6. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i atal y coronafeirws rhag lledaenu mewn ysgolion yn asymptomatig er mwyn amddiffyn athrawon a disgyblion? OQ55940

Diolch, Leanne. Rwy'n parhau i gael fy arwain gan y cyngor gwyddonol a meddygol diweddaraf. Rydym wedi cytuno'n ddiweddar â sefydliadau addysg uwch ledled Cymru y byddwn yn manteisio ar y cyfle i dreialu profion asymptomatig ar fyfyrwyr a staff, ac rydym hefyd yn bwriadu cynnig profion i fyfyrwyr a staff mewn ysgolion uwchradd, yn ogystal â'r coleg lleol, fel rhan o'r rhaglen profi torfol ym Merthyr Tudful.

Rwy'n croesawu'r argymhelliad y dylai pob disgybl ysgol, myfyriwr coleg, athro ac aelod o staff gael prawf coronafeirws o ystyried y niferoedd uchel o bobl sy'n asymptomatig, yn enwedig yn y grwpiau oedran iau. Dylai hyn fod wedi bod yn flaenoriaeth allweddol pan ailagorodd yr ysgolion cyn yr haf. Nawr, nid yw'r sefyllfa bresennol yn gynaliadwy. Fel y dywedodd un athro wrthyf, yr wythnos diwethaf, 'Mae disgwyl i ni gadw at ganllawiau COVID, sy'n hollol iawn, ond nid ydym wedi cael cynnig unrhyw brofion ac rwy'n dal i aros am y prawf gwrthgyrff hud a addawyd i ni. Rwyf wedi bod yn addysgu ers 12 mlynedd ac nid wyf erioed wedi teimlo mor syrffedus, mor flinedig ac wedi ymlâdd yn gorfforol ac yn emosiynol i'r fath raddau. Rwy'n ceisio dal y cyfan at ei gilydd er mwyn fy mhlant, ond ni allaf oddef llawer mwy. Rwyf ar fin torri.' Mae cymaint o athrawon yn ofnus ac yn bryderus am eu diogelwch eu hunain. Nawr, clywais yr hyn a ddywedoch chi'n gynharach am Ferthyr Tudful a'r gobeithion a oedd gennych ynglŷn â chyflwyno profi torfol yn Rhondda Cynon Taf, ond a wnewch chi roi atebion pendant a sicrwydd i athrawon a rhieni yn fy ardal ynglŷn â pha bryd y bydd profi torfol a phrofion rheolaidd yn debygol o fod ar gael mewn ysgolion yn Rhondda Cynon Taf ac mewn ardaloedd lle ceir nifer fawr o achosion?

Diolch, Leanne. Rwy'n cydnabod y straen aruthrol sydd wedi bod ar athrawon ers i ysgolion ailagor yn llawn ym mis Medi, yn union fel y straen aruthrol y mae pob un o'n gweithwyr sector cyhoeddus wedi'i wynebu. Hoffwn ddweud bod y dystiolaeth hyd yma o bapur diweddaraf y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau a phapur y gell cyngor technegol yn dweud, wrth edrych ar y boblogaeth addysgu fel rhan o'r boblogaeth ehangach, fod addysgu'n cael ei ystyried gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn broffesiwn risg isel. Wedi dweud hynny, mae gennym achosion o drosglwyddo mewn ysgolion, yn enwedig rhwng aelodau staff, ac mae hynny'n peri pryder, a dyna pam ei bod yn wirioneddol bwysig fod uwch dimau rheoli a llywodraethwyr yr ysgol mewn ysgolion penodol yn sicrhau bod yr holl gamau'n cael eu cymryd yn ddigonol i ddilyn y canllawiau gweithredu sydd ar gael.

O ran profion gwrthgyrff, cynhaliwyd profion gwrthgyrff ymhlith sampl sylweddol briodol o athrawon, yn enwedig y rhai a oedd wedi bod yn gweithio mewn hybiau, gan gofio, wrth gwrs, na chafodd 500 o ysgolion yng Nghymru eu cau o gwbl. Felly, gwnaed hynny a chynhaliwyd profion gwrthgyrff dilynol ar yr unigolion hynny i'n helpu i ddeall yr epidemioleg y tu ôl i'r clefyd.

