2. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith pandemig COVID-19 ar iechyd meddwl amenedigol yng Nghymru? OQ56142

Fel y gwyddoch, mae gwasanaethau amenedigol wedi'u dynodi'n wasanaeth hanfodol yn ystod y pandemig. Mae timau cymunedol wedi gweithio'n galed i sicrhau bod y cymorth hwnnw wedi parhau i fod ar gael, gan gynnwys drwy gymorth digidol a chymorth dros y ffôn. Rydym yn parhau i fonitro'r dystiolaeth i lywio ein dull o weithredu, er enghraifft gydag adroddiad 'Babies in Lockdown' ac astudiaeth Ganwyd yng Nghymru.

Gwyddom fod y pandemig wedi golygu pwysau digynsail, mwy o bryder, a mwy o berygl o broblemau iechyd meddwl i rieni newydd. Gwyddom hefyd fod hyn i gyd yn digwydd ar adeg sy'n gwbl allweddol—y 1,000 diwrnod cyntaf o fywyd babi, a all ddylanwadu ar eu datblygiad drwy gydol eu hoes. Cyn y Nadolig, cymeradwyodd y Senedd hon gynnig, a gyflwynwyd gennyf fi, Bethan Sayed, a Leanne Wood, yn galw am ymdrech benodol i gefnogi rhieni newydd yn ystod y pandemig, ac yn galw hefyd am gyllid wedi'i glustnodi ar gyfer iechyd meddwl amenedigol. Er fy mod yn croesawu'r sicrwydd a roesoch yn y pwyllgor iechyd y bore yma y byddech yn edrych ar gyllid wedi'i glustnodi, credaf fod angen gwneud hynny ar frys. A gaf fi ofyn hefyd pa ddiweddariad pellach y gallwch ei ddarparu, yn enwedig mewn perthynas â sicrhau bod cymorth ymwelwyr iechyd, a gwasanaethau eraill, ar gael? Oherwydd gallwn ddweud a dweud bod y rhain yn wasanaethau hanfodol dynodedig; yn fy mhrofiad i, nid dyna'r profiad ar lawr gwlad. A gaf fi ofyn i chi gytuno hefyd i gyfarfod â Chynghrair Iechyd Meddwl Mamau Cymru, fel y gallwch weithio mewn partneriaeth â hwy i sicrhau bod rhieni newydd yn cael y cymorth y maent ei angen mor ddybryd?

Diolch yn fawr iawn, Lynne. Yn sicr, fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi adnewyddu ein cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', ac yn hwnnw rydym wedi sicrhau bod gwasanaethau amenedigol yn gwbl ganolog i'r hyn y mae angen i ni ganolbwyntio arno. Un o'r pethau allweddol rydym yn ceisio eu gwneud yw sicrhau ein bod yn cael yr holl awdurdodau iechyd i fodloni'r safonau a nodir gan Goleg Brenhinol y Seiciatryddion—y safonau ansawdd a nodir yno. Nawr, mae rhai awdurdodau ymhellach ar y blaen nag eraill yn hyn o beth, ac felly yr hyn sydd angen inni ei wneud, a'r hyn y byddaf yn ei wneud mewn ymateb i'ch cwestiwn heddiw, yw gweld pa mor bell y mae rhai o'r byrddau iechyd hyn wedi cyrraedd o ran cyflawni hynny. Disgwylir y byddant yn cyrraedd y safonau gwasanaeth hynny, a byddwn yn darparu digon o arian i sicrhau y gallant gyrraedd y safonau hynny. Felly, byddant yn gwneud eu ceisiadau i ni i bob pwrpas, a byddwn yn sicrhau bod yr arian hwnnw yno.

Rwy'n tybio, mewn rhai byrddau iechyd, y gallant gyrraedd y safonau hynny'n gyflymach nag eraill, ac efallai y byddant eisiau rhyddhau rhywfaint o'r arian hwnnw i roi mwy o gymorth i anhwylderau bwyta, er enghraifft, neu beth bynnag arall, os ydynt wedi cyrraedd safon benodol. Felly, rwy'n credu'n sicr y gallwn edrych ar—. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n rhaid inni edrych arno yw'r canlyniadau, yn hytrach na'r arian sy'n mynd i mewn. Dyna sydd o ddiddordeb imi, fel y dywedais wrth y pwyllgor y bore yma—canlyniadau sy'n bwysig, nid faint o arian sy'n mynd i mewn. Os ydym yn cyflawni'r canlyniadau a nodwyd, nid wyf yn credu y bydd angen i ni glustnodi arian. Ond gadewch y mater gyda mi, oherwydd rwy'n awyddus iawn i edrych ar hynny'n fanylach. Fe fyddwch yn ymwybodol hefyd ein bod wedi penodi arweinydd clinigol newydd—Sharon Fernandez—a phwrpas hynny yw helpu i gynorthwyo'r byrddau iechyd i sicrhau eu bod yn cyrraedd y safonau gofynnol a osodwyd.

