2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch trefniadau ar gyfer ailagor yr ysgolion am bedair wythnos cyn toriad yr haf? TQ453

Lywydd, bydd ysgolion yn cynyddu gweithgaredd o ddydd Llun ymlaen i ailgydio, dal i fyny a pharatoi ar gyfer yr haf a mis Medi. Gan weithio gyda'i gilydd, mae penaethiaid, staff addysg, undebau a chynghorau wedi sicrhau mai ni yw'r unig wlad yn y Deyrnas Unedig lle bydd pob disgybl yn cael cyfle i ddychwelyd i'r ysgol cyn gwyliau'r haf.

Rhaid canmol penaethiaid a staff ein hysgolion am fynd ati yn drefnus a gofalus i gynllunio ar gyfer ailagor ysgolion o ddydd Llun ymlaen. Ond, yn hwyr iawn yn y dydd, fe ddaeth y newydd fod yna ddryswch mawr ynglŷn â'r bedwaredd wythnos. Oni ddylech chi fod wedi sicrhau cytundeb pawb, yn cynnwys pob undeb, cyn gosod y disgwyliad i ysgolion agor am bedair wythnos? Ac, yn wyneb y ffaith bod yr anghytuno yn parhau—fe ymddengys—onid eich dyletswydd chi ydy rhoi'r arweiniad cenedlaethol ynglŷn â'r bedwaredd wythnos?

Chi ddylai arwain, yn hytrach na rhoi pwysau ar yr awdurdodau lleol ac ysgolion unigol i wneud penderfyniadau anodd, a fydd ond yn creu dryswch a drwgdeimlad pellach. Dydy'r sefyllfa sydd wedi codi ddim yn deg ar yr ysgolion, ac yn sicr dydy hi ddim yn deg ar y disgyblion sy'n cael eu dal yng nghanol y ffrae.

Lywydd, mae Siân Gwenllian yn gwbl gywir i gydnabod gwaith caled penaethiaid ar hyd a lled Cymru sydd wedi cynllunio mor ddiwyd gyda'u staff i ddarparu'r cyfleoedd hyn. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fy mod wedi argymell y dylai tymor yr haf gael ei ymestyn am wythnos ychwanegol ac i staff sy'n gweithio'r wythnos ychwanegol honno, y dylid ymestyn hanner tymor mis Hydref am un wythnos. Ond fel y bydd Siân yn gwybod, nid Llywodraeth Cymru a minnau yw'r cyflogwyr yn y sefyllfa hon. Y cyflogwyr yw'r awdurdodau lleol. Mater o ffaith yw hynny. Os oes gan Blaid Cymru ffordd wahanol o drefnu addysg Cymru yn y dyfodol wrth gwrs, bydd modd iddynt gyflwyno'r achos hwnnw. Cafodd rôl Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei chydnabod yn glir yn eu datganiad a oedd yn croesawu fy argymhellion.

Yn amlwg, mae awdurdodau lleol unigol, ar sail amgylchiadau lleol unigol, wedi dod i'r casgliad y byddant yn cynnig tair wythnos. Rwy'n parhau i feddwl y dylem wneud y gorau o bethau a manteisio ar gyfle misoedd yr haf i gynyddu a darparu cymaint â phosibl o gyswllt wyneb yn wyneb rhwng plant a'u hysgolion ar yr adeg hon. Ond mae'n rhaid i mi gydnabod y bydd awdurdodau lleol wedi gwneud penderfyniadau unigol. Fodd bynnag, credaf y dylem ystyried y materion—. Fel y dywedais, mae penaethiaid unigol ac aelodau unigol o staff, a staff cymorth yn wir, wedi bod yn hynod o hyblyg yn ystod y pandemig hwn, gan weithio dros wyliau'r Pasg, gwyliau hanner tymor, penwythnosau, gwyliau banc i ddarparu gofal a chymorth i'n plant ar yr adeg hon, ac mae llawer yn barod i fynd y tu hwnt i'r hyn sy'n ddisgwyliedig, fel erioed, i ddarparu cefnogaeth i blant.

Suzy—ie, Suzy Davies.

