5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella iechyd y cyhoedd yng Nghanol De Cymru yn dilyn y pandemig COVID-19? OQ55781

Ceir ystod eang o raglenni iechyd cyhoeddus sydd wedi'u hen sefydlu. Mae hwn yn gyfnod digynsail, ac yn anffodus mae COVID-19 yn cael effaith anghymesur ar bobl hŷn, y rhai â chyflyrau iechyd sy’n bodoli eisoes, ac yn wir, ar bobl o gefndiroedd du ac Asiaidd. Mae diogelu ac amddiffyn y cyhoedd yn flaenoriaeth allweddol, ac wrth gwrs, cawn ein harwain gan gyngor meddygol a’r dystiolaeth wyddonol ddiweddaraf.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. A gaf fi wneud apêl ar sail iechyd ar ran campfeydd ar y cam hwn o'r argyfwng? Mae campfeydd yn hanfodol i iechyd corfforol a lles meddyliol llawer o bobl, felly mae achos cryf dros ddynodi campfeydd fel llefydd ar gyfer defnydd hanfodol, a byddwn yn annog eich Llywodraeth i gymryd y camau hynny. Yn ystod rhai cyfnodau o’r argyfwng diweddar, mae campfeydd wedi cael aros ar agor yng ngweddill y DU, ond yma yng Nghymru, fe’u gorfodwyd i gau, er eu bod yn cadw at reolau cadw pellter cymdeithasol. Gwn nad yw hynny'n wir ar hyn o bryd, ond mae'r dyfodol yn dal i fod yn ansicr iawn i'r rhan fwyaf o'n campfeydd yng Nghymru. Weinidog, os ceir cyfnod arall o gyfyngiadau symud yng Nghymru yn y dyfodol, a allech roi rhywfaint o ystyriaeth i'r syniad y dylid dynodi campfeydd yn llefydd ar gyfer defnydd hanfodol ar sail iechyd ac y dylid caniatáu iddynt aros ar agor?

Credaf fod un neu ddau o bwyntiau i'w gwneud mewn ymateb. Y cyntaf yw hwn: gyda'r cyfnod atal byr rydym yn mynd drwyddo, dylem atgoffa ein hunain (a) fod cynnydd yn yr achosion o'r coronafeirws wedi golygu bod angen cyfnod atal byr arnom er mwyn rhoi lle inni sicrhau nad ydym yn gorlethu ein GIG ac yn achosi niwed a marwolaethau diangen. Gwnaethom ddewis blaenoriaethu lles plant a phobl ifanc gan ein bod yn ymwybodol o’r effaith y mae cau ysgolion am gyfnod sylweddol yn ei chael ar iechyd meddwl plant a phobl ifanc yn y cyfnod hwn. Gwyddom hefyd fod hyn yn cael effaith sylweddol ar eu rhagolygon ar gyfer y dyfodol, ac mae’r effaith yn anghyson, gyda phlant o'n cefndiroedd lleiaf breintiedig yn wynebu’r effaith fwyaf yn sgil cau ysgolion. Ar ôl inni benderfynu cadw pob ysgol gynradd ar agor a sicrhau dysgu wyneb yn wyneb ar gyfer blynyddoedd 7 ac 8, roedd hynny'n golygu bod rhaid inni fod yn llawer llymach mewn perthynas â chau sefydliadau eraill i sicrhau bod y neges i aros gartref ac effaith y cyfnod atal byr mor effeithiol â phosibl. Dyna pam fod y cau wedi effeithio ar fanwerthu nad yw'n hanfodol, lletygarwch a champfeydd.