O ran ymweliadau, rwy'n ymwybodol, mewn rhai ardaloedd—. Wyddoch chi, gall fod yn amser unig iawn. Mae'n gyfnod ynysig iawn i riant newydd. Ni wnaf byth anghofio aros, yn ysu i fy ngŵr ddod adref, i mi allu rhoi'r babi iddo ef ar ddiwedd y dydd, oherwydd rydych yn tynnu'ch gwallt o'ch pen. Mae angen y gefnogaeth honno arnoch, ac mae llawer o bobl yn methu cael y gefnogaeth honno, a dyna pam y mae'n hanfodol ein bod yn cadw llygad ar hyn. Mae'r cymorth yn cael ei roi ar-lein, ond os oes rheswm meddygol pam fod angen darparu'r cymorth hwnnw wyneb yn wyneb, rwy'n credu ei fod yn gallu parhau i'r perwyl hwn. 

Weinidog, rwy'n cytuno â phopeth y mae Lynne newydd ei ddweud, a byddwn yn cefnogi'r hyn y mae wedi'i ddweud. Rwy'n hapus iawn fod Llywodraeth Cymru wedi nodi bod hyn yn hanfodol, oherwydd mae'n ofal critigol, y gofal amenedigol. Mae'n gyfnod mor bwysig i'r rhieni ac i'r plant hefyd, fel yr amlinellwyd eisoes. Felly, rwy'n croesawu'r arian ychwanegol sy'n mynd tuag at iechyd meddwl, a byddwn hefyd yn gofyn i lawer ohono gael ei gyfeirio at y maes hwn yn benodol.

Fel y gwyddoch, mae gennyf fi blentyn sy'n flwydd oed. Rwy'n lwcus ei fod yn cael gweld plant eraill ei oed yn y feithrinfa ddwywaith yr wythnos, ond bydd llawer o blant yn methu gweld plant yr un oed. Yn ystod y cyfyngiadau symud go iawn, pan gaeodd meithrinfeydd hefyd, roedd yn bryder enfawr na allai weld plant eraill, ac yn amlwg ni allai gofleidio neb na gweld y bobl y byddai'n eu gweld fel arfer. Felly, mae'n bryder ynglŷn â'i ddatblygiad yn y ffordd honno. Rwy'n meddwl am yr effeithiau canlyniadol, a tybed beth y mae'r Llywodraeth yn ei wneud yn hynny o beth.

Ond hefyd, i'r rhieni—mae'n cymryd pentref mewn gwirionedd, nid rhieni'n unig, i fagu plentyn, ac fel rydych newydd ddweud, Eluned, mae angen gorffwys arnoch, mae angen ichi gael rhywfaint o gwsg, oherwydd nid yw rhai plant yn cysgu. Nid oedd fy mhlentyn cyntaf yn cysgu o gwbl ac mae cael y seibiant hwnnw'n effeithio'n enfawr ar eich iechyd meddwl. A yw'r Llywodraeth wedi archwilio'r posibilrwydd o ymestyn swigod cymorth i rieni newydd yn hynny o beth, fel y gallant weld plant neu fel y gallant gael cymorth ychwanegol eu hunain ar gyfer eu problemau iechyd meddwl?