Diolch, Lywydd, a diolch i chi hefyd, Weinidog. Pan gyhoeddwyd bod yr ysgolion yn ailagor yn raddol, gofynnais pam ei bod yn haws i'r undebau gytuno ar wythnos ychwanegol ym mis Gorffennaf yn hytrach na dod yn ôl ddiwedd mis Awst, a bryd hynny nid oedd neb yn gallu ateb y cwestiwn hwnnw. Mae'n ymddangos bellach nad oedd neb yn chwilio o ddifrif am ateb. Er nad oes gennyf unrhyw amheuaeth efallai nad oes gan rai undebau ddiddordeb arbennig mewn annog eu haelodau yn ôl cyn mis Medi, mae Siân Gwenllian yn llygad ei lle—mater i chi yw polisi, ac mae gennych bob hawl i symud ymlaen hyd yn oed os na allwch fynd â phawb gyda chi. Mae angen i chi fynd â rhai pobl gyda chi, fodd bynnag, ac mae'n eithaf amlwg fod arweinwyr ysgolion wedi cymryd yr hyn a ddywedoch chi ac wedi bod yn paratoi ar gyfer dychwelyd am bedair wythnos. Fe fyddwch yn gwybod bod staff a theuluoedd a hyd yn oed cyfarwyddwyr addysg yn teimlo'n flin ac yn rhwystredig, a hynny'n briodol, oherwydd yr hyn sydd bellach yn ddisgwyliadau a chwalwyd.  

Rydych chi'n iawn—mae yna staff a theuluoedd sydd eisoes wedi mynd y filltir ychwanegol ac yn haeddu ein diolch diamod, ond sy'n cydnabod, rwy'n credu, fel rydych chi, fod lles plant drwy ailgydio, dal i fyny a pharatoi yn hanfodol. Nid wyf yn cofio bod awdurdodau lleol ar y pryd yn anghytuno â'ch safbwyntiau chi, y tu hwnt i bryderon ymarferol am bethau fel cludiant, hylendid a chadw pellter.

Felly, fy nghwestiwn cyntaf yw: pryd oedd y cyfarwyddwyr addysg ac athrawon yn arbennig yn gwybod bod hyn yn ddewisol, oherwydd nid oedd unrhyw beth yn eich cyhoeddiad gwreiddiol i awgrymu mai hwn oedd y cynllun gwreiddiol? A allwch ddweud wrthym hefyd, erbyn 3 Mehefin, pan wnaethoch eich cyhoeddiad, a wnaeth undebau llafur ddweud wrthych cyn y dyddiad hwnnw y byddent yn annog aelodau rhag cytuno i'r bedwaredd wythnos? A wnaeth y cynghorau ddweud wrthych cyn y dyddiad hwnnw y byddent yn cyfarwyddo arweinwyr ysgolion i beidio ag agor am bedwaredd wythnos? Ac a oeddent yn derbyn eich dadl mai dychwelyd am bedair wythnos oedd y ffordd orau o sicrhau lles plant? A allwch ddweud wrthym am unrhyw sgyrsiau dilynol gyda'r undebau? Rydym yn dal i fod yn awyddus iawn i wybod pam fod cymaint o gynghorau wedi methu eich cefnogi. Ac yna, yn olaf, a allwch gadarnhau, os oes gan unrhyw arweinydd ysgol staff a mesurau diogelwch ar waith ar gyfer y bedwaredd wythnos, y gallant agor eu hysgol beth bynnag fo barn y cyngor? Beth yw statws cyfarwyddyd gan y cyngor ac a allwch chi ei wrthod yn achos ysgolion unigol, a phob ysgol hyd yn oed? Diolch.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau? Cyn cyhoeddi fy nghynigion ar gyfer ymestyn tymor yr haf am wythnos, roeddem wedi sicrhau cytundeb Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a chymeradwywyd y cynnig hwnnw gan bob un o'r 22 arweinydd a'r cyfarwyddwyr addysg. Roeddwn yn glir iawn—credaf i mi gael gweminar gydag undebau'r athrawon y noswaith honno—y byddai'r bedwaredd wythnos yn wythnos wirfoddol. Mae'n mynd y tu hwnt i delerau ac amodau arferol pobl. Roeddem yn awyddus i drin pobl yn deg, a thrwy hynny gynnig yr amser yn gyfnewid am amser yn ystod hanner tymor mis Hydref, a byddai'n digwydd ar sail wirfoddol. Roedd llawer o staff a gweithwyr cymorth, yn ogystal â phenaethiaid, yn barod i fanteisio i'r eithaf ar y cyfle i blant. Fodd bynnag, ar ddyddiad diweddarach, mynegodd awdurdodau lleol eu pryderon nad oeddent yn teimlo eu bod yn gallu cynnig pedwaredd wythnos.

