Part of the debate – Senedd Cymru am 12:15 pm ar 24 Mawrth 2020.
Hoffwn ddiolch i'n staff gwych yn y GIG a phawb sy'n ymwneud â'r gwaith ac yn helpu i gyfyngu ar ledaeniad y clefyd ofnadwy hwn. Rhaid i ni fel unigolion wneud popeth a allwn ni, oherwydd mae gan bob un ohonom ni ran i'w chwarae yn hyn. Gweinidog, mae gennych fy nghefnogaeth barhaus i a'm plaid yn ystod y cyfnod anodd hwn, ac mae gennyf ychydig o gwestiynau yr hoffwn eu gofyn.
Rwyf wedi gweld adroddiadau bod meddygon teulu locwm yn gwrthod sifftiau oherwydd diffyg yswiriant salwch a thaliad hefyd os ydych yn marw wrth eich swydd. Dywedodd tua hanner y meddygon locwm a ymatebodd i arolwg Cymdeithas Genedlaethol y Meddygon Teulu Sesiynol eu bod yn cyfyngu ar bryd y byddent ar gael yn ystod y pandemig presennol; mae tri chwarter y rhai a gymerodd ran yn yr arolwg yn y categori mewn perygl oherwydd eu bod naill ai dros 70 neu wedi bod â chyflyrau iechyd sylfaenol eu hunain. Gweinidog, mae'r pandemig presennol yn golygu bod staff locwm yn bwysicach nag erioed. Nid yw problemau iechyd eraill yn diflannu oherwydd ein bod ni'n ymdrin ag achosion o feirws marwol. Pa sicrwydd gall Llywodraeth Cymru ei roi i feddygon teulu locwm, ac i bob meddyg teulu sy'n gweithio yng Nghymru, mewn gwirionedd, y byddant yn derbyn gofal yn ystod yr argyfwng hwn, ac a wnewch chi sicrhau bod meddygon teulu yn cael tâl a thaliad hefyd os ydynt yn marw wrth eu swydd?
Gweinidog, mae dros hanner yr achosion o'r coronafeirws yng Nghymru wedi bod ym Mwrdd Iechyd Aneurin Bevan. A yw Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi edrych ar y rhesymau pam fod gan y bwrdd iechyd hwn lawer mwy o achosion nag unrhyw fwrdd iechyd lleol arall? Pa fesurau ychwanegol sy'n cael eu darparu i'r bwrdd iechyd a'r awdurdodau lleol yn y rhanbarth i ymdopi â llwyth achosion bron i deirgwaith yn uwch na'r bwrdd iechyd lleol uchaf nesaf, ac 14 gwaith yn uwch na'r bwrdd iechyd sydd â'r boblogaeth fwyaf, sef Betsi Cadwaladr?
Roeddwn hefyd yn bryderus o gael e-bost y bore yma oddi wrth swyddog carchar yn y sector cyhoeddus, yr honnir iddo gael gwybod, er iddo gael llawdriniaeth ddargyfeiriol bedwarplyg ar y galon a'i fod yn dioddef o ddiabetes, nad yw yn y categori agored i niwed, a'u bod hefyd yn benderfynol o gadw'r gampfa ar agor yn y carchar. Tybed a allem ni roi canllawiau cryfach os bydd angen, i'r gwasanaeth carchardai, a darparu hefyd, mewn unrhyw fodd y gallwn ni, drwy'r fyddin efallai, gymorth i sicrhau bod y carchardai yn gynaliadwy.
Gweinidog, diolch byth, bod mwyafrif helaeth o'r rhai dros 70 yn dilyn cyngor y Llywodraeth ac yn ynysu eu hunain yn gymdeithasol. Fodd bynnag, mae llawer o bobl hŷn yn cael eu gorfodi i adael diogelwch y cartref i dalu biliau, gan nad oes ganddynt gyfrifon banc traddodiadol neu wasanaeth bancio ar-lein. Gan mai'r grŵp oedran hwn yw'r categori sy'n wynebu'r risg fwyaf, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda chyd-Aelodau, gyda Llywodraethau Cymru a'r DU, ynghylch ffyrdd o sicrhau bod ein hetholwyr mwyaf agored i niwed yn gallu goroesi'r pandemig hwn yn niogelwch eu cartrefi?
Croesawaf yr hyn y mae Cyngor Caerdydd yn ei wneud i agor cyfleusterau parcio am ddim i feddygon a nyrsys sy'n gweithio yn y Bwrdd Iechyd. Gweinidog, a yw eich Llywodraeth yn gweithio gydag awdurdodau lleol eraill ledled Cymru i sicrhau bod digon o leoedd parcio am ddim i staff y GIG yn ystod y pandemig hwn? Ymelwa, unwaith eto—fel y soniodd Joyce Watson yn gynharach—ar nwyddau: a yw hynny'n fater i'r adran safonau masnach, Gweinidog? Oherwydd mae ymelwa drwy godi prisiau ar yr adeg hon yn dro sâl iawn.
Yn olaf, Gweinidog, mynegwyd nifer o bryderon wrthyf ynghylch pa mor anodd yw hi i'r sector gofal cymdeithasol gael gafael ar nwyddau—pryderon nid yn unig am gyfarpar diogelu personol, sydd, gobeithio, yn cael eu datrys, ond hefyd am brinder eitemau hanfodol eraill, fel padiau anymataliaeth. Gweinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gan gartrefi gofal ledled Cymru stoc ddigonol o eitemau hanfodol?
Gweinidog, hoffwn ddiolch ar goedd i'ch swyddogion sy'n gweithio nos a dydd i sicrhau bod gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn rhedeg yn esmwyth. Mae'n gyfnod heriol i bob un ohonom ni, ond rwy'n sicr y byddwn yn goroesi ac yn gryfach o'i herwydd. Ond nawr mae'n amser i fyfyrio, i helpu eraill yn y ffyrdd cyfyngedig y gallwn ni. Nid yw'n amser i hunanoldeb a thrachwant, ond yn amser i ddeall anghenion pobl eraill, ac i geisio, os gallwn, i wneud y baich yn llai i'r rhai sy'n llai ffodus na ni. Cadwch yn ddiogel, bawb. Diolch.