1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o sut mae pandemig y coronafeirws wedi cael effaith andwyol ar iechyd meddwl yng Nghymru? OQ56125

Diolch, Jack. Rydym yn parhau i fonitro effaith y pandemig ar iechyd meddwl a lles drwy ystod o arolygon a thystiolaeth arall. At ei gilydd, mae lefelau gorbryder yn parhau i fod yn uwch na’r lefelau cyn y pandemig oherwydd amrywiaeth o bryderon, gan gynnwys iechyd personol, iechyd anwyliaid, a materion ariannol wrth gwrs.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Heddiw, siaradodd un o fy etholwyr yn agored ym mhapur newydd The Leader am effaith cael eu heithrio o gymorth ariannol Llywodraeth y DU, a’r effaith y mae hynny’n ei chael ar iechyd meddwl pobl. Cysylltodd perchennog busnes â mi hefyd cyn y cyfyngiadau symud cyfredol, a dywedodd wrthyf am gwsmeriaid a oedd yn siarad yn agored am roi diwedd arnynt eu hunain, ac fel cyd-ddioddefwr, rhywun ag iechyd meddwl gwael, rwy'n adnabod yr arwyddion hyn ac yn teimlo'n gryf ynglŷn â'r mater hwn. Yn aml, rydym yn sôn yn anghywir fod gan un o bob pedwar o bobl broblemau iechyd meddwl; credaf fod hyn yn llawer llai na’r realiti. Nid yw'r hen ffyrdd o estyn allan yn gweithio. Mae'n amlwg y bydd grwpiau anodd eu cyrraedd yn talu'r pris. Nid yn unig fod yn rhaid inni wneud mwy, mae'n rhaid inni wneud yn well. Felly, Weinidog, ar y sail honno, sut y gallwch chi fel Llywodraeth Cymru estyn allan yn well?

Diolch, Jack, ac mae'n ddrwg iawn gennyf glywed am eich etholwyr. Nid ydynt ar eu pen eu hunain. Rwy’n wirioneddol bryderus am y pwysau sydd ar bobl. Yn sicr, mae lefelau gorbryder wedi cynyddu. Mae pobl yn teimlo'n ynysig iawn, maent yn unig, maent yn bryderus iawn ynglŷn â cholli eu swyddi, ac mae llawer o bobl yn poeni am aelodau o'u teuluoedd. Ac wrth gwrs, rydym yn pryderu efallai y gwelwn gynnydd mewn cyfraddau hunanladdiad, a dyna pam, ar ddechrau'r pandemig, y gwnaethom gomisiynu uned gyflawni’r GIG i weithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru, a gofynasom i'r Athro Ann John gadeirio grŵp cynghori cenedlaethol i adolygu marwolaethau drwy hunanladdiad.

Nawr, yn amlwg, yr hyn rydym am ei wneud yw rhoi mesurau ar waith i atal hynny rhag digwydd yn y lle cyntaf. Rwyf newydd orffen galwad ffôn gydag Amser i Newid Cymru, ac rydych yn gyfarwydd â hwy, Jack, gan y gwn i chi fod yn allweddol yn gofyn i mi wneud yn siŵr ein bod yn parhau i gyllido'r sefydliad hwnnw ar adeg pan roddodd Lloegr y gorau i wneud hynny gyda’u hun hwy. A chredaf fod hynny'n gamgymeriad enfawr, atal pobl rhag siarad am faterion iechyd meddwl yng nghanol pandemig, neu roi'r gorau i ariannu sefydliad a oedd yn annog hynny i ddigwydd.

Mae'n gwbl amlwg fod rhai grwpiau'n fwy amharod nag eraill i ofyn am gymorth. Rydym yn arbennig o bryderus am gymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, a dyna pam mai un o'r pethau rydym wedi’u gwneud yw rhoi cymorth ychwanegol i Diverse Cymru, fel y gallant roi cymorth i'r cymunedau sydd mewn cysylltiad â hwy. Ond y grŵp arall rwy'n arbennig o bryderus yn ei gylch yw dynion canol oed, ac mae honno'n broblem wirioneddol sydd gennym, a dyna pam ei bod yn bwysig iawn inni gefnogi grwpiau fel Siediau Dynion, ac mae'n ddiddorol iawn gweld bod llawer o'r rheini bellach wedi cydnabod pwysigrwydd eu gwaith ac yn parhau â'u gwaith ar-lein, a hoffwn annog hynny i barhau.

