Diolch am eich datganiad, Prif Weinidog, a hefyd am yr holl wybodaeth yr ydych chi wedi ei rhoi i mi. Hoffwn hefyd gydymdeimlo â theulu a chyfeillion y rhai sydd wedi colli'r frwydr yn erbyn y clefyd ofnadwy hwn. Rwyf eisiau diolch ar fy rhan fy hun ac ar ran fy mhlaid i bawb sy'n peryglu eu bywydau er mwyn ein gwarchod rhag pandemig y coronafeirws.

Pwy a feddyliodd ychydig wythnosau yn ôl y byddem yn wynebu'r bygythiad ofnadwy hwn i fywyd ac yn rhoi rhwystrau ar ein cymdeithas gyfan? Cymerodd ychydig o fisoedd i'r coronafeirws newydd hwn heintio 100,000 o bobl ac ychydig wythnosau i heintio'r 100,000 nesaf o bobl, ac ychydig o ddyddiau i ledaenu i'r 100,000 nesaf. Nid ydym yn gwybod llawer iawn am y feirws SARS-CoV-2, ond rydym ni yn gwybod ei fod yn hynod heintus ac yn farwol iawn, ac yn llawer mwy marwol na ffliw tymhorol sy'n lladd bron i 0.5 biliwn ledled y byd bob blwyddyn, ac mae gennym ni frechlyn ar gyfer y ffliw. 

Ar hyn o bryd, nid oes gennym ni driniaethau na brechlynnau ar gael ar gyfer y coronafeirws, a dyna pam fy mod i'n rhyfeddu bod pobl yn dal i anwybyddu'r holl rybuddion a'r holl gyngor meddygol. Felly, oni bai ein bod yn atal y lledaeniad, gallai COVID-19 ladd degau o filoedd o bobl yng Nghymru. Prif Weinidog, y cyngor gan bob un o'r pedair Llywodraeth yw aros gartref a mynd yn anaml i siopa am eitemau hanfodol, i ddiwallu unrhyw anghenion meddygol neu ofal, neu i deithio i'r gwaith lle bo hynny'n gwbl angenrheidiol. 

Prif Weinidog, mae llawer o ddryswch ynghylch gwaith hanfodol. Mae'n rhaid i'r canllawiau sy'n ymwneud â manwerthu, hamdden a lletygarwch fod yn glir iawn, ond mae llawer mwy o ddryswch o sectorau eraill. Mae gennyf etholwyr sy'n gosod ffenestri, er enghraifft, aseswyr hawliadau yswiriant a phobl sy'n gweithio mewn canolfannau galw sydd i gyd yn ddryslyd ynghylch a ddylen nhw fynd i'r gwaith. Felly, a all Llywodraeth Cymru roi canllawiau clir yng Nghymru o ran yr hyn sy'n cael ei ystyried yn waith hanfodol?

Nid gormodiaith yw dweud bod bywydau yn dibynnu ar bob un ohonom ni yn gwneud y peth iawn ac oni fyddwn yn cymryd camau pendant nawr, gallai'r pandemig hwn fynd yn hollol remp, a byddwn i gyd yn colli anwyliaid a phobl yr ydym yn eu hadnabod i'r lladdwr anweledig hwn.

Rydym ni hefyd yn rhoi straen aruthrol ar y rhai ar reng flaen y frwydr i reoli'r coronafeirws. Staff ein GIG—y meddygon, y nyrsys a'r rhai sy'n gweithio bob awr o'r dydd a'r nos—i achub y rheini sydd â phroblemau anadlu dybryd. Mae angen i bobl ddeall nad yw COVID-19 yn debyg i'r ffliw, ac er na ddylai pobl ddychryn, dylid eu gwneud yn fwy ymwybodol gyda manylion graffig am ddifrifoldeb y clefyd. Mae angen iddyn nhw wneud fel y cyfarwyddir: aros gartref os gallwch chi a chadw draw o bobl eraill. Mae angen i bob un ohonom ni wneud ein rhan i ysgafnhau'r baich ar y rhai sydd ar flaen y gad yn y frwydr yn erbyn y coronafeirws. Prif Weinidog, beth yn rhagor allwn ni ei wneud i gynorthwyo meddygon a nyrsys, ar wahân i bob un ohonom ni gadw at y cyngor? Oni ddylem ni sicrhau y danfonir bwyd a hanfodion eraill at yr holl staff rheng flaen fel nad oes yn rhaid iddyn nhw frwydro mewn archfarchnadoedd ar ôl treulio 24 i 48 awr yn brwydro yn erbyn y coronafeirws?

