Yn gyntaf, mae'r rhai sydd yn gwneud sylw fel yna, dwi'n meddwl, yn amlwg yn cymryd yn ganiataol y bydd yna ymchwiliad, ac mi fydd yna, fel y dywedodd Adam Price yn gynharach, does yna ddim cwestiwn ynglŷn â'r angen am ymchwiliad. A dweud y gwir, mi fydd angen ymchwiliadau ar sawl lefel. Ond, dwi ddim yn meddwl bod modd gwahanu cweit mor hawdd â hynny yr hyn sydd wedi digwydd efo beth sydd ar ôl i'w ddysgu a beth sydd ar ôl i'w wneud. Y cynharaf dŷn ni'n gallu dysgu rhai gwersi, y gorau, achos mae'r pandemig yn parhau ac mi fydd efo ni am sbel; mae'r risg yn dal yn sylweddol ac mi fydd am sbel. Mae yna sôn, wrth gwrs, am o leiaf ail begwn o'r pandemig yn y misoedd i ddod, a dyna pam y gwnaeth Plaid Cymru gynnig wythnosau yn ôl erbyn hyn y dylai'r gwaith ar sefydlu ymchwiliad wedi'i arwain gan farnwr ddechrau ar unwaith, a bod gwerth gwirioneddol i hynny, yn ychwanegol wrth gwrs at y gwaith sgrwtini dŷn ni'n ei wneud fel Senedd.

Yr awgrym gan y Llywodraeth, yr awgrym gafodd ei wneud gan y Prif Weinidog heddiw, oedd y buasai barnwr a'i dîm yn mynd o dan draed rywsut, yn cael yn y ffordd, yn amharu ar y gwaith ymarferol o frwydro pandemig. Dwi'n ddigon hyderus y byddai tîm ymchwil yn gallu gweithredu mewn ffordd sydd nid yn unig ddim yn ymyrryd efo'r gwaith, ond fyddai'n gallu helpu yn yr hir dymor drwy gael gwybodaeth real-time o beth sy'n digwydd.

Does neb yn awgrymu bod sgrwtini ganddon ni yn cael yn ffordd y gwaith o ddelio efo'r pandemig; mae sgrwtini yn bwysig. Mi fyddai ymchwiliad o'r math yr ŷm ni'n sôn amdano yn gallu cynnig canllawiau ar gyfer unrhyw bandemig arall; hefyd, dim cweit mewn real time yn y ffordd dŷn ni'n ei wneud o fel Senedd, ond i amserlen llawer, llawer tynnach nag y mae'r Llywodraeth i weld yn dymuno'i weld yn digwydd, ac y byddai yna adborth yn dod yn ôl ar gyfer tonnau neu peaks hwyrach o'r pandemig yma.

Mi fyddai angen, wrth gwrs, ymchwiliadau i fethiannau hysbys iawn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn rhedeg ochr yn ochr efo heddiw. Dwi'n gobeithio cawn ni gefnogaeth i welliant 4 yn enw Siân Gwenllian heddiw, sy'n gwneud y pwynt hwnnw, ond sôn ydyn ni fan hyn am edrych ar ymateb Llywodraeth Cymru, yn benodol, yn ogystal â'r cydlynu sydd wedi bod rhwng Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, a Whitehall. Dŷn ni ym Mhlaid Cymru, fel dŷn ni wedi clywed, wedi comisiynu a chyhoeddi gwaith ymchwil yn barod sy'n adnabod nifer fawr o gwestiynau eithaf sylfaenol, ac mae rhai o'r rheini yn berthnasol er mwyn dysgu gwersi o fewn y pandemig ar gyfer peaks eraill. Os oedd Llywodraeth Cymru wedi methu â dysgu gwersi o operation Cygnus yn 2016 cyn dechrau'r pandemig yma, ydyn nhw o leiaf yn gallu dangos eu bod nhw wedi dysgu ohonyn nhw erbyn rŵan?

Mi fydd angen gwybod pa effaith a gafodd teithio rhyngwladol i mewn i Gymru ar ddechrau’r pandemig yma er mwyn gwybod pa effaith all hynny gael ar ail don bosib, pan fydd teithio rhyngwladol wedi dechrau mwy yn sicr nag y mae o ar hyn o bryd. Mae angen dysgu o'r arafwch oedd yna i godi'r lefel risg er mwyn gallu ymateb yn gynt y tro nesaf. Mae yna dystiolaeth glir bod lockdown wedi ei alw yn rhy hwyr; mi all fod angen galw lockdown eto yn y dyfodol, a'r tro yma, byddai angen gwneud yn gynt. Mi allai'r mathau yna o benderfyniadau fod angen eu gwneud o fewn misoedd, felly mae pobl angen hyder bod gwersi wedi cael eu dysgu'n barod.

Mi benderfynodd Llywodraeth Cymru i beidio dilyn rhai o ganllawiau mwyaf sylfaenol y WHO. Dŷn ni angen gwybod pam, a phryd maen nhw'n meddwl mai canllawiau'r WHO ydy'r rhai i'w dilyn, a phryd dŷn nhw ddim. Nid er mwyn gallu pwyntio'r bys rywbryd yn y dyfodol pell, ond er mwyn gallu dysgu gwersi rŵan. Mae yna gwestiynau am strategaeth gyfathrebu'r Llywodraeth am sut i roi hyder i bobl mewn prosesau rhannu PPE, er enghraifft; hynny ydy, hyd yn oed os ydy'r Llywodraeth yn hyderus, 'Ydyn, dŷn ni wedi dysgu gwersi o'r dyddiau cynnar,' mae yna fudd go iawn mewn rhoi'r hyder yna i'r cyhoedd, ac wrth gwrs i weithwyr allweddol. Mi allwn i fynd ymlaen; y pethau byr dymor rydyn ni eisiau atebion iddyn nhw ydy'r rheina. Pan ddaw hi i'r tymor canolig a'r hir dymor, wrth gwrs, mae'r rhestr o gwestiynau yn llawer, llawer hirach: beth aeth o'i le efo profi? Beth aeth o'i le efo PPE a'r paratoi am bandemig o'r math yma ac ati? 

Dŷn ni angen ymchwiliad wedi'i arwain gan farnwr. Dŷn ni angen iddo fo ddechrau cyn gynted â phosibl. Dŷn ni angen iddo fo adrodd yn ôl mewn ffyrdd interim yn fuan er mwyn dysgu gwersi yn fuan, er y bydd ymchwiliad llawn, wrth gwrs, yn cymryd hirach, a dyna pam cyflwyno gwelliant 3 heddiw. Mae angen ymrwymiad digwestiwn y Llywodraeth, dwi'n meddwl, i hynny, er mwyn rhoi, fel dwi'n dweud, hyder i'r cyhoedd.