2. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael ynghylch Porthladd Caergybi ar ôl i gyfnod pontio'r UE ddod i ben? OQ55989

Rwyf wedi trafod effaith diwedd y cyfnod pontio ar borthladd Caergybi gydag amryw o bobl, gan gynnwys Llywodraeth y DU, a bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud popeth yn ei gallu i gyflawni ei rhwymedigaethau yng nghyd-destun yr amserlen dynn iawn sydd wedi'i gorfodi arnom.

Diolch. Mae ‘Cynlluniau Traffig wrth Gefn ar Ddiwedd y Cyfnod Pontio—Caergybi’, datganiad ysgrifenedig Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd ddydd Llun, yn cyfeirio at waith gyda phartneriaid ledled gogledd Cymu, sy'n dda, ond mae'n hepgor cyfeiriad at ei waith gyda Llywodraeth y DU, a chyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi—CThEM—ac at y rôl allweddol sy'n cael ei chwarae gan AS Ynys Môn, Virginia Crosbie. Bythefnos yn ôl, dywedodd perchennog y porthladd, Stena Line, y bydd y broses, ac rwy’n dyfynnu, yn 'llyfn'. Mae Llywodraeth y DU a CThEM wedi datgan eu bod yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth Cymru a'r porthladd ar hyn. Yr wythnos diwethaf, cawsom wybod bod Roadking Truckstop Caergybi wedi'i sicrhau fel man tollau newydd, a ddoe, daeth y DU a'r UE i gytundeb ar archwiliadau ar y ffin â Gogledd Iwerddon, gan sicrhau mynediad dirwystr i nwyddau sy'n dod o Ogledd Iwerddon i rannau eraill o'r DU, gyda nifer fach o archwiliadau rhagofalus ar fwyd a chynhyrchion anifeiliaid sy’n mynd i Ogledd Iwerddon.

Felly, pa ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael mewn gwirionedd â Llywodraeth y DU a CThEM ynglŷn â'r materion allweddol hyn?

Wel, rwyf wedi adrodd i'r Siambr hon droeon am y gwaith rydym wedi bod yn ei wneud gyda Llywodraeth y DU a CThEM mewn perthynas â pharatoadau ar gyfer Caergybi. Mae'n dechrau gyda'r sylw fod unrhyw darfu yn ganlyniad dewisiadau gwleidyddol y mae Llywodraeth y DU wedi'u gwneud mewn gwirionedd. Nawr, yr hyn rydym yn ei wneud, gyda hwy a chydag eraill, yw ceisio lleihau effaith dewisiadau y mae ei Lywodraeth yn San Steffan wedi'u gorfodi ar bobl gogledd Cymru. Dyna yw’r cefndir i hyn. A'r hyn rydym yn ei wneud yw cydweithio'n gydweithredol â Llywodraeth y DU, CThEM, y cyngor, a phartneriaid eraill, er mwyn lliniaru'r difrod hwnnw.

Fel y gwyddoch, hyd yma mae Llywodraeth y DU wedi arwain ar y cwestiwn o geisio lleoliad ar gyfer y pwynt gwirio, fel petai. Y bwriad yw y bydd y gwaith tollau a rheoli ffiniau yn cael eu lleoli yn agos at ei gilydd er mwyn lleihau'r anghyfleustra i gludwyr nwyddau. Mae trafodaethau masnachol yn mynd rhagddynt mewn perthynas â safle, felly ni fyddaf yn gwneud sylw pellach ynglŷn â hynny. Ond y gwir amdani yw, ac rwy'n dweud hyn fel mater o ffaith, y dylai'r penderfyniadau hyn fod wedi'u gwneud yn ôl ym mis Mawrth, ym mis Ebrill, a gellid bod wedi'u gwneud bryd hynny, ac yn hytrach maent yn cael eu gwneud yn erbyn pwysau amser aruthrol. A'r bobl a fydd yn ysgwyddo baich hynny yw'r cludwyr nwyddau, y masnachwyr, pobl gogledd-orllewin Cymru, wrth inni wneud popeth yn ein gallu i geisio lliniaru'r effaith, ac rydym yn gwneud hynny mewn ffordd gydweithredol, er gwaethaf ein gwahaniaethau gwleidyddol.

Fel y dywedaf, hyd yn hyn, mae Llywodraeth y DU wedi arwain ar hynny fel rhan o raglen porthladdoedd y DU gyfan. Fe wnaethom geisio ymgysylltu'n gynnar iawn, ac roedd yn hwyr ar hynny’n digwydd, ond yn erbyn y cefndir hwnnw, rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod cymaint ag sy'n bosibl o'r difrod a'r tarfu'n cael ei liniaru.