Yn gwbl briodol, rydym ni'n canmol ein gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol am yr hyn y maen nhw'n ei wneud i'n cadw ni'n ddiogel yn ystod yr argyfwng iechyd cyhoeddus hwn, ond rhaid inni hefyd ddiolch i'r gweithwyr siopau, y gyrwyr cyflenwi a'r llu o fusnesau sydd hefyd yn sicrhau bod hanfodion bywyd yn dal ar gael i ni. Ond ni ddylem ni anghofio eich swyddogion a'r rheini ym mhob rhan o'r Llywodraeth sy'n gweithio nos a dydd i roi'r mesurau cymorth ar waith, felly diolch am hyn.

Mae'n rhaid dyfeisio polisïau yn y fan a'r lle wrth inni ymateb i sefyllfa sy'n newid yn gyson, ac mae'n hawdd beirniadu ond mae polisïau a wneir dan amgylchiadau o'r fath yn sicr o fod â phroblemau. Ni allwn ni osgoi diffygion, mae'n rhaid i ni sicrhau nad oes neb a dim busnes yn diffygio o'u herwydd. Caf fy llethu'n gyson gan alwadau gan berchenogion busnesau ynghylch eu dyfodol a'r trafferthion ariannol y maen nhw ynddyn nhw, y gwyddom na welon nhw rywbeth fel hyn erioed o'r blaen, ond mae'n bwysig rhoi tawelwch meddwl iddyn nhw ynglŷn â hyn.

Croesawaf y penderfyniad i ad-dalu tocynnau tymhorol i bobl yr effeithiwyd arnyn nhw gan y feirws a'r newyddion y caiff staff y GIG deithio am ddim ar drafnidiaeth gyhoeddus. Fodd bynnag, wrth i wasanaethau gael eu lleihau, yn enwedig ar drenau, mae'r gwasanaethau'n mynd yn orlawn, sy'n golygu bod pobl mewn mwy o berygl o ddal COVID-19. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi sicrhau bod gan wasanaethau trên Trafnidiaeth Cymru gerbydau ychwanegol i ganiatáu digon o le ar gyfer ymbellhau cymdeithasol, yn enwedig os yw staff y GIG am barhau i ddefnyddio'r gwasanaethau hyn? Yn anffodus, nid yw pob aelod o staff yn gallu gweithio o gartref, felly er y gellir lleihau'r galw ar gludiant cyhoeddus, ni ellir ei ddileu'n llwyr. Hyd at ychydig wythnosau'n ôl, roeddem yn annog pobl yn frwd i adael eu ceir a dal y trên neu'r bws. Nawr, cyngor y Llywodraeth yw osgoi trafnidiaeth gyhoeddus. Prif Weinidog, beth yn ychwanegol allwch chi ei wneud i sicrhau diogelwch y rhai nad oes ganddyn nhw ddewis ond dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus? Mae gwasanaethau wedi'u lleihau ledled Cymru, ond 'does bosib na ddylem ni wneud beth bynnag a allwn ni i leihau gorlenwi, hyd yn oed os yw hynny'n golygu mwy o wasanaethau.

Gyda sectorau mawr o economi Cymru yn methu â gweithredu, a hynny'n gwbl briodol tra byddwn yn ymladd y feirws hwn, mae hyn yn gadael llawer o gyfleusterau a charfanau o'r gweithlu yn segur. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i ddod o hyd i ffyrdd eraill o ddefnyddio'r sectorau hyn i gynorthwyo yn y frwydr yn erbyn y coronafeirws? Er enghraifft, a fyddwch yn annog bragwyr i gynhyrchu jel alcohol, ac a fydd y Llywodraeth yn cael gwared ar unrhyw rwymedigaethau treth ar gyfer cam o'r fath? A ydych chi wedi ystyried y rhan y gall y sector lletygarwch ei chwarae o ran cefnogi gweithwyr allweddol? Ategaf hefyd gais y Prif Weinidog ynghylch gorfod aros pum wythnos am gredyd cynhwysol.

Diolch, unwaith eto, Prif Weinidog. Os weithiwn ni gyda'n gilydd gan gadw pellter iach, gallwn guro'r clefyd hwn a dychwelyd i fyw yn ôl ein harfer yn y dyfodol gweddol agos. Diolch.