Part of the debate – Senedd Cymru am 4:55 pm ar 1 Gorffennaf 2020.
Y peth cyntaf yr wyf i eisiau ei ddweud fel aelod o'r pwyllgor oedd ein bod wedi clywed cefnogaeth aruthrol gan Ffederasiwn y Busnesau Bach, Cyngres yr Undebau Llafur a Chydffederasiwn Diwydiant Prydain o ran eu boddhad â lefel yr ymgysylltu â Llywodraeth Cymru a swyddogion Cymru—rwy'n credu ei bod hi'n werth dweud hynny o'r dechrau—a'r holl waith a oedd y tu ôl i hynny, wrth sicrhau bod yr holl gynlluniau niferus a roddwyd ar waith ar unwaith, mewn cyfnod byr iawn o amser, wedi eu cyflwyno drwy ddulliau y gallai pobl wneud cais iddynt a chael yr arian o hynny.
Dydw i ddim yn mynd i ailadrodd yr holl fylchau yr ydym ni wedi clywed amdanyn nhw; mae pobl eraill eisoes wedi gwneud hynny. Ond gwrandewais yn astud ddoe ar y cyhoeddiad 'adeiladu, adeiladu, adeiladu' hwn gan Lywodraeth y DU ac, ar unwaith, yr un peth a'm trawodd i, ar wahân i'r hyn a oedd yn amlwg iawn, sef nad oes unrhyw symiau canlyniadol felly nid oes arian newydd, felly nid oes unrhyw ofal am Gymru, oedd y syniad hen ffasiwn hwn unwaith eto y gallwch chi ddod â swyddi allan o argyfwng nad ydyn nhw ond yn edrych, mewn gwirionedd, ar un sector o'r economi, ac felly rydych yn colli niferoedd mawr o bobl y mae angen cymorth arnyn nhw o'r cynlluniau hynny ar unwaith. Ac mae'n weddol amlwg, os edrychwch chi ar yr ystadegau ar adeiladu, bod hynny'n golygu y bydd menywod yn cael eu gadael ar ôl, oherwydd nad ydyn nhw'n rhan o'r economi honno beth bynnag. Y ffigur uchaf y byddwch yn ei weld yw 11 y cant ac, ar y safle, dim ond 1 y cant ydyw. Felly, nid yw hynny mewn gwirionedd yn mynd i adeiladu llawer o ran cyflogaeth ar gyfer y bobl hynny y tu allan i hynny.
Wedi dweud hynny i gyd, rydym ni wedi gweld, yn y gorffennol diweddar iawn, ystwythder cwmnïau yng Nghymru i gamu ymlaen a rhoi prosesau a systemau ar waith ar unwaith i gyflawni'r pethau hynny yr oedd eu hangen arnom, o awyryddion i fygydau, neu hylif golchi dwylo. Felly, maen nhw wedi bod yn arloesol ac maen nhw wedi bod yn gyflym i arloesi, ac rwy'n credu y cyfeirir ato yma yn yr argymhellion hyn. Dyna, rwy'n credu, y gallem ni ei wneud i ysgogi'r economi yn ei blaen wrth i ni ddod allan o hyn.
Y sector arall, wrth gwrs, a fu'n gyflym—ac nid buddsoddiad cyfalaf sydd ei angen—yw'r sector gofal, a chyfeiriodd Helen Mary yn gwbl briodol at hynny. Mae tystiolaeth eisoes yn dod i'r amlwg am effaith y coronafeirws ar rai unigolion, a'r anghenion gofal parhaus a fydd gan yr unigolion hynny. Ac, mewn gwirionedd, yn y don gyntaf yn unig y mae hynny. Dydw i ddim eisiau ail don; does neb eisiau hynny. Ond os gwelwn ni ail don, yn anffodus rydym ni hefyd yn mynd i weld mwy o anghenion yn y sector gofal. Felly, mae angen rhywfaint o fuddsoddiad refeniw arnom ni yn ogystal â buddsoddiad cyfalaf i fynd â ni allan a'n symud ni yn ein blaenau. Ac mae wedi ei nodi—wedi ei nodi'n gwbl briodol—mai'r rhai hynny yw'r bobl y mae eu hangen arnom i fynd â chymdeithas yn eu blaen yn y pen draw mewn cyfnod o angen eithafol. Mae'n wir eu bod wedi'u tanbrisio yn y gorffennol, nid yn unig o ran y modd y mae cymdeithas yn meddwl am bobl yn y sector gofal ond hefyd o ran y tâl y maen nhw wedi'i gael am wneud y swyddi hynny. Felly, mae'n debyg mai fy mhle i chi heddiw, wrth symud ymlaen, yw edrych ar ôl yr unigolion hynny o ran eu hyfforddiant, eu statws, a gadewch i ni beidio â—. Pan fyddwn ni'n sôn am adeiladu'n ôl yn well, beth am i ni o leiaf ddeall bod y bobl hynny sydd angen i ni adeiladu'n ôl yn well ar eu cyfer nhw yn eu cyflogaeth yn cael y gydnabyddiaeth honno ym mhob agwedd.
Ac, wrth gwrs, y maes arall a fyddai wedi cael sylw nawr, ond nad yw, oherwydd ein bod ni yn y cyfnod penodol hwn, yw'r gwasanaethau bws yng Nghymru. Byddai Bil wedi bod yn mynd ar ei hynt drwy Senedd Cymru ar hyn o bryd, a byddai llawer mwy o bobl wedi bod yn mynd ar daith, yn enwedig drwy fy ardal i yng Nghymru ar fysus. Yn anffodus, nid yw hynny'n wir ar hyn o bryd, ac, er fy mod yn wirioneddol bryderus nad ydym yn gadael pobl ar ôl, rwyf yr un mor bryderus nad ydym yn llythrennol yn eu gadael ar ôl, yn gaeth yng Nghymru wledig heb unrhyw fath o drafnidiaeth, oherwydd bod cynifer o bobl—yn enwedig pobl heb arian a phobl ifanc, pobl anabl, trigolion oedrannus a phobl sydd â thocyn bws am ddim—yn dibynnu ar y math hwnnw o drafnidiaeth.