Mae'r rhestr o bryderon am y diffyg paratoadau yng Nghaergybi yn frawychus—loriau i gael eu stacio ar yr A55, y potensial am anghyfleustra mawr, yn enwedig o ystyried bod y system electronig ar gyfer allforion o 1 Ionawr yn dal ddim wedi cael ei dreialu eto; y diffyg darparu isadeiledd ffiniau mewn da bryd ar gyfer mewnforion o Orffennaf y flwyddyn nesaf, wnaeth arwain at Lywodraeth Prydain yn cymryd safle Roadking, a dwi'n nodi y ffaith rydym ni wedi clywed rŵan bod y Ceidwadwyr, yn cynnwys Aelod Seneddol San Steffan Ynys Môn, fel petai nhw'n dathlu'r ffaith bod 28 o bobl yno'n colli'u swyddi jest cyn y Nadolig. Safle newydd oedd ei angen yng Nghaergybi. Y peryg y bydd unrhyw waith papur wrth gludo nwyddau o Gaergybi drwy'r weriniaeth i'r gogledd yn risg ychwanegol i gwmnïau cludiant. Ac o gymryd popeth efo'i gilydd, y peryg y bydd unrhyw rwystr i lif masnach yn cynnig cymhelliad i fasnachwyr beidio defnyddio porthladd Caergybi, a'r ffaith bod hynny yn tanseilio swyddi. 

Rŵan, ar yr unfed awr ar ddeg, rydym ni angen camau lliniaru brys ar gyfer y cyfnod yn union o'n blaenau. Felly, pa drafodaethau sy'n digwydd ar hynny? 

Ac, yn yr hir dymor, pa drafodaethau fydd yn digwydd ar sicrhau buddsoddiad yng Nghaergybi, er mwyn gwneud iawn am y llanast a'r difrod sy'n cael eu hachosi gan ein hymadawiad ni o'r Undeb Ewropeaidd, ac yn benodol rŵan y diffyg paratoi am hynny? 

Wel, diolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiwn. Mae e'n iawn i ddweud bod yr aflonyddwch sy'n dod yn sgil hyn, wrth gwrs, yn deillio o'r cytundebau a'r trafodaethau sy'n digwydd rhwng Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol a'r Undeb Ewropeaidd. Dyw e ddim yn rhywbeth rŷm ni eisiau ei weld, fel Llywodraeth. Dŷn ni ddim eisiau gweld unrhyw effaith economaidd ar y porthladd. Dŷn ni eisiau gweld masnach yn parhau ar y lefelau mae e nawr, ac yn cynyddu, wrth gwrs. Ond mae'n iawn i ddweud bod newidiadau ynglŷn â'r ffyrdd o fasnachu o Ogledd Iwerddon a'r llwybr, y route o Ogledd Iwerddon drwy'r Weriniaeth—mae risg bod y nwyddau sy'n dod drwy'r ffordd honno yn cael eu delio gyda nhw mewn ffordd sy'n llai o fantais na'r ffyrdd uniongyrchol. Rydyn ni'n edrych ar beth sydd wedi cael ei gytuno yn y diwrnodau diwethaf i ddeall yn sicr, pan gawn ni access at y manylion hynny, pa impact geith hynny ar y ffyrdd masnach.

Ond, o ran isadeiledd, fel mae'n dweud, ar ddechrau'r flwyddyn newydd, dyw ein cyfrifoldebau ni, fel Llywodraeth, ddim yn cychwyn, mwy neu lai, tan ganol ffordd drwy'r flwyddyn nesaf. Felly, yn y cyfnod byr o chwe mis cyntaf yma, Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol sy'n arwain ar y cwestiwn isadeiledd dros dro, fel petai. Ond, a gaf i jest ddweud yn glir, mae'r oedi sydd wedi bod yn digwydd ar ddewis lleoliad, ac mae'n rhaid edrych ar ddewisiadau'r Llywodraeth yn San Steffan ar gyfer dechrau Ionawr, ac ein rhai ni wedyn, yn dilyn ar ôl hynny, ym mis Rhagfyr—mae'r oedi ar wneud y penderfyniadau ar gyfer mis Ionawr wedi golygu bod gohirio wedi bod yn y broses, ac rŷm ni'n poeni'n ddirfawr na fydd hi'n bosib, efallai, hyd yn oed, cyrraedd y dyddiad o fis Gorffennaf. Rŷm ni'n gwneud y gorau gallwn ni, ond mae'n sicr bod risg i hynny.