A gaf fi ddechrau drwy ddweud, Laura, eich bod yn edrych yn rhyfeddol am rywun sydd â phlentyn blwydd oed, mae'n rhaid imi ddweud? Nid wyf yn gwybod sut rydych yn llwyddo i wneud hynny. Un o'r pethau rydym wedi ceisio sicrhau eu bod ar gael yw darpariaeth gofal plant, oherwydd rydym yn cydnabod bod hynny'n bwysig i gymaint o bobl. O ran swigod cymorth i rieni newydd, yn amlwg ar lefel rhybudd 4, bu'n rhaid inni atal y gallu i ffurfio aelwydydd estynedig, a olygai mai dim ond rhieni sengl neu aelwydydd sengl oedd yn gallu ffurfio swigod cymorth. Ond hyd yn oed i'r rhai nad ydynt yn rhan o swigod cymorth, o dan ein rheolau ni, caniateir i rieni babanod gael cymorth gan eu teuluoedd neu eu ffrindiau agos os oes angen, ac os nad oes dewis rhesymol arall. Felly, mae mwy o le yno efallai nag y mae pobl yn ei gydnabod. Ond wedi dweud hynny, rhaid i mi bwysleisio nad yw'r ffaith eich bod yn cael ei wneud yn golygu y dylech ei wneud. Ni allaf orbwysleisio difrifoldeb y sefyllfa, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig inni ofyn i bawb feddwl yn ofalus iawn er mwyn diogelu eu ffrindiau a'u teuluoedd.

Mae fy swyddfa i wedi cynnal arolwg drwy'r hydref a'r gaeaf y llynedd. Dŷn ni wedi cael 1,000 o ymatebion mewn un arolwg, a 300 yn yr arolwg dŷn ni wedi ei wneud yn fwyaf diweddar, yn gofyn i rieni am eu profiad nhw o wasanaethau perinatal. Dŷn ni wedi cael lot fawr o ymatebion, sydd yn dweud wrthym ni bod 80 y cant ohonyn nhw yn teimlo'n bryderus am y cyfyngiadau sy'n dal i fod yn y gwasanaethau mamolaeth, 68 y cant ohonyn nhw yn teimlo nad oedden nhw'n cael y gefnogaeth er gwaethaf profiadau gwael o ran anawsterau iechyd meddwl, ac wedyn 90 y cant ohonyn nhw'n dweud bod eu partner nhw heb gael unrhyw gyfle i drafod eu hiechyd meddwl nhw—tadau efallai'n cael eu hanghofio yn hyn oll yn aml iawn. 

Beth ydych chi'n gallu ei wneud i amlinellu i ni beth yn fwy fedrwch chi ei wneud yn yr adran yma er mwyn sicrhau bod pethau yn gallu gweithredu yn well? A fyddech chi'n cytuno i gwrdd â fi, ynghyd â rhai o'r elusennau sy'n gweithio yn y maes, i drafod yr arolwg? Mae nifer o fanylion wedi dod gerbron gan famau yn yr arolwg sydd yn mynd i allu eich helpu chi fel Llywodraeth i lywio hwn yn fwy eglur, ac i helpu mamau a thadau i symud ymlaen yn gryfach mewn cyfnod, sydd wedi cael ei ddweud gan Lynne Neagle a Laura Anne Jones, sydd yn anodd iawn ar yr adegau gorau, heb sôn am roi genedigaeth yn ystod pandemig.

Dwi wedi bod yn edrych ar yr atebion i'r arolwg. Dwi wedi bod yn dilyn beth roeddech chi'n eu cael fel canlyniadau, ac mae'n rhaid i fi ddweud, roeddwn i wedi fy syfrdanu eu bod nhw cweit mor uchel o ran peidio â chael dilyniant, ac roedd hwnna yn rhywbeth a oedd yn fy nhrafferthu i lot. Dyna pam rŷn ni yn mynd i roi fwy o arian ychwanegol i fewn, fel bod pobl yn y byrddau iechyd yn gallu cyrraedd y safonau yna sy'n ddisgwyliedig. Tu fewn i'r safonau hynny, mae yna ddealltwriaeth mai nid jest mamau sydd yn gorfod cael yr help yma; mae tadau hefyd yn gallu teimlo fel eu bod nhw'n cael eu gwthio allan, ac felly mae angen help arnyn nhw. 

Dwi ddim wedi cwrdd â phobl ar y rheng flaen yn fy swydd newydd ar yr achos yma o perinatal. Felly, beth byddwn i'n licio awgrymu yw fy mod i'n dod â phobl ynghyd. Roedd Lynne Neagle wedi gofyn i fi hefyd os byddwn i'n cwrdd â phobl. Efallai gallem ni drefnu un cyfarfod mawr, ac wedyn byddwn i'n hapus iawn i glywed o'r rheng flaen am y sefyllfa. Dwi'n awyddus iawn i beidio â jest edrych ar ystadegau, ond i wrando ar brofiad gwirioneddol pobl.