladu yn amharod i anfon eu gweithwyr adref oni bai bod gorchymyn gan y Llywodraeth i gau safleoedd adeiladu. O gael y cyfarwyddyd hwnnw, mi fyddan nhw wedyn yn gymwys i dderbyn y cymorth gan y Llywodraeth a fyddai'n talu 80 y cant o gyflogau'r gweithwyr. Fe ellir, er enghraifft, roi gorchymyn i gau'r ffreutur ar safleoedd adeiladu, a fyddai i bob pwrpas yn golygu y byddai'n rhaid cau'r safle yn gyfan gwbl.

Mewn sector lle mae iechyd a diogelwch yn flaenoriaeth, mi fydd y gweithwyr yma yn gweithio yn agos at ei gilydd, ac mae'n gwbl annerbyniol gofyn i weithwyr beryglu eu hiechyd a iechyd eu cydweithwyr. Byddwn i'n ddiolchgar iawn os oes gennych chi eglurder ar y pwyntiau yna.

Yng nghyhoeddiad y Prif Weinidog, doedd dim cyfeiriad o gwbl at gymorth ychwanegol i'r hunan-gyflogedig, gweithwyr llawrydd a'r rheini ar gytundebau dim oriau. Yn absenoldeb unrhyw fanylion pellach, wnewch chi fel Llywodraeth—fel Llywodraeth Cymru—ymrwymo i dalu incwm sylfaenol i weithwyr yn y categorïau yma? Dyma'r peth egwyddorol i'w wneud, ac o'i roi fo ar waith, fe gewch chi ein cefnogaeth ni yn llwyr.

Dwi'n cefnogi'ch datganiad ddoe, a oedd yn golygu bod yn rhaid i feysydd carafanau gau ynghyd ag atyniadau i dwristiaid. Pa fesurau sydd mewn lle i sicrhau bod pobl yn ufuddhau i'r cyfarwyddyd i beidio â theithio?

I droi at bryder arall sydd wedi cael ei godi efo mi gan nifer dros y dyddiau diwethaf: y ffaith nad ydy gweithwyr NHS a hyd yn oed mwy o bobl yn y sector gofal yn y gymuned efo'r offer sydd eu hangen i'w diogelu nhw yn bersonol a diogelu'r bobl y maen nhw'n mynd atyn nhw. Mae hyn yn achos pryder mawr ac yn annerbyniol. Pryd gawn ni sicrwydd y bydd pawb yn gallu cael gafael ar gyfarpar addas? Ydych chi wedi archwilio i'r posibilrwydd o ddefnyddio offer y fyddin ar gyfer y gwaith yma?

I droi at fyd addysg—maddeuwch imi, dwi'n gwybod nad eich maes chi'n benodol ydy o, ond mae yna gwestiynau yn codi yn fan hyn hefyd—a cychwyn efo plant sy'n derbyn prydau ysgol am ddim, rydych chi wedi dweud y byddan nhw'n parhau i gael bwyd, ond sut? Mae hynny'n gallu amrywio o ysgol i ysgol yn ôl fy nealltwriaeth i. Ydych chi'n cytuno efo fi mai rhoi talebau—vouchers —i'w gwario mewn siopau lleol ydy'r ffordd fwyaf teg o weithredu, o ran dileu'r stigma o blant yn gorfod nôl pecynnau bwyd o'r ysgol? Mi fyddai vouchers hefyd yn lleihau teithio di-angen.

Rydych chi'n dweud yn y cyfarwyddiadau gan yr adran addysg:

'Os yw un rhiant yn weithiwr critigol ond y llall ddim, yna dylai'r rhiant sy ddim yn weithiwr critigol ddarparu trefniadau diogel eraill yn y cartref lle bo'n bosibl.'

Y geiriau 'lle bo'n bosibl' yna: beth yw ystyr 'lle bo'n bosibl'? Mae hwn yn creu dryswch ac aneglurder i bobl.

Ac o ran y dysgu, y plant a disgyblion sydd eisiau parhau i ddysgu yn y cyfnod hwn, mae yna lawer o weithgaredd yn gallu digwydd drwy'r we, ac rydym ni'n ddiolchgar iawn i'r athrawon sydd wrthi yn darparu hwnnw. Ond wrth gwrs, nid pob plentyn, nid pob disgybl sydd efo laptop unigol eu hunain. Maen nhw'n gorfod rhannu. Petai o wedi digwydd yn ein tŷ ni, er enghraifft, efo pedwar o blant a finnau yn gweithio o adref, fe fyddai fo yn anodd iawn i bawb gael chwarae teg efo un laptop. A dim bob cartref sydd efo band eang, wrth gwrs; dim bob cartref sydd efo cysylltiad i'r we.

Felly, ydych chi'n cytuno efo Plaid Cymru y dylai pob plentyn sydd heb laptop gael un a phob cartref gael cysylltiad â'r we? A wnewch chi weithio efo Openreach i ddileu problem band eang araf mewn ardaloedd gwledig? Mae yna rai plant sydd ddim yn gallu mynd ar y we o gwbl oherwydd problemau band eang. Mae yna bryder penodol am y sector addysg blynyddoedd cynnar a gofal plant. Fedrwch chi warantu y bydd cefnogaeth ariannol yn parhau ar gyfer pob math o leoliad a darparwr? Mae angen eglurder ar hynny.

Mi fydd hi'n adeg o gyfarwyddo efo newidiadau pellgyrhaeddol i fywyd bob dydd. I nifer, mae hi hefyd yn gyfnod o ansicrwydd ariannol, ond i bob un ohonom ni, mae'r angen i gadw'r firws i ffwrdd yn flaenoriaeth, ac mi wnawn ni weithio yn adeiladol efo chi yn yr ymdrech fawr hon. Diolch.