O ran yr undebau, yn ddigon dealladwy, mynegodd yr undebau eu pryderon wrthyf, nid am y bedwaredd wythnos, er eu bod am inni fod yn glir mai dim ond ar sail wirfoddol y gellid gwneud hynny ac ni allem orfodi pobl i'w wneud, ac roeddwn yn ddigon bodlon i gydnabod hynny. Prif ffynhonnell pryderon yr undebau yw'r penderfyniad i ddychwelyd i'r ysgol cyn mis Medi. Mae llawer o arweinwyr undebau wedi mynegi eu dymuniad na ddylai ysgolion ailagor tan fis Medi, ac rwyf wedi dweud yn glir iawn y byddai hynny'n gadael bwlch mor sylweddol a llawer iawn o amser heb i blant fod yn yr ysgol, nes ei fod yn destun pryder enfawr i mi. Ac o ystyried y cyngor gwyddonol ei bod hi'n ddiogel i ddychwelyd i'r ysgol cyn mis Medi, teimlwn ei bod yn gwbl angenrheidiol inni achub ar y cyfle hwnnw ac os yn bosibl, i fanteisio i'r eithaf ar y cyfle i blant gael amser gyda'r staff.

Weinidog, hoffwn gofnodi fy niolch personol i chi am yr ymdrech gwbl ardderchog rydych wedi'i gwneud i sicrhau cymaint o amser â phosibl i blant yn yr ysgol yr haf hwn ac yn hollbwysig, am roi plant yn gyntaf drwy hyn i gyd.

Mae ysgol Garnteg yn fy etholaeth wedi bod yn wirioneddol rhagorol yn ystod y cyfyngiadau symud, ond gwyddom fod yr amrywiaeth yn yr hyn y mae plant wedi bod yn ei gael ledled Cymru wedi bod yn aruthrol. Hoffwn ddarllen rhai geiriau i'r Aelodau a ysgrifennodd fy etholwraig, Florence, sy'n wyth oed, yn ddiweddar, pan enwebodd ei hathrawon yn ysgol Garnteg fel ei hararwyr COVID:

Mae Mrs Lewis yn dal i osod gwaith i ni ac yn ein helpu i ddysgu. Rwy'n hoffi Mrs Lewis oherwydd pryd bynnag y bydd angen help arnaf, gallaf ddweud wrthi. Mae ganddi ferch fach o'r enw Lily ac ymunodd â ni ar yr alwad fideo. Ar yr alwad fideo, dangosais fy nghi, Pippa, iddi a dywedais wrth Mrs Lewis pryd oedd pen-blwydd Pippa. Roedd hi'n hoffi fy nghi. Ar un alwad fideo, darllenodd Mrs Lewis ran y dosbarth o stori, ac roedd yn hyfryd clywed ei llais.

Pe bai gennyf amser, byddwn yn darllen traethawd cyfan Florence am ei fod yn cyfleu'n llawer gwell nag y gallwn i pam y mae'r cysylltiad personol ag athrawon yn wirioneddol bwysig i blant. Ond yn anffodus, nid oes digon o blant wedi cael cyswllt o safon uchel gydag athrawon yn ystod y cyfyngiadau symud. Weinidog, gwn eich bod yn gwneud popeth yn eich gallu i sicrhau bod plant yn cael mwy o amser yn yr ysgol. Pan gaeodd yr ysgolion ym mis Mawrth, roedd yna argyfwng. Nid yw'n argyfwng yn awr ac ni fydd yn argyfwng ym mis Medi. Beth arall y gallwn ei wneud i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael cyswllt personol o ansawdd uchel â'u hathrawon, wrth symud ymlaen?

Diolch, Lynne, a diolch i chi am fanteisio ar y cyfle i dynnu sylw at yr arfer da yn Garnteg. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod wedi rhyfeddu at yr arferion rhagorol a welwyd gan ysgolion drwy gydol y cyfnod hwn, gan gynnwys yr hyblygrwydd anhygoel sydd wedi'i ddangos gan bob aelod o'r gweithlu addysg a staff cymorth mewn ysgolion yn ystod yr amser hwn. Lynne, rwy'n credu eich bod yn iawn—mae adborth gan blant yn dangos eu bod yn gwerthfawrogi rhyngweithio byw gyda staff yn fawr, ac yn bendant, byddent yn hoffi mwy ohono wrth symud ymlaen.

Wrth i'n sylw droi yn awr at y flwyddyn academaidd newydd ym mis Medi, rwyf fi, fy swyddogion, awdurdodau addysg lleol ac ysgolion yn gweithio'n galed i gynyddu'r cyswllt wyneb yn wyneb a lleihau'r tarfu ar gwrs arferol addysg plentyn. Rhaid inni gynllunio'n briodol, fel y dywedwch, ar gyfer amrywiaeth o senarios y gallem eu hwynebu yn nhymor yr hydref. Ond mae gosod disgwyliad cenedlaethol y gall plant a'u rhieni ei gael o ran rhyngweithio byw, mewn sefyllfa lle mae plant yn gorfod treulio amser gartref o ganlyniad i'r feirws, yn rhan bwysig iawn o'r gwaith hwnnw, oherwydd gwyddom ei fod yn cael ei werthfawrogi'n fawr gan blant a phobl ifanc.

Diolch i'r Gweinidog.