O ran symud ymlaen, gallwch weld bod Lloegr hefyd yn cau pob campfa gyda'u cyfyngiadau symud pedair wythnos hefyd, ond ar gyfer y dyfodol, yr hyn na allaf ei ddweud yw y byddwn yn bendant yn rhoi un math o fesur ar waith ai peidio. Rydym yn gobeithio cael set gyson o reolau cenedlaethol hyd at ddiwedd y flwyddyn, ac yna mae angen inni geisio ailgychwyn a deall y sefyllfa rydym ynddi. Ni fydd unrhyw gamau y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd yn y dyfodol yn cael eu pennu ar sail dadleuon presennol, byddant yn ymwneud â'r dystiolaeth ar y pryd a dealltwriaeth o'r hyn y mae angen i bob un ohonom ei wneud. Felly, bydd y dystiolaeth yn parhau i lywio dull y Gweinidogion o weithredu, bydd y cynghorwyr yn ein cynghori, ac yn y pen draw, bydd yn rhaid i Weinidogion benderfynu a bod yn atebol i'r cyhoedd am y dewisiadau rydym yn eu gwneud i gadw pawb ohonom yn ddiogel ac i achub bywydau a bywoliaeth pobl.

Weinidog, pobl dros 50 oed yw'r grŵp sy'n wynebu'r perygl mwyaf, ac mae pwysigrwydd ymarfer corff i'r grŵp hwn o ran iechyd cyffredinol a chadw lefelau uchel o symudedd, sy'n aml yn dirywio gydag oedran, yn bwysig iawn i'ch system imiwnedd ac i'ch gallu i gael fitamin D. Fodd bynnag, credaf fod llawer o bobl weithiau'n eithaf ofnus ynglŷn â mynd allan, a phan gawn y neges hon i 'aros gartref', mae'n bwysig fod honno’n cael ei chydbwyso gyda’r angen i ymarfer corff yn rheolaidd a'r ymarfer corff gorau i bobl dros 50 oed yw cerdded yn rheolaidd. Ond o’r hyn a welaf y tu allan, rwy'n ofni mai dyna’r grŵp oedran sydd i'w weld leiaf y tu allan, ac rwy'n aelod o'r grŵp hwnnw bellach.

Diolch i'r Aelod. Mae hwnnw'n bwynt pwysig iawn. Mae effeithiolrwydd ein neges 'aros gartref' yn bwysig iawn, ond rydym wedi cydbwyso hynny drwy ddweud ein bod yn awyddus iawn i bobl allu ymarfer corff ac ymarfer corff yn ddiogel. Ac rydym wedi gweld ei bod yn bosibl mynd am dro, mynd ar eich beic a gwneud hynny gydag aelodau’ch cartref eich hun ar hyn o bryd. Ac rydym am weld hynny'n parhau, gan eich bod yn gwneud pwynt teg: gyda phob degawd rydym yn ei ychwanegu at ein bywydau, rydym yn dod yn fwy agored i niwed y coronafeirws. Ac felly, mae cadw'n iach a bod mor iach â phosibl yn gorfforol yn bwysig o ran yr ymateb posibl i'r feirws, ond hefyd mae'n hynod o bwysig ar gyfer iechyd meddwl a lles. Ac yn fwy cyffredinol, rydym yn dal i wneud gwaith ar ein rhaglen Pwysau Iach: Cymru Iach, ailddarganfod ac ailfeddwl am ein hopsiynau diweddaraf gyda deiet, ond gydag ymarfer corff hefyd, a sut rydym yn ei wneud yn beth normal sy'n hawdd i bobl ei wneud gyda gweithgarwch arferol, fel ein bod yn ei adeiladu yn ôl i mewn i'n bywydau. Ac mae hwnnw’n waith y bydd fy nau gyd-Weinidog, Dafydd Elis-Thomas ac Eluned Morgan yn ei arwain nawr, a chredaf y bydd realiti'r pandemig COVID wedi tynnu mwy o sylw at bwysigrwydd y gwaith hwnnw, yn hytrach na’i leihau. Ond ymyrraeth ddefnyddiol a phwysig iawn yn fy marn i gan David Melding yn ein hatgoffa am fanteision ymarfer corff.