Mae'n ddyddiau cynnar ar gyfer profion llif unffordd. Mae angen inni sicrhau bod y peilot yn ysgolion a cholegau Merthyr Tudful yn mynd yn dda. Mae trafodaethau gweithredol ar y gweill i symud y peilot hwnnw i ardaloedd yn Rhondda Cynon Taf, a chyn gynted ag y byddwn mewn sefyllfa i allu gweithio gydag awdurdodau addysg lleol ein hysgolion i gynnal profion llif unffordd pellach fel ffordd o ddiogelu a rhoi sicrwydd a chyfyngu ar aflonyddwch, byddaf yn dychwelyd i'r Siambr i roi manylion llawn ar hynny. Nid ydym mewn sefyllfa i wneud hynny heddiw.

Diolch i chi, Weinidog. Rwy'n llwyr werthfawrogi'r mesurau sydd wedi'u cymryd i atal lledaeniad COVID mewn ysgolion a pha mor anodd yw hi i benaethiaid a staff gadw swigod mor fach â grwpiau blwyddyn gyfan hyd yn oed. Fodd bynnag, yn ystod yr wythnosau diwethaf, rydym yn dechrau gweld y broblem hon ar draws ysgolion uwchradd mwy o faint yn enwedig, ac yn fy etholaeth i ceir nifer o ysgolion lle mae un achos positif yn golygu bod cannoedd o blant yn gorfod hunanynysu am bythefnos. Mewn un achos, dychwelodd grŵp blwyddyn am ddau ddiwrnod yn unig cyn i achos arall gael ei nodi a bu'n rhaid iddynt ddechrau hunanynysu eto. Rwyf wedi cael nifer cynyddol o rieni'n cysylltu sy'n poeni'n ddealladwy am yr effaith y mae cyfnodau ynysu dilynol yn ei chael ar les ac addysg eu plant. Rwy'n llwyr ddeall y risg o drosglwyddiad ar draws swigod grwpiau blwyddyn, a'r gobeithion am brofion llif unffordd, a fyddai'n helpu. Fodd bynnag, mae'r sefyllfa bresennol yn peri pryder mawr gyda nifer yr achosion ar y lefelau presennol ac aflonyddwch yn cynyddu. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â hyn cyn gynted â phosibl?

Wel, Jayne, y peth gorau y gallwn ei wneud i leihau'r tarfu ar addysg yw gostwng lefelau trosglwyddo cymunedol ym mhob un o'n cymunedau, oherwydd trosglwyddo cymunedol sy'n arwain at achosion yn ein hysgolion a'r aflonyddwch rydych yn cyfeirio ato. Rydym yn gweithio ac yn darparu'r cyngor a'r enghreifftiau gorau o arferion da i bob ysgol mewn perthynas â swigod a'r hyn a olygir wrth gysylltiad agos er mwyn ceisio lleihau nifer y plant y gofynnir iddynt hunanynysu am y cyfnodau hyn. Weithiau, mae'n dibynnu ar y cyngor y mae timau profi, olrhain, diogelu lleol unigol yn ei roi i benaethiaid, ac weithiau mae'n dibynnu ar y ffordd y mae ysgolion wedi gweithredu eu swigod. Fel y dywedais, rydym yn rhoi cyngor parhaus i ysgolion ac i dimau profi, olrhain, diogelu lleol i leihau nifer y plant y gofynnir iddynt aros gartref.

Yn wir, mae profion llif unffordd yn cynnig gobaith inni leihau'r aflonyddwch hwnnw, yn enwedig i'r rhai sy'n cael eu hystyried yn gysylltiadau ac nad oes ganddynt symptomau eu hunain, fel ffordd bosibl o weinyddu prawf dyddiol dros nifer o ddyddiau a fyddai wedyn yn caniatáu iddynt fynd i'r ysgol. Ond fel y dywedais, mae papur y Gell Cyngor Technegol yn gofyn i ni archwilio pa mor ymarferol fyddai cynnig rhaglen brofi asymptomatig. Nid yw'n syml, ac fel y dywedais, rydym yn awyddus i ddysgu'r gwersi gan ein prifysgolion a'n hysgolion cyn y gallwn gyflwyno hynny ymhellach.