Weinidog, mae'n siŵr y byddwch yn ymwybodol fod fy etholaeth, Aberconwy, ym Mwrdeistref Sirol Conwy, a bod gennym y ganran uchaf o hen bobl 65 oed a hŷn yng Nghymru. Mae gennym hefyd nifer o bobl rhwng 80 a 90 oed sydd wedi bod ar y rhestr warchod ers mis Mawrth diwethaf, yn wynebu bywyd mewn ffordd na wnaethant o'r blaen, yn byw y tu mewn, yn brwydro yn erbyn unigrwydd, ofn a gorbryder. Fe'm hysbysir yn ddibynadwy gan y rheini sydd yn y byd meddygol yma fod triniaeth ar gyfer problemau iechyd meddwl wedi gwaethygu'n sylweddol ymhlith y grŵp oedran hwn a bod angen mynd i'r afael â hyn yn gyflym er mwyn osgoi canlyniadau hirdymor sy'n peryglu bywydau. Mae hyn wedi cynyddu ymhellach o ganlyniad i'r cyfyngiadau symud mwyaf cyfredol a diweddar yn sgil lledaeniad feirws mwy heintus. Ein harf mwyaf i roi sicrwydd i'r unigolion hyn yw proses frechu gyflym, ond nid yw hynny'n digwydd yma. Yn waeth byth, nid yw'r bobl hyn wedi derbyn unrhyw wybodaeth o gwbl ac mae eu pryder yn cynyddu. Ddoe, addawodd y Gweinidog iechyd yn y Senedd y byddai saith o bob 10 o bobl 80 oed a hŷn yn cael eu brechu ymhen rhyw wythnos. A allwch gadarnhau i mi heddiw y bydd hyn yn digwydd, ac y bydd ein pobl fwyaf oedrannus ac agored i niwed gyda phroblemau iechyd meddwl yn cael eu brechu o fewn yr amserlenni hyn? Diolch, Lywydd.

Diolch yn fawr iawn, Janet, ac rydym yn arbennig o bryderus am bobl hŷn sy'n byw ar eu pen eu hunain, sydd wedi bod ar eu pen eu hunain ers peth amser bellach, sy'n ofni mynd allan i'r siopau hyd yn oed, ac rydym yn poeni'n fawr am y bobl hyn, a dyna pam ein bod wedi rhoi rhai prosiectau ar waith i sicrhau ein bod yn gallu cefnogi’r bobl hyn. Felly, enw un o'r prosiectau rydym wedi'u rhoi ar waith yw Ffrind Mewn Angen, ac mae Age Cymru yn ein cynorthwyo gyda hynny. Felly, byddwn yn eich annog i ofyn i'ch etholwyr gysylltu â'r cynllun hwnnw os oes angen cymorth iechyd meddwl arnynt.

Ond rydym wedi rhoi cefnogaeth ariannol ychwanegol sylweddol i Betsi Cadwaladr, ac yn ychwanegol at hynny, rydym newydd ddarparu cynnydd o £42 miliwn i'r gyllideb iechyd meddwl. Felly, os edrychwch faint rydym yn ei wario ar iechyd meddwl nawr, mae oddeutu £783 miliwn, felly y peth allweddol nawr yw sicrhau bod yr arian hwnnw'n cyrraedd y bobl iawn. A chredaf mai'r ymyrraeth lefel isel honno ydyw; nid y math o—. Mae angen inni gyrraedd y niferoedd torfol nawr, a dyna pam fod angen inni gynyddu—ac rydym wedi cynyddu—y cymorth haen 0.

Wrth gwrs fod pobl yn poeni am y brechlyn ac rydych newydd glywed y Gweinidog iechyd yn egluro beth yw'r rhaglen mewn perthynas â'r brechlyn. Fy nealltwriaeth i yw bod Betsi Cadwaladr ar y blaen o gymharu â sawl rhan arall o Gymru mewn perthynas â chyflwyno'r brechlyn. Byddwn yn gwrando ar y sicrwydd a gafwyd gan y Gweinidog iechyd ynglŷn â'r targedau a nodwyd.

Weinidog, er fy mod yn deall ei bod yn cymryd amser i goladu ffigurau hunanladdiad oherwydd yr angen i gynnal ymchwiliadau a chwestau, hoffwn dynnu eich sylw at sylwadau crwner gogledd Cymru, John Gittins, ym mis Rhagfyr, a fu'n llywyddu dros saith achos o hunanladdiad dros yr haf yn yr un wythnos. Nododd effeithiau'r cyfyngiadau symud fel ffactor cyfrannol ym mhob un o'r achosion hynny. Ymddengys i mi fod cyfyngiadau symud parhaus, hinsawdd o ofn, ac effeithiau'r gaeaf yn destun pryder mawr. A allwch amlinellu pa gymorth ychwanegol sydd ar gael i'r rheini sy'n ei chael hi'n anodd iawn?

Diolch yn fawr iawn. Rydym yn ymwybodol iawn fod angen inni gadw llygad ar hyn, a dyna pam nad ydym yn aros hyd nes y cawn y cwestau gan y crwneriaid, a all gymryd hyd at flwyddyn. Mae angen inni gael gwell ymdeimlad o'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad mewn amser real, a dyna pam ein bod yn gweithio gyda'r heddlu. Mae gennym ystod o wasanaethau’n gweithio gyda'i gilydd i sicrhau ein bod yn dadansoddi'r data amser real ac yn rhoi mesurau ar waith. Un o'r pethau rydym yn awyddus iawn i’w sicrhau yw bod cymorth ar gael i bobl sy'n ystyried hunanladdiad. Dyna pam fod gennym raglen 'Siarad â Fi 2', ac un o nodweddion y rhaglen honno yw sicrhau bod pobl sydd wedi cael profedigaeth, a allai fod yn teimlo'n isel iawn ar hyn o bryd, yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt, gan ei bod yn anodd iawn iddynt alaru mewn ffordd arferol ar hyn o bryd. Rydym yn sicrhau bod y gefnogaeth honno ar gael. Byddwn yn annog eich etholwyr i gysylltu yn gyntaf oll â llinell gymorth iechyd meddwl CALL, a byddant yn gallu cyfeirio eich etholwyr at y lefel fwyaf priodol o gymorth.